جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، اقتصاد غیررسمی، کسب‌وکارهای اینترنتی، گردشگری و بازار کالاهای بادوام را به شدت تحت تأثیر قرار داد. کارگران روزمزد، به‌ویژه در بخش‌های ساختمانی و خدماتی، که از اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند، با توقف پروژه‌های عمرانی و کاهش تقاضا، شغل خود را از دست دادند. این گروه، به‌دلیل نبود پس‌انداز و حمایت‌های ناکافی، در برابر بحران‌های اقتصادی مانند جنگ به‌شدت شکننده‌اند.
کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، ستون فقرات اقتصاد ایران، نقش کلیدی در اشتغال‌زایی و توزیع درآمد دارند. این بنگاه‌ها به‌دلیل انعطاف‌پذیری و اثر ضریب محلی، درآمد را در مناطق خود بازچرخانی می‌کنند و به نوآوری و رقابت‌پذیری اقتصاد کمک می‌کنند. بااین‌حال، جنگ اخیر، همراه با تحریم‌ها و نااطمینانی‌های سیاسی، این واحدها را با کاهش تقاضا، تعدیل نیرو و رکود مواجه کرد. بی‌ثباتی اقتصادی، تغییر الگوهای مصرف و قطعی گسترده اینترنت، به‌ویژه کسب‌وکارهای آنلاین را در معرض نابودی قرار داده است.
جنگ ۱۲ روزه تقاضا برای کالاهای اساسی مانند بنزین، روغن و نان را افزایش داد، اما بازار کالاهای بادوام مانند لوازم خانگی را به رکود عمیق‌تری کشاند. نوسانات ارزی و تحریم‌های پیشین، همراه با نااطمینانی‌های ناشی از جنگ، تقاضا را کاهش و قیمت‌ها را افزایش داد. حتی پس از آتش‌بس، این بازار همچنان راکد مانده است. رفع موانع واردات و تثبیت نرخ ارز می‌تواند به احیای این بخش کمک کند.
صنعت گردشگری ایران، که پیش‌تر تحت تأثیر تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی تضعیف شده بود، با جنگ ۱۲ روزه ضربه‌ای مهلک خورد. لغو پروازهای خارجی، کاهش اعتماد گردشگران داخلی و خارجی و افت تقاضا برای خدمات اقامتی، رستوران‌ها و صنایع دستی، خسارات سنگینی به این بخش وارد کرد. دیپلماسی فعال برای بازگرداندن امنیت روانی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، از راهکارهای کلیدی برای احیای این صنعت است.
کسب‌وکارهای اینترنتی، که در سال‌های اخیر به‌رغم فیلترینگ رشد کرده بودند، در جریان جنگ با قطعی گسترده اینترنت بین‌المللی و تغییر الگوهای مصرفی ضربه شدیدی خوردند. بر اساس برآورد انجمن کسب‌وکارهای اینترنتی، بیش از ۴۰۰ هزار کسب‌وکار کوچک و متوسط در خطر نابودی هستند. رفع فیلترینگ و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ارتباطی، می‌تواند به احیای این بخش و افزایش درآمدزایی آن کمک کند.
برای جلوگیری از تعمیق بحران، دولت باید اقدامات زیر را در اولویت قرار دهد:
دیپلماسی فعال: انعقاد قراردادهای سیاسی برای اطمینان‌بخشی به تداوم صلح و کاهش نااطمینانی‌ها.
حمایت از بنگاه‌های کوچک: ارائه بسته‌های حمایتی هدفمند برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، که نقش کلیدی در اشتغال دارند.
بازسازی زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در بازسازی بخش‌های ساختمانی و خدماتی آسیب‌دیده برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای کارگران روزمزد.
رفع موانع اینترنتی: کاهش فیلترینگ و بهبود دسترسی به اینترنت جهانی برای حمایت از کسب‌وکارهای آنلاین.
تسهیل واردات: کاهش محدودیت‌های وارداتی برای کالاهای بادوام و سرمایه‌ای جهت تحریک تقاضا و کاهش قیمت‌ها.
دولت باید یک بسته سیاستی جامع و شفاف برای دوران پساجنگ طراحی کند که شامل اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت، جدول زمان‌بندی و برآورد هزینه‌ها باشد. ارتباط مستقیم و شفاف با مردم، از طریق اطلاع‌رسانی توسط مسئولانی مانند وزیر اقتصاد، می‌تواند اعتماد عمومی را تقویت کند. این بسته باید شناسایی و حمایت هدفمند از کارگران روزمزد، بازسازی زیرساخت‌ها و احیای کسب‌وکارهای کوچک را در اولویت قرار دهد تا از تشدید بیکاری و فقر جلوگیری شود.
