جنگ در اوکراین با شدت ادامه دارد و وزنه به سمت منافع روسیه سنگینی می‌کند. با وجود اجرای عملیات موسوم به «تار عنکبوت» توسط ناتو در ۱۱ خرداد (یکشنبه ۱ ژوئن ۲۰۲۵) که طی آن ۴۰ فروند بمب افکن سنگین روسیه نابود شده یا آسیب دیدند، حجم و شدت حملات روس‌ها که گمان می‌رفت کاهش قابل توجهی داشته باشد، رشد داشته است. از دور خارج شدن یک سوم بمب‌افکن‌های روسیه، انفجار پل‌ها و خرابکاری در مهم‌ترین مقر زیردریایی‌های اتمی روسیه با تمام اهمیت و ضرباتی که وارد کرد، روس‌ها را قدمی به عقب نبرد. این اتفاق ریشه در عمق دشمنی‌ها میان روسیه و غرب دارد که قدمتش به صدها سال می‌رسد.
روز گذشته (یکشنبه ۲۲ تیر ۱۴۰۴، ۱۳ جولای ۲۰۲۵) مصاحبه‌ای از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در خبرگزاری ریانووستی این کشور منتشر شد که او در آن چشم‌اندازش از دشمنی و رقابت میان طرفین را تشریح کرد. پوتین در بخشی از مصاحبه در پاسخ به این سؤال که چه زمانی برایش روشن شد که شرکای غربی «در واقع شریک نیستند.» اینگونه توضیح داد که بسیاری از مردم در دهه ۲۰۰۰، از جمله خود او «این توهم» را داشتند که علت اصلی تنش‌ها بین مسکو و کشورهای غربی، شکاف ایدئولوژیک مرتبط با کمونیسم است. رئیس‌جمهور روسیه در این باره گفت: «اما وقتی اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید و دیگر رژیم کمونیستی وجود نداشت، نگرش تحقیرآمیز نسبت به منافع استراتژیک دولت روسیه همچنان پابرجا ماند. نه فقط یک نگرش تحقیرآمیز، بلکه با تمایل آشکار برای دستیابی به مزایای ژئوپلیتیکی نیز همسو بود.» او گریزی نیز به اختلافات انگلیس و فرانسه با کشورش زد؛ دو کشوری که امروزه بیشتر از آمریکا درصدد ادامه و تشدید جنگ اوکراین هستند.
پوتین در رابطه با این دو کشور معتقد است که انگلیس و فرانسه، روسیه را به خاطر فروپاشی امپراتوری‌های استعماری خود سرزنش می‌کنند و این کینه تاریخی را تا به امروز حفظ کرده‌اند. اظهارات رئیس‌جمهور روسیه درباره غرب نشان می‌دهد او موقعیت خود در جنگ را محکم می‌داند. پوتین در شرایطی این مواضع را اتخاذ کرده که در روزهای اخیر کسی مثل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا با خطاب قراردادنش، بر وی تاخته است. رسانه‌ها به تازگی فایلی قدیمی را منتشر کرده‌اند که طی آن ترامپ از تهدید پوتین به بمباران مسکو صحبت می‌کند.
رئیس‌جمهور آمریکا در اقدامی دیگر، تعلیق ارسال کمک‌های نظامی به اوکراین را لغو کرده و می‌خواهد با دریافت پول از کشورهای ناتو حجم قابل توجهی سلاح برای این کشور ارسال کند. در زاویه‌ای از این روند، آلمان در تلاش برای خرید چند واحد از سامانه‌های ضد موشکی پاتریوت برای اوکراین است. در شرایطی که طرفین بر میزان درگیری‌ها و تولید سلاح افزوده‌اند، «کریل بودانوف» رئیس اطلاعات نظامی اوکراین در گفت‌وگویی با خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ که روز جمعه منتشر شده اعلام کرده است که «باید در اسرع وقت و پیش از پایان سال جاری آتش‌بس شود.» به نظر می‌رسد جنگ بیشتر از روسیه و غرب، بر اوکراین فشار آورده و آن را تضعیف کرده است. در این گزارش به بررسی اوضاع کلی جنگ پرداخته شده است.
