انواع سنگ در زمین شناسی
سنگ آذرین چیست
در علم زمین‌شناسی، سنگ‌ها به‌عنوان اجزای اصلی پوسته زمین نقش مهمی در مطالعه تاریخچه و فرآیندهای زمین‌شناختی ایفا می‌کنند. سنگ‌ها مجموعه‌ای جامد از کانی‌ها یا مواد شبه‌معدنی هستند که به‌صورت توده‌ای یا تجمعی از مواد معدنی مختلف تشکیل شده‌اند. برخلاف کانی‌ها که تعریف شیمیایی و ساختاری مشخصی دارند، تعریف سنگ‌ها مبهم‌تر است و حتی سنگ‌های یک نوع ممکن است ترکیبات و ویژگی‌های بسیار متفاوتی داشته باشند. برای مثال، گرانیت ممکن است سفید یا قرمز باشد، اما هر دو نوع عمدتاً از کانی‌های فلدسپات و کوارتز تشکیل شده‌اند. سنگ‌ها بر اساس منشأ و فرآیند تشکیل به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سنگ‌های آذرین، سنگ‌های رسوبی و سنگ‌های دگرگونی. همچنین، مفهوم جدیدی به نام سنگ‌های انسانی در حال ظهور است که به تأثیرات انسانی بر زمین‌شناسی اشاره دارد. در این مقاله، به بررسی جامع این انواع سنگ‌ها، ویژگی‌ها، فرآیندهای تشکیل، انواع فرعی و کاربردهای آن‌ها پرداخته می‌شود.
تفاوت سنگ آذرین رسوبی و دگرگونی
سنگ یک ماده جامد طبیعی است که از یک یا چند کانی یا شبه‌کانی تشکیل شده است. سنگ‌ها معمولاً به‌صورت توده‌ای متراکم در پوسته زمین یافت می‌شوند و ممکن است ترکیبات متفاوتی داشته باشند. برخلاف کانی‌ها که دارای ساختار کریستالی و ترکیب شیمیایی مشخصی هستند، سنگ‌ها تنوع بیشتری در ترکیب و ظاهر دارند. پوسته زمین عمدتاً از سنگ‌های جامد تشکیل شده است، در حالی که در گوشته زمین، مواد مذاب به نام ماگما وجود دارند. سنگ‌ها از طریق فرآیندهای زمین‌شناختی مانند چرخه سنگ (Rock Cycle) تغییر شکل می‌دهند و به انواع مختلف تبدیل می‌شوند.
چرخه سنگ در زمین شناسی
سنگ‌های آذرین از سرد شدن و تبلور ماگما یا گدازه تشکیل می‌شوند. ماگما، ماده مذابی است که در گوشته یا پوسته زمین وجود دارد و شامل مخلوطی از کانی‌های مذاب، گازها و گاهی بلورهای جامد است. بسته به محل و سرعت سرد شدن، سنگ‌های آذرین به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
نفوذی (Intrusive): ماگما در زیر سطح زمین به‌آرامی سرد شده و بلورهای بزرگ‌تری تشکیل می‌دهد (بافت درشت‌دانه یا phaneritic). مثال: گرانیت، گابرو.
خروجی (Extrusive): گدازه در سطح زمین به‌سرعت سرد شده و بلورهای کوچک یا بافت شیشه‌ای (amorphous) ایجاد می‌کند. مثال: بازالت، ابسیدین.
ترکیب شیمیایی ماگما (مانند سیلیسی، مافیک یا قلیایی) و شرایط تبلور، تنوع گسترده‌ای در انواع سنگ‌های آذرین ایجاد می‌کند. در ادامه، انواع اصلی سنگ‌های آذرین که توسط زمین‌شناسان شناخته شده‌اند، معرفی می‌شوند.
در زیر، فهرستی از سنگ‌های آذرین برجسته همراه با توضیحات، ویژگی‌ها و کاربردهای آن‌ها ارائه شده است:
توضیح: آندزیت یک سنگ آتشفشانی با ترکیب متوسط (بین فلسیک و مافیک) است که در آتشفشان‌های مناطق فرورانشی (مانند حلقه آتش اقیانوس آرام) رایج است. کانی‌های اصلی آن پلاژیوکلاز (معمولاً آندزین)، هورنبلند و بیوتیت هستند.
ویژگی‌ها: خاکستری تیره، گاهی حاوی فنوکریست‌های پلاژیوکلاز یا هورنبلند، معادل خروجی دیوریت.
کاربرد: در ساخت‌وساز، سنگ‌فرش و به‌عنوان سنگ تزئینی.
