خبرگزاری مهر- گروه استانها؛ ادبیات کودک و نوجوان از گذشته‌های دور تا امروز همواره تغییرات و تحولات فراوانی را تجربه کرده، رفته رفته تکامل یافته و امروزی شده است. این ادبیات را باید پلی میان دنیای کودکانه و مفاهیم پیچیده جامعه امروز دانست که همواره تلاش داشته از رهگذر داستان‌ها و اشعار مناسب، به پرورش تخیل و آموزش غیرمستقیم کودکان و نوجوانان بپردازد.
ادبیات کودک و نوجوان ایران در سال‌های اخیر از حیث مضامین و سبک تنوع بسیاری یافته و نویسندگان به موضوعاتی چون هویت فرهنگی، مسائل اجتماعی، جنگ، محیط زیست و تکنولوژی پرداخته‌اند که بزرگان ادبی و آثار فاخری را در این عرصه می‌توانیم مشاهده کنیم. ۱۸ تیرماه روز ملی ادبیات کودک و نوجوان بهانه‌ای شد تا در گفتگو با برخی هنرمندان این حوزه در چهارمحال و بختیاری ضمن آشنایی بیشتر با آثارشان، با وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در استان جویا شویم.
پرورش استعدادهای ادبی در کانون پرورش فکری استان
ژیلا مهندس سامانی مدرس باسابقه شاهنامه‌خوانی و از فعالان واحد ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان چهارمحال و بختیاری است که سال‌های متمادی به تربیت کودکان و نوجوانان شاهنامه‌خوان پرداخته و افتخارات متعددی را در این عرصه هم در عرصه آموزش و هم داوری کسب کرده است.
ژیلا مهندس سامانی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به رویکردهای فرهنگی، هنری و ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان، اظهار کرد: واحد ادبی کانون، مربیان توانمندی دارد که بر اساس شیوه‌نامه‌های استاندارد و مشخص مشغول شناسایی و پرورش استعدادهای کودک و نوجوان استان در حوزه شعر و داستان و متون ادبی هستند.
این بانوی فعال عرصه ادبیات کودک و نوجوان در چهارمحال و بختیاری با ذکر اینکه استعدادهای درخشان این حوزه با کمک مربیان به سمت حوزه مورد علاقه خود سوق داده می‌شوند، ادامه داد: شعر، نثرنویسی و داستان نویسی سه رشته مشخصی هستند که با این کودکان و نوجوانان کار می‌شود.
مهندس تصریح کرد: جشنواره‌ها و مهرواره‌هایی نیز در طول سال در سطح استانی و ملی برگزار می‌شود که کودکان و نوجوانان ما همواره سهمی در این رویدادها دارند و برگزیده می‌شوند.
وی بیان کرد: طی ارتباط مستمر و رصد وضعیت در سراسر کشور به یقین می‌گویم که کودکان و نوجوانان چهارمحال و بختیاری استعداد، توانمندی، اعتماد به نفس و پشتکار خوبی دارند و باید به درستی هدایت شوند.
مهندس بیان کرد: خیلی از پدر و مادرها در طول سال با تحمیل بار درس و تکالیف بر فرزندان در خانه یا فرستادن کودکان و نوجوانان خود به این یا آن کلاس، توجهی به استعدادهای ادبی آنها ندارند و لذا این استعدادها نادیده گرفته می‌شود و در مسیر صحیح هدایت نمی‌شود.
وی در پایان گفت: انتظار می‌رود خانواده‌ها با سوق دادن فرزندان به سمت مطالعه زمینه‌ای را فراهم کنند که کودکان و نوجوانان واقعاً مستعد و علاقه‌مند به حوزه ادبیات، از ورود به عرصه باز نمانند.
نویسنده‌ای در اندیشه کودکان و نوجوانان محروم
سمیرا سلیمانی از شاعران و نویسندگان فعال حوزه کودک و نوجوان در چهارمحال و بختیاری است که از مهم‌ترین افتخارات این بانوی موفق کسب مقام برتر بیست‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان در بخش نمایشنامه‌نویسی در اسفند ۱۴۰۲ است. این بانوی نویسنده و شاعر استان در دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان نیز به عناوین برتر نمایشنامه‌نویسی دست یافته و تاکنون بالغ بر ۱۴ عنوان ملی و بین‌المللی در کارنامه هنری و ادبی خود دارد.
سلیمانی در پاسخ به این پرسش که چرا به سمت نوشتن برای کودک و نوجوان رفتید، اظهار کرد: درون من شخصیت‌های گوناگونی زیست می‌کنند که شبیه یکدیگر نیستند و اگر چیزی می‌نویسم برخاسته از دل تک تک این شخصیت‌هاست.
