همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: سوسن چلچراغ گونه‌ای به شدت در معرض انقراض و رویشگاه شناخته شده‌اش داماش گیلان است. اما به صورت پراکنده در روستاهای دامنه قله درفک هم یافت می‌شود. به طور کلی این گیاه در نواحی بسیار محدودی از استان‌های اردبیل، مازندران و گیلان می‌روید و گلدهی این گل در ارتفاعات بالاتر نشان مثل روستای سیبن در این وقت از سال از اثرات تغییر اقلیم است. اما برای حفاظت از آن این گیاه ثبت ملی شده و هر سال جشنواره سوسن چلچراغ همزمان با گلدهی این اثرطبیعی در روستای توریستی داماش عمارلو هم برگزار می شود.
علی فرهی تکرمی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست رودبار این گل نادر می‌گوید: هر ساله در نیمه خرداد ماه و همزمان با هفته محیط زیست، گلدهی گیاه کمیاب سوسن چلچراغ بهانه‌ای می‌شود تا هزاران نفر از مناطق مختلف گیلان و ایران به تماشای این گیاه به گیلان سفر کنند. محل اصلی رویش این گیاه در روستای داماش محصور بوده و به صورت شبانه روزی توسط یگان حفاظت محیط زیست شهرستان رودبار محافظت می‌شود.
فشار پا بر روی خاک رویشگاه، چیدن گل یا گرفتن عکس از فاصله نزدیک می‌تواند به ریشه‌های حساس این گیاه آسیب بزند. گردشگری مسئولانه یعنی بازدید همراه با احترام به قوانین حفاظتی، پرهیز از دخالت در طبیعت و حمایت از جوامع محلی در نگهداری از این گونه‌ی ارزشمند.
چلچراغی رو به انقراض
این گیاه فقط در ایران و کشور آذربایجان می‌روید و چند سالی است که با شناسانده شدنش در معرض انقراض هم قرار گرفته. سوسن چلچراغ، تنها گل ثبت‌شده در فهرست اثر طبیعی ملی ایران است. ۱۰ گونه سوسن دیگر در ایران می‌روید ولی این گونه که با نام علمی (Lilium ledebourii) یک ویژگی منحصر به فرد دارد؛ پرچم سوسن چلچراغ دارای مواد فلورسنس است که قابلیت بازتابش نور را دارد.
در سال‌های اخیر تهدیدهایی مانند چیدن گل‌ها، برداشت پیاز، چرا، و حضور گردشگران بی‌ضابطه در فصل گلدهی، رشد طبیعی سوسن چلچراغ را با مشکل روبه‌رو کرده است. این گیاه فقط از طریق بذر و آن‌هم طی چند سال قابل تکثیر است. هر آسیبی به گل یا ریشه، عملاً فرصت تجدید نسل آن را از بین می‌برد.
برخی اقدامات حفاظتی در داماش مانند نصب تابلوهای هشدار، گشت محیط‌بانی و برنامه‌های آموزشی اجرا شده‌اند، اما توسعه پراکنش گیاه در مناطقی مثل سیبن، نیازمند بازنگری جدی در شیوه‌های پایش و محافظت است. روستاهایی که این گیاه به آن‌ها رسیده، اکنون بخشی از مسئولیت حفاظت از آن را هم به‌عهده دارند.
ساقه این گل تا ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتری رشد می‌کند که معمولا ۷ سانتیمتر آخرش پوشیده از ۴ تا ۱۰ گل است. سوسن چلچراغ یکی از گونه‌های تیره سوسنیان به رنگ سفید و گلبرگ‌های واژگون است
مهناز افشاری، گیاه‌شناس گیلانی می‌گوید: «این گونه به‌شدت وابسته به اقلیم، شرایط خاص خاک، تابش نور و حتی عدم دستکاری در چرخه‌ی آلی بستر جنگل است. کوچک‌ترین دخالت انسانی، چه در قالب کندن گل، یا حتی قدم‌زدن بی‌رویه، تعادل آن را به‌هم می‌زند.»
محققان مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران چند سال پیش اعلام کردند که توانسته‌اند دانش فنی روش‌های تکثیر این گیاه زیستی ارزشمند را به دست آورند.