توضیح: یک سنگ نفوذی مافیک که بیش از 90% از پلاژیوکلاز (معمولاً لابرادوریت) تشکیل شده است. این سنگ به دلیل شناور شدن بلورهای پلاژیوکلاز در اتاقک ماگمایی تشکیل می‌شود.
ویژگی‌ها: رنگ روشن (اغلب سفید)، نمایش لابرادورسنس (درخشش رنگین‌کمانی)، رایج در ارتفاعات ماه.
کاربرد: به‌عنوان سنگ زینتی و در مطالعات سیارات (مانند ماه).
توضیح: یک سنگ نفوذی ریزدانه با ترکیب گرانیتی که معمولاً در رگه‌های باریک درون سنگ‌های دیگر (مانند گرانیت) تشکیل می‌شود. سرد شدن سریع باعث ایجاد بلورهای کوچک می‌شود.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، بافت ریزدانه، ترکیب مشابه گرانیت یا گابرو.
کاربرد: در ساخت‌وساز و به‌عنوان سنگ تزئینی.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی تیره‌رنگ و مافیک که از پلاژیوکلاز کلسیمی (لابرادوریت)، کلینوپیروکسن (اوژیت) و مگنتیت تشکیل شده است. بازالت فراوان‌ترین سنگ پوسته اقیانوسی است.
ویژگی‌ها: رنگ سیاه یا خاکستری تیره، بافت ریزدانه، معادل خروجی گابرو.
کاربرد: در مصالح ساختمانی، پایه جاده‌ها، بتن و بالاست راه‌آهن.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی شبیه بازالت اما با سیلیس کمتر و فلزات قلیایی بیشتر. ممکن است حاوی الیوین، پیروکسن و فلدسپاتوئید باشد.
ویژگی‌ها: شبیه بازالت، گاهی حاوی فنوکریست‌های الیوین.
کاربرد: کمتر رایج، در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: سنگی آذرین غਕلاسيک حاوی کانی‌های کربناته (مانند کلسیت). انواع آتشفشانی (آلویکیت) و نفوذی (سوویت) آن شناخته شده‌اند.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، غنی از آپاتیت یا عناصر خاکی کمیاب.
کاربرد: منبع آپاتیت، نیوبیم و عناصر خاکی کمیاب.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی فلسیک با ترکیب بین آندزیت و ریولیت، رایج در مناطق فرورانشی.
ویژگی‌ها: خاکستری، معادل نفوذی گرانودیوریت.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های تزئینی.
توضیح: سنگی مافیک با بافت متوسط بین بازالت و گابرو، اغلب در دایک‌ها و آستانه‌ها یافت می‌شود.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، حاوی فنوکریست‌های پلاژیوکلاز.
کاربرد: در مصالح ساختمانی.
توضیح: یک سنگ نفوذی با ترکیب متوسط، معادل آندزیت.
ویژگی‌ها: حاوی پلاژیوکلاز سدیمی و هورنبلند، رنگ سیاه و سفید.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های تزئینی.
توضیح: یک سنگ اولترامافیک نفوذی که عمدتاً از الیوین تشکیل شده است.
ویژگی‌ها: سبز تیره، در گوشته فراوان اما در سطح کمیاب.
کاربرد: به‌عنوان ماده نسوز و منبع کانی‌های کمیاب.
توضیح: نوعی نفلین‌سینیت با بافت تراکیتی، حاوی نفلین و فلدسپات قلیایی.
ویژگی‌ها: کمیاب، قلیایی.
کاربرد: در صنایع خاص و مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ نفوذی مافیک، معادل بازالت، با بلورهای درشت.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، حاوی پلاژیوکلاز و پیروکسن.
کاربرد: در مصالح ساختمانی و پایه جاده‌ها.
توضیح: یک سنگ نفوذی فلسیک با کانی‌های کوارتز، فلدسپات و میکا.
ویژگی‌ها: رنگ روشن (سفید تا قرمز)، بافت درشت‌دانه.
کاربرد: در معماری، کانترها، کاشی‌ها و بناهای یادبود.
توضیح: یک گرانیتوئید با پلاژیوکلاز غالب، بین گرانیت و تونالیت.
ویژگی‌ها: شبیه گرانیت اما با کوارتز کمتر.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: یک پریدوتیت اولترامافیک حاوی الیوین و ارتوپیروکسن.
ویژگی‌ها: سبز تیره، در گوشته فراوان.
