شاخص‌‌‌های اهرمی و چگونگی سرمایه‌گذاری در آنها
رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در رابطه با موضوع مطرح شده گفت: شاخص‌‌‌های اهرمی Leveraged Indices بر اساس ایده اهرم مالی طراحی شده‌‌‌اند و امروزه موسسات معتبری همچون استاندارد اندپورز، فایننشال تایمز و مورگان استنلی، شاخص‌‌‌های اهرمی متعددی را محاسبه و منتشر می‌کنند. به این نکته توجه کنیم که شاخص تنها یک نماگر indicator نیست بلکه مهم‌تر از آن، یک ابزار سرمایه‌گذاری investment vehicle است. با این تعریف یک شاخص خوب، شاخصی است که قابل سرمایه‌گذاری investable باشد. پس اگر بتوانیم در شاخص سرمایه‌گذاری کنیم، چرا این سرمایه‌گذاری را به صورت اهرمی انجام ندهیم؟ همین ایده، یعنی سرمایه‌گذاری در شاخص‌‌‌ها به صورت اهرمی، منجر به طراحی و ایجاد شاخص‌‌‌های اهرمی شده است.
وی به سه متغیر تعیین‌‌‌کننده در طراحی یک شاخص اهرمی اشاره کرد و گفت: سه متغیر در طراحی یک شاخص اهرمی موثر است؛ مورد اول، شاخص مبنا Underlying Index است، شاخصی که اهرم روی آن اعمال می‌شود، متغیر دوم نسبت اهرم است، ضریبی که میزان تقویت بازدهی را تعیین می‌کند؛ و متغیر سوم، نرخ بهره یا همان هزینه اهرم مالی است. بازده روزانه شاخص اهرمی با محاسبه بازده شاخص مبنا، ضرب آن در نسبت اهرم و کسر هزینه بهره وام (ایجاد اهرم) محاسبه می‌شود. این فرآیند شامل دو بخش است: بخش اول بازده اهرمی شاخص مبنا و بخش دوم هزینه استفاده از اهرم.
کیانی با ذکر این نکته که در شاخص‌‌‌های اهرمی نسبت اهرم ثابت و مشخص است، گفت: باید به این نکته بسیار مهم توجه کنیم که نسبت اهرم در شاخص‌‌‌های اهرمی یک عدد ثابت و مشخص است. این نسبت بیانگر نسبت بازدهی شاخص اهرمی به شاخص مبنا در هر روز معاملاتی است. این نکته بسیار مهم است و توجه به آن برای درک عملکرد شاخص‌‌‌های اهرمی ضروری است. اگر نسبت اهرم ۲ باشد، یعنی شاخص اهرمی در هر روز بازدهی (یا زیانی) دو برابر شاخص مبنا، (البته با کسر هزینه بهره) خواهد داشت. زمانی که این دوره زمانی بیش از یک روز باشد، دیگر نسبت ۲ به یک، میان بازدهی این دو برقرار نخواهد بود. حتی می‌توان شرایطی را در نظر گرفت که شاخص مبنا در یک دوره زمانی مثبت، اما شاخص اهرمی منفی باشد. (بحث جذاب ریاضی و بازی با اعداد است و البته هزینه بهره ایجاد اهرم را هرگز فراموش نکنید.) پس این نکته مهم را باید در نظر داشت که نسبت اهرم بیانگر نسبت شاخص‌‌‌های اهرمی و شاخص مبنا، تنها برای یک روز است و در دوره‌‌‌های طولانی‌‌‌تر، نسبت این دو شاخص بستگی به روندهای مثبت و منفی و طول دوره دارد و می‌تواند هر عددی باشد.
