صادرات خام هم در حوزه نفت و هم در حوزه معدنی یکی از اقداماتی است که همواره مورد نقد کارشناسان و حتی دولتی ها بوده است، اما متاسفانه عملکردها و سیاست های دولت در واقعیت خلاف اظهارات شان را نشان می دهد.

به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، به گفته منابع آگاه، کشتی‌های حاوی مواد معدنی خام اخیرا در بندر شهید رجایی روبه افزایش است که فرضیه صادرات خام مواد معدنی، بدون فرآوری و ایجاد ارزش افزوده را که مشکلات متعددی برای صنعت و اقتصاد کشور به بار می‌آورد را تقویت می‌کند. 

مقامات طالبات صادرات خام فروشی را ممنوع کرد 

درشرایطی که ایران به صادرات گسترده موادمعدنی خام مشغول است، اما همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیوم حکومت طالبان به تازگی گفته است که بر اساس سیاست های این وزارتخانه به هیچ وجه اجازه انتقال مواد خام از پروژه های بزرگ داده نمی شود و در قراردادهای اخیر منعقد شده پروسس نیز در نظر گرفته شده است تا طی این اقدامات برای مردم افغانستان اشتغالزایی کنیم. درحالیکه به نظر می رسد سیاست گذاران بخش معدنی ایران همچنان همچنان از خام فروشی در بخش معدن حمایت می کنند. 

زیان هایی که صادرات خام فروشی به کشور وارد می کند

بزرگترین زیانی که صادرات مواد خام معدنی به بارمی آورد از دست دادن ارزش افزوده‌ای است که می‌توانست با فرآوری این مواد در داخل کشور ایجاد شود برای مثال، به جای صادرات سنگ آهن خام می‌توان آن را به کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی یا فولاد تبدیل کرد که هر مرحله از این فرآیند، ارزش محصول را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد و سودآوری بیشتری دارد. 

ازسویی دیگر، خام‌فروشی به معنی فروش ثروت‌های ملی با حداقل قیمت است که باعث می‌شود درآمد حاصل از صادرات این مواد به مراتب کمتر از پتانسیل واقعی آنها بوده وسهم کشور از بازار جهانی به طور چشمگیری کاهش یابد.

از دست دادن بازارهای صادراتی به خاطر منافع کوتاه مدت؟

همچنین تکیه بر صادرات مواد خام، کشور را به شدت به قیمت‌های جهانی این مواد وابسته کرده و با نوسانات قیمت‌ها در بازار‌های بین‌المللی، صنایع کشور دچار شوک و بی‌ثباتی می‌شوند؛ ضمن اینکه با فرآوری مواد معدنی میلیون‌ها فرصت‌های شغلی که می‌توانست در صنایع فرآوری ایجاد شود از دست می‌رود. همچنین منابع معدنی به دلیل خاصیت محدود و تجدیدناپذیری که دارند بسیارحساس بوده و صادرات بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی این مواد ضربه زیادی به ثروت منابع ملی می‌زند.

ارز آوری به چه قیمت؟

گرچه مسئولان به مضرات خام فروشی مواد معدنی آگاه هستند، اما به نظر می‌رسد نیاز به ارز آوری آن‌ها را مجاب به صادرات بی رویه کرده است ؛ البته فقدان زیرساخت‌های کافی برای فرآوری صنایع مواد معدنی و نبود سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها، تکنولوژی و نیروی انسانی متخصص نیز مزید برعلت شده تا خام فروشی جایگزین فرآوری شود. 

البته نبود استراتژی جامع و بلندمدت برای توسعه صنعتی و زنجیره ارزش مواد معدنی در وزارت صمت ، برنامه‌ریزی‌ها دراین وزارتخانه عریض و طویل را به جای تمرکز بر ارزش افزوده، بر صادرات سریع و خام مواد معدنی متمرکز شده است و لازم است وزیر صمت پاسخگو باشد.

گرچه وزیر صمت فعلی و گذشته به دفعات اعلام کرده‌اند جلوگیری از خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش در بخش معدن، از اولویت‌های اصلی این وزارتخانه است و حتی در برنامه هفتم توسعه نیز دولت مکلف شده است برای جلوگیری از خام فروشی و ارتقای بخش معدن و صنایع معدنی اقدام کند اما با وجود این اظهارات، عدم وجود یک برنامه جامع و موثر برای جلوگیری کامل از خام فروشی و توسعه واقعی صنایع فرآوری بزرگترین انتقادی است که متوجه وزارت صمت می کند و نشان می دهد از حرف تا عمل فاصله زیادی وجود دارد. 

بماند که منافع برخی‌ها از محل صادرات خام مواد معدنی تامین شده و با سیاست‌هایی همواره مانع از اجرای سیاست‌هایی می‌شوند که به سمت فرآوری و ایجاد ارزش افزوده حرکت کنند. 

به گزارش تابناک، برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‌های ملی، لازم است وزارت صنعت، معدن و تجارت با یک برنامه جامع و بلندمدت، توسعه صنایع فرآوری را در اولویت قرار داده و با ایجاد زیرساخت‌های لازم، جذب سرمایه‌گذاری و رفع موانع، به سمت قطع کامل صادرات مواد معدنی خام حرکت کند. این رویکرد نه تنها به افزایش درآمد ملی و توسعه اقتصادی منجر می‌شود، بلکه پایداری منابع را برای نسل‌های آینده تضمین می‌کند.