کاربرد: در مطالعات گوشته و استخراج کانی‌های کمیاب.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی قلیایی شبیه بازالت اما با فلزات قلیایی بیشتر.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، ریزدانه.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ نفوذی اولترامافیک که عمدتاً از هورنبلند تشکیل شده است.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، کمیاب.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ آذرآواری حاصل از خاکستر و مواد آتشفشانی فشرده‌شده.
ویژگی‌ها: متخلخل، شبیه توف.
کاربرد: در ساخت‌وساز و مطالعات آتشفشانی.
توضیح: یک سنگ نفوذی قلیایی حاوی نفلین و پیروکسن.
ویژگی‌ها: کمیاب، غنی از فلدسپاتوئید.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی و استخراج کانی‌های کمیاب.
توضیح: یک سنگ اولترامافیک حاوی الماس، تشکیل‌شده در قیف‌های آتشفشانی.
ویژگی‌ها: حاوی الیوین، فلوگوپیت و سرپانتین.
کاربرد: منبع اصلی الماس.
توضیح: یک گدازه اولترامافیک کمیاب که در گذشته‌های دور زمین‌شناختی تشکیل شده است.
ویژگی‌ها: بافت علف‌مانند، غنی از الیوین.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی باستانی.
توضیح: یک بازانیت شیشه‌ای حاوی نفلین و بدون فلدسپات.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، قلیایی.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ نفوذی با ترکیب بین سینیت و دیوریت، حاوی فلدسپات و پلاژیوکلاز برابر.
ویژگی‌ها: فاقد کوارتز یا با مقدار کم.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: یک سنگ نفوذی قلیایی فاقد کوارتز، حاوی نفلین و فلدسپات قلیایی.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، قلیایی.
کاربرد: در صنایع سرامیک و شیشه‌سازی.
توضیح: یک گابروئید با ارتوپیروکسن به‌جای کلینوپیروکسن.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، مشابه گابرو.
کاربرد: در مصالح ساختمانی.
توضیح: یک شیشه آتشفشانی فلسیک، معمولاً ریولیتی، بدون ساختار بلوری.
ویژگی‌ها: سیاه یا قرمز، شکستگی صدفی.
کاربرد: در ابزارسازی باستانی و جواهرسازی.
توضیح: یک سنگ نفوذی درشت‌دانه با ترکیب گرانیتی یا قلیایی.
ویژگی‌ها: بلورهای بسیار بزرگ، گاهی حاوی کانی‌های کمیاب.
کاربرد: منبع کانی‌های کمیاب و سنگ‌های زینتی.
توضیح: یک سنگ اولترامافیک گوشته‌ای حاوی الیوین و پیروکسن.
ویژگی‌ها: سبز تیره، اغلب به سرپانتینیت دگرگون می‌شود.
کاربرد: در مطالعات گوشته و استخراج کانی‌های کمیاب.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی قلیایی حاوی نفلین و فلدسپات قلیایی.
ویژگی‌ها: ریزدانه، گاهی پورفیری.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ مافیک غنی از الیوین، شبیه بازالت.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، اولترامافیک.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ آذرین با بافت پورفیری (بلورهای بزرگ در زمینه ریزدانه).
ویژگی‌ها: ترکیب متنوع، نشان‌دهنده تبلور دو مرحله‌ای.
کاربرد: در ساخت‌وساز و استخراج فلزات.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی فلسیک و متخلخل که به دلیل سبکی در آب شناور می‌ماند.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، بسیار حفره‌ای.
کاربرد: در صنایع ساینده، آرایشی (سنگ پا) و ساختمانی.
توضیح: یک سنگ نفوذی اولترامافیک عمدتاً از پیروکسن تشکیل شده است.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، کمیاب.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: نوعی گرانیت با بلورهای فلدسپات پتاسیمی پوشیده‌شده با پلاژیوکلاز.
ویژگی‌ها: درشت‌دانه، آنوروژنیک.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های زینتی.
توضیح: یک سنگ پورفیری کمیاب با بلورهای گوه‌ای آنورتوکلاز.
ویژگی‌ها: قلیایی، کمیاب.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی فلسیک، معادل گرانیت.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، گاهی حفره‌ای یا شیشه‌ای.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های زینتی.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی مافیک و متخلخل، شبیه پامیس اما تیره‌تر.
ویژگی‌ها: حفره‌های بزرگ، سنگین‌تر از پامیس.
کاربرد: در محوطه‌سازی و مصالح سبک.
توضیح: یک کربناتیت نفوذی با کلسیت غالب.
ویژگی‌ها: رنگ روشن، منبع کانی‌های کمیاب.
کاربرد: در استخراج آپاتیت و نیوبیم.