حملات ترکیبی روسیه بر علیه زیرساخت‌های اوکراین از رشد چندبرابری برخوردار شده است. به جای ده پهپاد سال اول و چند ده پهپاد سال‌های بعد دیگر چند صد پهپاد پرتاب می‌شوند.
در این حملات البته تعداد موشک‌ها تقریباً ثابت مانده‌اند. این تحول دلایلی دارد؛ رشد تعداد پرتاب‌ها اول مرهون افزایش نرخ تولید پهپادهاست. گفته می‌شود تعداد روزانه تولید به ۱۰۰ فروند رسیده که سالانه شامل ۳۶ هزار فروند می‌شود. این درحالی است که تعداد کل پهپادهای پرتاب‌شده در سال ۲۰۲۳ اندکی بیشتر از ۳ هزار فروند بود. در سال جاری میزان تولید به ۱۰ تا ۱۱ برابر پرتاب‌های سال ۲۰۲۳ رسیده است.
گفته می‌شود روس‌ها قصد دارند نرخ تولید را در امسال با افزایش پنج برابری، از ۱۰۰ به ۵۰۰ فروند در روز برسانند؛ برابر با تولید سالانه ۱۸۰ هزار پهپاد و ۶۰ برابر بیشتر از پرتاب‌های سال ۲۰۲۳.
دلیل دوم، انجام عملیات موسوم به تار عنکبوت است. طی این عملیات با استفاده از ریزپرنده‌ها حدود ۴۰ بمب افکن سنگین روسیه که یک سوم موجودی این کشور است، از بین رفت.
ثابت ماندن نرخ پرتاب موشک‌ها نیز دلایلی دارد؛ سکوی پرتاب موشک‌ها مانند بمب‌افکن‌ها و تعدادی از ناوها از بین رفته‌اند. در سایه تهدیدات رشدیافته علیه دیگر متحدان روسیه، آن‌ها به جای کمک به برنامه موشکی روس‌ها درحال انباشت هستند. سومین مسئله به دفاع قابل توجه در برابر موشک‌ها باز می‌گردد درحالی‌که در برابر پهپادها کار اوکراین دشوارتر است.
روس‌ها از تشدید حملات و ظرفیت‌سازی‌های پهپادی اهدافی را دنبال می‌کنند؛ هدف اول برهم زدن ثبات در عمق خاک اوکراین برای بهره‌برداری در خطوط مقدم جهت پیشروی است.
دومین هدف نشان دادن ظرفیت‌های رشدیافته روسیه برای کاهش تمایل ناتو به اقدامات مقابله‌ای و متمایل کردن آن‌ها به سمت سهم بیشتری از دیپلماسی است. دولت‌های اروپایی با مشاهده قریب الوقوع بودن دستیابی روسیه به ظرفیت پرتاب یک هزار پهپاد در یک روز به صورت تقریباً همزمان به این نتیجه خواهند رسید که در صورت وقوع جنگ مستقیم با ناتو، مسکو از توانایی حملات دقیق، پرحجم و دوربرد برای پوشش بخش وسیعی از خاک این سازمان برخوردار است.
سومین هدف، نشان دادن قدرت آتش روسیه و بی‌ثمر نمایاندن اقدامات علیه آن از جمله به وسیله عملیات‌هایی مانند تار عنکبوت است.
روس‌ها در حوزه حملات ترکیبی تغییراتی ایجاد کرده‌اند که آن نیز بیش از هر چیز بر حوزه پهپادی متمرکز است که در مقایسه گذشته نسبت به امروز تغییراتی بروز کرده است.
۱- افزایش تعداد پرتاب‌ها
در گذشته تعداد پهپادهای پرتابی محدود بود که از ۱۰ و ۵۰ فروند در یک موج حمله به ۵۰۰ تا ۷۰۰ فروند رسیده است. بخشی از این افزایش پرتاب‌ها مربوط به پهپادهای اصلی نیست، بلکه روس‌ها تعداد زیادی پهپاد فریب نیز به داخل خاک اوکراین ارسال می‌کنند که بسیار سبک و ارزان بوده و فاقد کلاهک انفجاری هستند. وظیفه این پهپادها مشغول‌سازی پدافند اوکراین برای عبور سالم پهپادهای اصلی است.