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران گفت: در شاخص‌‌‌های اهرمی، نسبت اهرم عددی ثابت و مشخص است. از دیگر سو، تغییر ارزش دارایی به دلیل افت و خیز قیمت‌ها در بازار به خودی خود، نسبت دارایی به بدهی را تغییر می‌دهد و این امر به نوبه خود سبب تغییر مقدار اهرم می‌شود. بنابراین ثابت نگه داشتن مقدار اهرم، نیازمند بهروزرسانی روزانه میزان اهرم است. فرض کنیم شما به صورت اهرمی در حال ردگیری یک شاخص هستید و پرتفوی خود را به گونه‌‌‌ای نگهداری می‌‌‌کنید که بازدهی مانند شاخص مبنا البته با ضریب اهرم ۲ داشته باشید. فرض کنیم دارایی شما ۱۰۰ میلیون تومان بوده و شما وامی ۱۰۰ میلیون تومانی نیز دریافت کرده‌‌‌اید و اهرم خود را به ۲ رسانده‌‌‌اید. اگر روز اول پرتفوی شما با ۵درصد رشد همراه شود، سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون تومانی شما به ۲۱۰ میلیون تومان افزایش خواهد یافت که ۱۱۰ میلیون تومان آن متعلق به شماست و ۱۰۰ میلیون تومان (و البته سود وام) بدهی است. همان طور که می‌‌‌بینید در این حالت اهرم شما کاهش یافته چون دیگر نسبت یک به یک میان دارایی خالص و بدهی شما برقرار نیست. در حقیقت اهرم شما از ۲ به ۱.۹ کاهش یافته است. بنابراین برای آنکه در روز دوم همچنان اهرم ۲ برای شما برقرار باشد، شما باید میزان بدهی خود را ۱۰ میلیون تومان دیگر افزایش دهید یا میزان دارایی خود را ۱۰ میلیون تومان کاهش دهید.
در هر حال این فرآیند مستلزم بهروزرسانی روزانه است که به نوبه خود هم هزینه معاملاتی شما را افزایش می‌دهد و هم خطای ردگیری را می‌‌‌افزاید و هم در صورت نامطلوب بودن شرایط نقدشوندگی، در اجرا شما را با مشکلاتی مواجه می‌کند. از این رو اجرایی کردن ردگیری شاخص به صورت اهرمی نیازمند بهروزرسانی روزانه پرتفوی و بازتنظیم میزان اهرم است که با چالش‌‌‌های خاص خود نیز همراه است. بنا به این دلایل، ردگیری شاخص‌‌‌های اهرمی به طور معمول با دریافت وام انجام نمی‌شود و مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی از قراردادهای سوآپ درآمد کل Total Return Swap، آتی و اختیار معامله شاخص استفاده می‌کنند. از این رو در پرتفوی صندوق‌های اهرمی استاندارد، معمولا سهام کمی مشاهده می‌شود و بخش اصلی این پرتفوی را قراردادهای تاخت، آتی و اختیار معامله شاخص و البته وجه نقد و سپرده‌‌‌های مورد نیاز برای برخورداری از قراردادهای یادشده، تشکیل می‌دهند.
کیانی به نکات مهم برای ردگیری مناسب یک شاخص اهرمی اشاره کرد: بنا به توضیحات یادشده برای ردگیری مناسب یک شاخص اهرمی توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یک‌سری موارد ضروری است. مورد اول؛ قابلیت بازبینی منظم میزان اهرم است. میزان نسبت بدهی به دارایی باید قابلیت مدیریت داشته باشد و مدیر صندوق باید از توان کاهش یا افرایش روزانه میزان بدهی برخوردار باشد. در صورتی که ارزش ریالی بدهی ثابت باشد یا تغییر آن به سرعت و راحتی امکان‌‌‌پذیر نباشد، مدیر صندوق در ثابت نگه داشتن و مدیریت اهرم صندوق با چالش‌‌‌های جدی مواجه خواهد شد.
نکته دوم، وجود انواع متفاوت قراردادهای مشتق روی شاخص به‌ویژه سوآپ و قرارداد آتی شاخص است. بازبینی روزانه پرتفوی و تنظیم هر روزه میزان اهرم به‌ویژه در صورت نبود نقدشوندگی مناسب دارایی و انعطاف اندک جریان بدهی، امری دشوار است. از این رو مدیران صندوق‌های اهرمی در بورس‌‌‌های توسعه‌‌‌یافته برای ردگیری شاخص‌‌‌های اهرمی بر سوآپ شاخص و قراردادهای آتی شاخص متکی هستند. وجود این ابزارهای مالی نیز برای عملکرد بهینه صندوق‌های اهرمی ضروری است.
نکته سوم، توجه به هزینه بهره ایجاد اهرم و لحاظ آن در محاسبات است. وجود هزینه بهره در فرمول شاخص‌‌‌های اهرمی نکته مهمی است که نباید از کنار آن به راحتی گذشت. استفاده از اهرم با هزینه همراه است و این هزینه می‌تواند در مواردی کاملا قابل‌توجه باشد. هر چه هزینه بهره ایجاد اهرم بیشتر باشد، بازدهی نهایی صندوق اهرمی کمتر می‌شود، حتی اگر مدیریت سرمایه‌گذاری به بهترین نحو انجام شده باشد.