توضیح: یک سنگ نفوذی قلیایی فاقد کوارتز یا با مقدار کم.
ویژگی‌ها: فلدسپات قلیایی غالب، شبیه گرانیت.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سرامیک.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی قلیایی شبیه بازانیت اما با الیوین کمتر.
ویژگی‌ها: غنی از فلدسپاتوئید.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک گرانیتوئید با پلاژیوکلاز غالب.
ویژگی‌ها: شبیه گرانیت اما با کوارتز کمتر.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی با ترکیب بین تراکیت و آندزیت.
ویژگی‌ها: شبیه مونزونیت.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: یک سنگ آتشفشانی قلیایی، معادل سینیت.
ویژگی‌ها: غنی از فلدسپات، گاهی پورفیری.
کاربرد: در سنگ‌های زینتی.
توضیح: یک گابروئید بدون پیروکسن، حاوی الیوین و پلاژیوکلاز.
ویژگی‌ها: سبز تا نارنجی (به دلیل هوازدگی).
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: یک تونالیت لوکوکراتیک با پلاژیوکلاز، کوارتز و بیوتیت.
ویژگی‌ها: رنگ روشن.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: یک سنگ آذرآواری از خاکستر آتشفشانی جامدشده.
ویژگی‌ها: متخلخل، شبیه ماسه‌سنگ آتشفشانی.
کاربرد: در ساخت‌وساز و محوطه‌سازی.
بافت: از درشت‌دانه (نفوذی) تا ریزدانه یا شیشه‌ای (خروجی).
ترکیب شیمیایی: از فلسیک (غنی از سیلیس، مانند گرانیت) تا مافیک (کم سیلیس، مانند بازالت) و اولترامافیک (مانند پریدوتیت).
رنگ: از روشن (فلسیک) تا تیره (مافیک).
مقاومت: معمولاً سخت و مقاوم در برابر هوازدگی.
ساخت‌وساز: گرانیت، بازالت و دیوریت در ساخت بناها، جاده‌ها و پل‌ها استفاده می‌شوند.
صنایع: پامیس در محصولات ساینده و آرایشی، ابسیدین در جواهرسازی.
منابع معدنی: کیمبرلیت (الماس)، کربناتیت (نیوبیم، آپاتیت) و پگماتیت (کانی‌های کمیاب).
مطالعات علمی: سنگ‌هایی مانند کماتئیت و پریدوتیت برای مطالعه تاریخ اولیه زمین و گوشته.
منشأ زمین: به‌عنوان اولین سنگ‌های تشکیل‌شده در زمین، اطلاعات کلیدی درباره تاریخ اولیه سیاره ارائه می‌دهند.
پوسته اقیانوسی و قاره‌ای: بازالت در پوسته اقیانوسی و گرانیت در پوسته قاره‌ای غالب هستند.
منابع اقتصادی: منبع فلزات، سنگ‌های قیمتی و مصالح ساختمانی.
آتشفشان‌شناسی: مطالعه سنگ‌های خروجی مانند ریولیت و توف برای درک فعالیت‌های آتشفشانی.
سنگ رسوبی چه کاربردی دارد
سنگ‌های رسوبی از تحکیم رسوبات سست مانند خرده‌سنگ‌ها، کانی‌ها یا مواد آلی تشکیل می‌شوند که معمولاً در محیط‌های سطحی مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها انباشته می‌شوند. این سنگ‌ها اغلب به‌صورت لایه‌لایه (stratified) هستند و ممکن است حاوی فسیل‌هایی باشند که اطلاعات ارزشمندی درباره محیط‌های گذشته زمین ارائه می‌دهند. سنگ‌های رسوبی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
تخریبی (Clastic): از قطعات سنگ‌های دیگر (مانند ماسه‌سنگ، شیل).
شیمیایی (Chemical): از رسوب مواد محلول (مانند سنگ نمک، گچ).
آلی (Organic): از تجمع بقایای گیاهی یا جانوری (مانند زغال‌سنگ، سنگ آهک فسیلی).
انواع سنگ‌های رسوبی
در زیر، فهرستی از انواع برجسته سنگ‌های رسوبی همراه با توضیحات و ویژگی‌ها ارائه شده است:
توضیح: ماسه‌سنگی غنی از فلدسپات (بیش از 25%) که از هوازدگی سنگ‌های گرانیتی تشکیل می‌شود.
ویژگی‌ها: درشت‌دانه، دانه‌های زاویه‌دار، رنگ روشن تا صورتی.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های تزئینی.