۲- مسدود کردن رهگیری مرئی
در آن دوره حملات در روز صورت می‌گرفت و رنگ پهپادها نیز به طور معمول سفید بود. پرتاب در روز به اوکراینی‌ها اجازه می‌داد با چشم پهپادها را دیده و به سمت آن شلیک کنند. راهکارهای دیگر آن‌ها، رهگیری پهپادهای روسی با پهپاد بود و یا در مواردی با استفاده از هواپیماهای ملخی دو سرنشینه، پهپادهای روسی رهگیری شده و به وسیله شلیک مسلسل یا کلاشینکف سرنشین دوم، ساقط می‌شدند.
روس‌ها برای مقابله با این وضعیت ضمن افزایش پرتاب‌ها، زمان پرتاب را به شب و رنگ پهپادها را به مشکی تغییر دادند. با این تغییر دیگر امکان رصد مرئی پهپادها امکان‌پذیر نبود.
۳- کم اثر کردن جنگ الکترونیک
با افزایش المان‌ها و آنتن‌های ارتباطی امکان اثرگذاری جنگ الکترونیک روی آن‌ها کاهش یافته است. روس‌ها تجهیزات دیگری نیز برای مقابله با جنگ الکترونیک اضافه کرده‌اند.
۴- مقابله با پدافند راداری
گفته می‌شود احتمالاً کاروان‌های پهپادی روس‌ها دارای تجهیزات و ظرفیت‌های جنگ الکترونیک برای مقابله و اختلال در سامانه‌های پدافندی راداری اوکراین شده‌اند.
روس‌ها ظرفیت عظیمی در حوزه پهپادی داشته‌اند؛ اما این مسئله به همان اندازه در حوزه موشکی تکرار نشده است. این امر دلایلی دارد؛ نخست آنکه موشک‌های بالستیک و کروز روسی با ضریب بالایی توسط پدافند اوکراین رهگیری و منهدم می‌شوند و از این رو با توجه به ظرفیت بالا و درحال توسعه پدافند موشکی اوکراین، چندبرابرسازی آن باعث تغییر زیادی نخواهد شد. آنچه در حال حاضر به عبور موشک‌ها به ویژه موشک‌های کروز کمک می‌کند نه تعداد بالای پرتاب آن‌ها، بلکه پرتاب همزمان آن‌ها در میان انبوهی از پهپادهاست. بر این اساس سرمایه‌گذاری روی موشک‌ها همانند پهپادها، مفید نیست. این مسئله به معنای بی‌اهمیتی موشک نیست و روس‌ها سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای افزایش تولید داشته‌اند، اما نسبت افزایش تولید در این حوزه همانند پهپادها نبوده است.
دومین مورد به هزینه و دشواری‌های فنی مربوط می‌شود. پهپادها از قطعات ساده و تجاری موجود در بازار ساخته می‌شوند درحالی که موشک‌ها نیازمند قطعات خاص هستند. مونتاژ و نگهداری پهپادها نیز دشوار نیست و افراد با دانش فنی و تجربه کمتر در زمانی کوتاه‌تر قادر به فراگیری در خطوط تولید هستند.
روی زمین روس‌ها پیشروی‌های خود را بر دونباس و استان‌های جنوبی متمرکز کرده‌اند. پیش از این و در اوایل جنگ پیشروی‌های سریع و آسانی در جنوب و شرق صورت گرفت که ناشی از عدم وجود خطوط دفاعی دشمن در این مناطق بود اما همزمان در دونباس، در جنوب شرقی خبری از پیشروی نبود. اوکراین از سال ۲۰۱۴ خطوط مقدمی را در این منطقه ایجاد کرده بود که پیشروی را دشوار می‌ساخت. در حال حاضر بدون توجه کامل به شمال یا شرق، توان روی استان‌های ادغامی معطوف شده است.