این شاعر و نویسنده استان چهارمحال و بختیاری ادامه داد: خوشحالم تک‌بُعدی نیستم یعنی هم برای کودک می‌توانم بنویسم، هم بزرگسال و گاه به دیوی فکر می‌کنم که ۷۰۰ سال است کودک مانده و طلسمی عجیب نمی‌گذارد بزرگ شود. حالا باید هر طور شده طلسم را بشکند تا بتواند بزرگ شود و یا لنگه جوراب بچگانه‌ای که گم شده و می‌خواهد راه رسیدن به خانه‌اش که همان کشوی جوراب‌هاست را پیدا کند.
وی در خصوص مضامین آثارش، تصریح کرد: همزمان به چالش‌ها و محدودیت‌های آدم‌ها در مناطق محروم و افکار و عقایدشان می‌اندیشم که هرگز نه کسی آنها را می‌بیند و نه صدایشان را می‌شنود. گاه با آنها اشک می‌ریزم و گاه می‌خندم و همیشه حسی در درون به من الهام می‌کند که چه بنویسم حسی سیال که چون باد می‌آید و می‌رود و همچون اسبی چموش و سرکش است.
ادبیات کودک و نوجوان چیست
سلیمانی به تعریف ادبیات کودک و نوجوان پرداخت و افزود: قطعاً ساده‌ترین تعریف به گروه سنی باز می‌گردد با این توضیح که شما با آدم‌ها در سنین مختلف نمی‌توانید مثل هم حرف بزنید بلکه با هر کسی باید متناسب با سن و سالش سخن بگویید پس اگر می‌خواهید با کودکان حرف بزنید باید به زبان خودشان باشد.
این بانوی نویسنده و شاعر ادامه داد: بنابراین مجموعه‌ای از آثار ادبی که مخاطبشان کودک یا نوجوان است را می‌توان ادبیات کودک و نوجوان نامید که شامل شعر و داستان و نمایشنامه و … است.
سلیمانی بیان کرد: کودکان و نوجوانان عاشق نقاشی و تصویر و رنگ و نورند و ادبیات همراه با نقاشی و تصویر که به درک بهتر داستان و محتوایش می‌انجامد، ابزار ارزشمندی در شکل‌گیری هویت کودک، رشد شخصیت کودک، خلاقیت، تربیت، آموزش و.... است.
وی با تأکید بر اینکه ما با ادبیات به صورت غیرمستقیم می‌توانیم خیلی از مفاهیم را به کودک بفهمانیم، تصریح کرد: ادبیات کمک می‌کند بدانیم که بوده‌ایم و که هستیم، نیاکان ما چگونه فکر می‌کردند و چه تجارب ارزشمندی داشتند. همچنین کودک با شنیدن داستان‌های گوناگون خودش را به جای شخصیت‌های مختلف داستان می‌گذارد و با چالش‌ها و موانعی که در راه شخصیت داستان پدید می‌آید دست و پنجه نرم می‌کند و مهارت حل مسئله می‌آموزد، این یکی از اهداف و خدمات ادبیات برای کودک است.
اقتضائات نوشتن برای نوجوانان
این کارشناس ادبی با یادآوری اینکه نوشتن و سخن گفتن با نوجوانان پیچیدگی‌های خودش را دارد، توضیح داد: نوجوان مانند کودک دایره واژگان محدودی ندارد و بنابر دغدغه‌ها و بحران‌ها و تفکراتی مانند بلوغ، هویت، عشق و … که نوجوان با آن روبروست، باید با آنها سخن گفت و برایشان نوشت.
سلیمانی ادامه داد: متأسفانه با توجه به اینکه نویسنده شاخصی در زمینه ادبیات کودک و نوجوان در استان نداریم و خلق هیچ اثر شاخص و درخشانی در این زمینه توسط نویسندگان هم‌استانی اتفاق نیفتاده، در چنین شرایطی به‌نظرم صحبت کردن درباره موانع و مشکلات و یا خیلی چیزهای دیگر موضوعیت ندارد، ما نیاز به شروع داریم و شروع هم نیاز به نگاهی جدی و خلاقانه دارد.
وی تأکید کرد: ادبیات کودک و نوجوان در استان نیاز به نویسندگانی دغدغه‌مند دارد که نوشتن برای کودک را کوچک نمی‌شمرند و می‌فهمند خوب نوشتن برای کودک و نوجوان به مراتب می‌تواند دشوارتر از نوشتن برای بزرگسالان باشد. ما نیازمند نویسندگانی هوشمند هستیم که دنیای کودک را دست کم نگیرند.