توضیح: یک سنگ فرا‌رسوبی شیمیایی با نوارهای متناوب سیلیس (چرت یا کوارتز) و کانی‌های آهن (مانند مگنتیت).
ویژگی‌ها: نوارهای متناوب، منبع اصلی سنگ آهن.
کاربرد: استخراج آهن برای صنایع فولادسازی.
توضیح: سنگ رسوبی غنی از آلومینیوم، محصول هوازدگی سنگ‌های حاوی آلومینیوم.
ویژگی‌ها: رنگ صورتی، نارنجی یا قرمز، حاوی پیسولیت‌ها (توده‌های نامنظم).
کاربرد: منبع اصلی آلومینیوم.
توضیح: سنگ آهنی متخلخل که در باتلاق‌ها و دریاچه‌های کم‌عمق توسط باکتری‌ها و جلبک‌های اکسیدکننده تشکیل می‌شود.
ویژگی‌ها: متخلخل، حاوی لیمونیت و ناخالصی‌هایی مانند خاک رس.
کاربرد: در گذشته برای استخراج آهن.
توضیح: سنگ تخریبی با قطعات زاویه‌دار درشت که توسط ماتریکس ریزدانه به هم متصل شده‌اند.
ویژگی‌ها: نتیجه فرآیندهایی مانند فوران آتشفشانی، حرکات تکتونیکی یا تالوس.
کاربرد: در ساخت‌وساز و محوطه‌سازی.
توضیح: سنگ آهکی نرم و متخلخل که از تجمع پوسته‌های آهکی ریزجانداران دریایی تشکیل شده است.
ویژگی‌ها: سفید، شکننده، اغلب با چرت همراه است.
کاربرد: در آموزش (تخته‌سیاه)، صنایع شیمیایی و ساختمانی.
توضیح: سنگ سخت و فشرده از بلورهای ریز کوارتز، اغلب در سنگ‌های کربناته به‌صورت ندول یا لایه.
ویژگی‌ها: رنگ متنوع (خاکستری، سیاه، قرمز)، گونه تیره آن سنگ چخماق (flint) نامیده می‌شود.
کاربرد: در ابزارسازی باستانی و سنگ‌های زینتی.
توضیح: سنگ آلی قابل احتراق با بیش از 50% مواد کربنی، از فشردگی پوده نارس تشکیل می‌شود.
ویژگی‌ها: سیاه، سوخت فسیلی.
کاربرد: منبع انرژی، کاهش اهمیت در کشورهای توسعه‌یافته.
توضیح: سنگ تخریبی با دانه‌های گرد و درشت (بزرگ‌تر از 2 میلی‌متر) که توسط ماتریکس ریزدانه به هم متصل شده‌اند.
ویژگی‌ها: موزائیک‌مانند، اغلب در دهانه چشمه‌ها.
کاربرد: در ساخت‌وساز و محوطه‌سازی.
توضیح: سنگ آهکی تخریبی از قطعات فسیلی و صدف‌ها.
ویژگی‌ها: دانه‌درشت، سبک.
کاربرد: در ساخت‌وساز و تزئینات.
توضیح: سنگ تخریبی غیرآهکی با جورشدگی ضعیف، از دانه‌های ریز تا تخته‌سنگ.
ویژگی‌ها: اغلب منشأ یخچالی (تیلیت)، آتشفشانی یا زیردریایی.
کاربرد: در مطالعات زمین‌شناسی.
توضیح: سنگ روشن و شکننده از پوسته‌های سیلیسی دیاتومه‌ها.
ویژگی‌ها: سبک، متخلخل، دریایی یا دریاچه‌ای.
کاربرد: در فیلتراسیون، عایق‌ها و صنایع شیمیایی.
توضیح: سنگ کربناته با بیش از 50% کانی دولومیت.
ویژگی‌ها: شبیه سنگ آهک، مخزن هیدروکربن‌ها.
کاربرد: در صنایع ساختمانی و استخراج نفت و گاز.
توضیح: سنگ‌های تشکیل‌شده از تبلور نمک‌های محلول در آب، مانند سنگ نمک و ژیپس.
ویژگی‌ها: در محیط‌های تبخیری مانند تالاب‌ها.
کاربرد: در صنایع شیمیایی و کشاورزی.
توضیح: گونه تیره چرت، سخت و همگن.
ویژگی‌ها: خاکستری تیره تا سیاه.
کاربرد: در ابزارسازی باستانی و سنگ‌های زینتی.
توضیح: ماسه‌سنگی تیره و درشت‌دانه با خاک رس و قطعات سنگی.
ویژگی‌ها: منشأ دریایی، جورشدگی ضعیف.