روسیه و اوکراین هردو در معرض فرسایش قرار دارند؛ اما در این میان سهم اوکراین بیشتر است. روسیه وسعت و پراکندگی بیشتری دارد، محل جنگ نیست، به خوبی حفاظت می‌شود و حملات معدود به آن در قالب پهپادی است و از نظر اقتصادی نیز به دلیل صادرات انرژی وضعیت باثباتی دارد.
در مقابل اوکراین کوچک‌تر بوده، محل اصلی جنگ است و روزانه با تعداد انبوهی موشک و پهپاد هدف قرار می‌گیرد. اقتصاد این کشور پیش از جنگ اوضاع مناسبی نداشت و پس از آن بیشتر روبه وخامت رفت.
هزینه‌های جنگ، خروج جمعیت از کشور و انتقال نیروی کار به میدان جنگ در کنار از دست رفتن ناحیه صنعتی دونباس، زمین‌های کشاورزی و ساحل جنوب و همچنین حملات روسیه به زیرساخت‌ها زیان‌های قابل توجهی به این کشور وارد کرده است.
به همین دلیل آمریکا، اروپا و متحدانشان علاوه بر کمک‌های نظامی، در قالب کمک‌های بشردوستانه و مالی، امکانات اقتصادی به دولت کی‌یف ارائه می‌کنند. این کمک‌ها برای پرداخت حقوق کارمندان دولت، تداوم خدمات وزارتخانه‌ها و اداره امور آوارگان است. در شرایطی که روسیه منسجم و سالم مانده و روحیه ملی در آن تقویت شده است، اوکراین شاهد شکاف‌های فراوانی است.
روس‌تباران تا ۲۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند و بخش دیگری نیز اوکراینی‌های متمایل به روسیه هستند. یک‌پنجم خاک اوکراین در جنوب به تصرف روس‌ها درآمده و درصد قابل توجهی از اراضی این کشور در معرض حملات زمینی قرار دارند.
از نظر مذهبی نیز این شکاف وجود دارد. کلیسای ارتدوکس اوکراین پس از جنگ ارتباط خود با کلیسای روسیه را قطع کرد. با این وجود دولت اوکراین تحت زعامت یک یهودی، اخیراً این کلیسا را متهم کرده با وجود اعلام استقلال از کلیسای روسیه، همچنان با آن ارتباط دارد. در سمتی دیگر اوضاع برای پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا و ناتو هموار نیست. ورود به این دو سازمان نیازمند موافقت تمام اعضاست اما مخالف‌های زیادی وجود دارد.
در داخل هردو مجموعه، دولت‌های مجارستان و اسلواکی که به روسیه نزدیک هستند، حضور دارند. دولت‌های دیگر از جمله قدرت‌های غربی نیز خواهان تثبیت اوکراین نیستند و می‌خواهند این کشور بیرون از ناتو، همانند یک سکو برای شلیک به سمت روسیه مورد استفاده قرار گیرد. اگر اوکراین عضوی از ناتو شود، درگیری‌اش با روسیه یا کاهش خواهد یافت و یا باعث وقوع جنگ میان این سازمان و مسکو خواهد شد. درحال حاضر این مشکلات وجود ندارد و ناتو بیرون از جنگ با ارائه کمک به اوکراین آتش جنگ علیه روسیه را گرم نگه داشته است.
غرب می‌خواهد اوکراین همچنان زمین فرسایش روسیه باقی بماند و پس از جنگ نیز، ناتو با تقویت اوکراین این کشور را به عنوان جبهه‌ای در آستانه شعله‌ور شدن دربیاورد. روسیه خواهان تصرف بخشی از اوکراین و تضعیف دولت مرکزی آن و کاهش ابعاد قوای نظامی این کشور است و غرب نیز خواهان تبدیل کردنش به سکوی مبارزه بی‌امان با روس‌هاست. آینده اوکراین با این چشم‌انداز تیره و تار است و البته کی‌یف در حال حاضر راه دیگری ندارد.