سلیمانی بیان کرد: متأسفانه در تمام این سال‌ها نگاه و نظرات آزاردهنده و سطحی آزاردهنده است، نگاهی که قائل است نوشتن برای بزرگسال امری جدی بوده اما نوشتن برای کودک چندان جدی به نظر نمی‌رسد. اگر می‌خواهیم نسل پویا و موفقی برای آینده پرورش دهیم باید ادبیات کودک و نوجوان را بیش از پیش جدی بگیریم. مخصوصاً ادبیات کودک را که در شکل‌گیری هویت و شخصیت کودک نقش جدی دارد؛ فراموش نکنیم که ادبیات همیشه نجات‌بخش بوده و خواهد بود.
تفاوت‌های شعر کودک و شعر نوجوان
لیلا جعفری قهفرخی شاغل در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان چهارمحال و بختیاری در طی قریب به ۱۲ سال فعالیت در حوزه شعر کودک و نوجوان، ۹ کتاب شعر کودک و نوجوان را به زیور طبع آراسته و چندین افتخار از جمله در جشنواره بین‌المللی کتاب رضوی را در کارنامه ادبی خود دارد و قائل است که اشتغال در مجموعه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان عامل و انگیزه پرداختن جدی به ادبیات این حوزه شده است.
لیلا جعفری قهفرخی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه شعر کودک و نوجوان تفاوت‌هایی با هم دارند، اظهار کرد: شعر کودک با توجه به سن مخاطب، حاوی مضامین ساده قابل فهم و در عین حال جذاب و شیرین بوده و باید بتواند زبان صحیح و حرف زدن درست را به کودک بیاموزد.
این بانوی شاعر در استان با ذکر اینکه شاعر کودک باید در انتخاب واژگان و تعابیر و البته جمله‌بندی‌ها نهایت دقت و حساسیت را به خرج دهد، ادامه داد: از آنجا که کودک در حال یادگیری کلام و گفتار است، شعر کودک باید بتواند به این فرآیند یادگیری کمک کند.
جعفری با تصریح اینکه موضوعات انتخابی برای شعر کودک باید جذاب و ملموس و دوست داشتنی باشد، گفت: یعنی شاعر باید موضوعاتی را مطرح کند که تجربه زیستی کودک بوده و با آن آشنا و مأنوس باشد. کودکان با موسیقی کلام بیشتر جذب می‌شوند و لذا شعر کودک آهنگین بوده و تخیل نیز بخشی از شعر کودک است.
وضعیت شعر کودک و نوجوان در چهارمحال و بختیاری
این شاعر کودک و نوجوان با تصریح اینکه شعر نوجوان جان‌مایه تخیلی بیشتری دارد، ادامه داد: طبیعتاً نوجوان نسبت به کودک انتزاعی‌تر فکر می‌کند و تخیل بیشتری دارد، ضمن اینکه جابجایی ارکان جمله در مورد شعر نوجوان مجاز است و از مضامین واقعی‌تر و پیچیده‌تر و قالب‌های متنوع‌تر در این شعر می‌توان بهره گرفت که البته برای مخاطب جذاب هم باشد؛ شاعر شعر نوجوان از دایره لغات وسیع‌تری می‌تواند بهره بگیرد، همچنین مجاز است که پایان و نتیجه‌گیری روایت را به خود مخاطب نوجوان واگذار کند.
جعفری در پاسخ به پرسشی مبنی بر وضعیت شعر کودک و نوجوان در چهارمحال و بختیاری، بیان کرد: شاعران کودک و نوجوان توانمندی مشغول کارند و استان ما در بسیاری از رویدادها و جشنواره‌های ادبی این حوزه نمایندگان و برگزیدگانی دارد.
وی افزود: شاعران به صورت خودجوش و فردی فعالیت‌های خوبی دارند و کتاب‌های خوبی چاپ شده است اما حمایت خاصی اعم از تشکیل انجمن و توسعه این حوزه را نداریم و جای خالی این مهم بسیار محسوس است.
جای خالی رویدادها و کارگاه‌ها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان
جعفری با بیان اینکه کانون‌های پرورش فکری در زمینه برپایی کارگاه‌های آموزشی ادبیات کودک و نوجوان در رشته‌های شعر و داستان ویژه این قشر فعالیت دارد، افزود: همچنین نشست‌های انجمن‌های ادبی کانون پرورش فکری هر چند وقت یک‌بار در مراکز کانون استان برپا می‌شود که مخاطبان این برنامه‌ها نیز کودکان و نوجوانان هستند.
این کارمند مرکز کانون پرورش فکری استان با تأکید بر ضرورت برپایی کارگاه‌های آموزشی حضوری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، اظهار کرد: رفت و آمد اساتید و چهره‌های بزرگ این عرصه در استان، برپایی رویدادهای استانی و کشوری یا جشنواره‌ها و محافل و نیز راه‌اندازی انجمن‌های ادبی از دیگر بایسته‌های رونق‌بخشی به فعالیت‌ها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است.