کاربرد: در ساخت‌وساز، اصطلاح بحث‌برانگیز.
توضیح: سنگ تبخیری از کریستال‌های ژیپس، گاهی با هالیت و انیدریت.
ویژگی‌ها: اشکال متنوع (آلاباستر، سلنیت).
کاربرد: در صنایع ساختمانی و کشاورزی.
توضیح: محصول هوازدگی سنگ‌های بازالتی در آب‌وهوای گرم.
ویژگی‌ها: مایل به قرمز، غنی از آهن و آلومینیوم.
کاربرد: در ساخت‌وساز و استخراج آلومینیوم.
توضیح: زغال‌سنگ با کیفیت پایین (زغال‌سنگ قهوه‌ای).
ویژگی‌ها: کربن کمتر نسبت به آنتراسیت.
کاربرد: سوخت فسیلی.
توضیح: سنگ کربناته عمدتاً از کربنات کلسیم، شامل انواع گچ، توفا، صدف‌سنگ و اوولیت.
ویژگی‌ها: اغلب بیوژنیک، گاهی شیمیایی.
کاربرد: در سیمان، ساخت‌وساز و صنایع شیمیایی.
توضیح: شیل غنی از کروژن که با حرارت نفت تولید می‌کند.
ویژگی‌ها: حاوی فسیل‌های بریوزوآرها و تریلوبیت‌ها.
کاربرد: منبع بالقوه نفت، کمتر به‌عنوان سوخت.
توضیح: سنگ آهکی از دانه‌های گرد اووئید (کربنات کلسیم).
ویژگی‌ها: بافت دانه‌ای، دریایی.
کاربرد: در ساخت‌وساز و تزئینات.
توضیح: سنگ غنی از فسفات، شامل اووئیدها، ندول‌ها و پوسته‌ها.
ویژگی‌ها: اهمیت اقتصادی.
کاربرد: در تولید کود و صنایع شیمیایی.
توضیح: سنگ تخریبی از دانه‌های ماسه (عمدتاً کوارتز).
ویژگی‌ها: انواع آرکوز، ارتوکوارتزیت، گری‌واک.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌فرش.
25. شیل (Shale)
توضیح: سنگ چندلایه از کانی‌های رسی (گل سنگی‌شده).
ویژگی‌ها: منبع نفت و گاز.
کاربرد: در صنایع نفت و گاز.
توضیح: سنگ تخریبی با دانه‌های ریزتر از ماسه‌سنگ و درشت‌تر از شیل.
ویژگی‌ها: گاهی بادرفت (loess).
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: سنگ یخچالی سخت‌شده از یخرفت.
ویژگی‌ها: شبیه دیامیکتیت.
کاربرد: در مطالعات یخچالی.
توضیح: سنگ آهکی شیمیایی در غارهای کارستی یا رگه‌های کلسیتی.
ویژگی‌ها: متخلخل، تزئینی.
کاربرد: در معماری و کف‌پوش.
توضیح: مجموعه رسوبی از لایه‌های متناوب گل و لای، ناشی از جریان‌های توربیدایتی زیردریایی.
ویژگی‌ها: شبیه فلیش.
کاربرد: در مطالعات رسوبی.
توضیح: رسوب دریایی قهوه‌ای، مرتبط با دریچه‌های هیدروترمال.
ویژگی‌ها: رنگدانه قهوه‌ای طبیعی.
کاربرد: در صنایع رنگ‌سازی.
سنگ دگرگونی چگونه تشکیل می‌شود
سنگ‌های دگرگونی از تغییر سنگ‌های موجود (آذرین، رسوبی یا دگرگونی) تحت تأثیر گرما، فشار و فرآیندهای شیمیایی در حالت جامد تشکیل می‌شوند. این فرآیندها معمولاً در عمق پوسته زمین رخ می‌دهند و باعث تغییر کانی‌شناسی، بافت یا ساختار سنگ می‌شوند. سنگ‌های دگرگونی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
لایه‌دار (Foliated): دارای ساختار نواری یا لایه‌ای (مانند شیست، گنیس).
غیرلایه‌دار (Non-Foliated): فاقد لایه‌بندی (مانند مرمر، کوارتزیت).
در زیر، فهرستی از انواع برجسته سنگ‌های دگرگونی ارائه شده است:
توضیح: سنگ دگرگونی حاوی هورنبلند و پلاژیوکلاز.
ویژگی‌ها: تیره‌رنگ، رایج.
کاربرد: در ساخت‌وساز و مطالعات دگرگونی.
توضیح: زغال‌سنگ با بالاترین درجه کربن (بیش از 90%) و فرار کم.
ویژگی‌ها: سیاه براق، سوخت فسیلی.
کاربرد: در تولید انرژی.
توضیح: سنگ دگرگونی با فشار بالا و دمای پایین، حاوی گلوکوفان.
ویژگی‌ها: مایل به آبی، منشأ بازالتی.
کاربرد: در مطالعات تکتونیکی.
توضیح: سنگ دگرگونی بی‌آب با ارتوپیروکسن، گاهی به اشتباه گرانیت نامیده می‌شود.
ویژگی‌ها: شبیه گرانیت.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: سنگ زیبا با فشار بالا، حاوی امفاسیت سبز و گارنت قرمز.
ویژگی‌ها: منشأ بازالتی.
کاربرد: در مطالعات گوشته و سنگ‌های زینتی.
توضیح: سنگ بازالتی دگرگون‌شده هیدروترمال با اپیدوت و کوارتز.
ویژگی‌ها: سبز، مافیک.
کاربرد: در مطالعات هیدروترمال.
توضیح: سنگ متاسوماتیک اطراف کربناتیت‌ها، از دگرسانی سنگ‌های گرانیتی.
ویژگی‌ها: قلیایی، کمیاب.
کاربرد: در مطالعات کربناتیت.
توضیح: سنگ دگرگونی درشت‌دانه با نوارهای روشن و تیره.
ویژگی‌ها: ترکیب گرانیتی، تشکیل در اعماق زیاد.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌های تزئینی.
توضیح: سنگ دگرگونی رخساره گرانولیتی، ترکیب متنوع.
ویژگی‌ها: بحث‌برانگیز در نام‌گذاری.
کاربرد: در مطالعات دگرگونی عمیق.
توضیح: سنگ دگرگونی شیستوز با رنگ سبز (کلریت، اپیدوت).
ویژگی‌ها: منشأ مافیک.
کاربرد: در مطالعات تکتونیکی.
توضیح: سنگ گرانیتی دگرسان‌شده با کوارتز، میکا و کانی‌های کمیاب (کاسیتریت، تورمالین).
ویژگی‌ها: پنوماتولیتیک.
کاربرد: منبع کانی‌های کمیاب.
توضیح: سنگ ریزدانه از دگرگونی مجاورتی شیل.
ویژگی‌ها: فشرده، سخت.
کاربرد: در ساخت‌وساز.
توضیح: سنگ کربناته دگرگون‌شده (از سنگ آهک یا دولومیت).
ویژگی‌ها: کربنات کلسیم، رنگ روشن.
کاربرد: در مجسمه‌سازی و معماری.
توضیح: سنگ رسی دگرگون‌شده (شیل، گل‌سنگ) با کانی‌های غنی از آلومینیوم.
ویژگی‌ها: حاوی میکا، گارنت، کیانیت.
کاربرد: در مطالعات دگرگونی.
توضیح: سنگ ناهمگن با بخش‌های دگرگونی تیره و آذرین روشن.
ویژگی‌ها: نتیجه ذوب جزئی.
کاربرد: در مطالعات دگرگونی عمیق.
توضیح: سنگ دگرگونی ریزدانه در مناطق برشی عمیق.
ویژگی‌ها: کانی‌های کشیده و مسطح.
کاربرد: در مطالعات تکتونیکی.
توضیح: سنگ دگرگونی بین اسلیت و شیست با کریستال‌های ریز سریسیت یا کلریت.
ویژگی‌ها: درخشندگی خاص.
کاربرد: در ساخت‌وساز و کاشی‌ها.
توضیح: سنگ دگرگونی عمدتاً از کوارتز، از دگرگونی ماسه‌سنگ.
ویژگی‌ها: بسیار سخت.
کاربرد: در ساخت‌وساز و سنگ‌فرش.
توضیح: سنگ ورقه‌ای غنی از کانی‌های ورقه‌ای (مانند میکا).
ویژگی‌ها: درخشش میکا، حاوی پورفیروبلاست گارنت.
کاربرد: در ساخت‌وساز و تزئینات.
توضیح: سنگ اولترامافیک دگرگون‌شده از پریدوتیت یا پیروکسنیت.
ویژگی‌ها: سبز، حاوی سرپانتین.
کاربرد: در سنگ‌های زینتی و عایق‌ها.
توضیح: شیل نفتی دگرگون‌شده با کربن بدون ساختار.
ویژگی‌ها: کمیاب، سیاه.
کاربرد: در صنایع خاص و سنگ‌های درمانی.
توضیح: سنگ متاسوماتیک از تماس سنگ‌های کربناته با ماگمای نفوذی.
ویژگی‌ها: غنی از کانی‌های هیدروترمال.
کاربرد: منبع فلزات و کانی‌های کمیاب.
توضیح: سنگ دگرگونی ریزدانه از شیل یا گل‌سنگ.
ویژگی‌ها: قابل تقسیم به ورقه‌های نازک.
کاربرد: در کاشی‌های سقف و کف‌پوش.
توضیح: سنگ نرم از تالک و سیلیکات‌های دیگر.
ویژگی‌ها: لمس صابونی، شیستوز یا توده‌ای.
کاربرد: در مجسمه‌سازی و ظروف.
توضیح: سنگ دگرگونی ضربه‌ای از برخورد شهاب‌سنگ.
ویژگی‌ها: حاوی مذاب برخوردی و قطعات سنگی.
کاربرد: در مطالعات شهاب‌سنگی.
ویژگی‌ها و اهمیت سنگ‌های رسوبی و دگرگونی
مثال‌هایی از سنگ‌های آذرین
لایه‌بندی: اغلب به‌صورت لایه‌های متمایز، حاوی فسیل‌های زیستی.
نرمی نسبی: نسبت به سنگ‌های آذرین و دگرگونی شکننده‌تر.
اهمیت: منبع سوخت‌های فسیلی (زغال‌سنگ، شیل نفتی)، فلزات (بوکسیت، آهن) و مصالح ساختمانی (ماسه‌سنگ، سنگ آهک).
مقاومت: در برابر گرما و فشار بالا مقاوم، بدون ذوب شدن.
بافت: از ریزدانه (اسلیت) تا درشت‌دانه (گنیس).
اهمیت: اطلاعات درباره فرآیندهای عمیق زمین، منبع سنگ‌های زینتی (مرمر) و کانی‌های صنعتی (گارنت).
ساخت‌وساز: سنگ آهک (سیمان)، ماسه‌سنگ (سنگ‌فرش)، تراورتن (کف‌پوش).
صنایع: ژیپس (گچ ساختمانی)، بوکسیت (آلومینیوم)، زغال‌سنگ (سوخت).
علمی: فسیل‌ها در شیل و سنگ آهک برای مطالعات دیرینه‌شناسی.
معماری: مرمر (مجسمه‌سازی)، اسلیت (کاشی سقف).
صنایع: گارنت (ساینده)، تالک (صنایع آرایشی).
علمی: مطالعه تکتونیک و فرآیندهای عمیق زمین.
1. سنگ‌های آذرین چگونه به‌وجود می‌آیند؟
سنگ‌های آذرین از سرد شدن و جامد شدن ماگما یا گدازه تشکیل می‌شوند و بسته به محل سرد شدن به دو نوع نفوذی و خروجی تقسیم می‌شوند.
2. ویژگی‌های اصلی سنگ‌های رسوبی چیست؟
سنگ‌های رسوبی معمولاً لایه‌لایه هستند، دارای فسیل‌اند و از نظر سختی نسبت به سنگ‌های دیگر نرم‌تر و شکننده‌ترند.
3. تفاوت سنگ‌های دگرگونی لایه‌دار و غیرلایه‌دار در چیست؟
سنگ‌های دگرگونی لایه‌دار دارای ساختار نواری یا لایه‌ای هستند، در حالی که سنگ‌های غیرلایه‌دار بافت یکنواخت‌تری دارند و فاقد لایه‌بندی مشخص‌اند.
4. منظور از سنگ‌های انسانی چیست؟
سنگ‌های انسانی به موادی گفته می‌شود که مستقیماً بر اثر فعالیت‌های انسانی مانند ساخت‌وساز، دفع زباله یا ذوب فلزات شکل گرفته‌اند، مانند بتن، آسفالت و پلاستی‌گلومرات.
5. چرخه سنگ‌ها چه نقشی در زمین‌شناسی دارد؟
چرخه سنگ‌ها نشان‌دهنده‌ی فرآیندهای پیوسته‌ای است که طی آن، سنگ‌ها به یکدیگر تبدیل می‌شوند و به درک بهتر پویایی زمین کمک می‌کند.
سنگ‌های رسوبی و دگرگونی هر یک نقش کلیدی در درک تاریخچه زمین و تأمین منابع طبیعی دارند. سنگ‌های رسوبی با لایه‌بندی و فسیل‌هایشان، داستان محیط‌های گذشته را روایت می‌کنند، در حالی که سنگ‌های دگرگونی با تغییرات کانی‌شناسی و ساختاری، اطلاعاتی از فرآیندهای عمیق پوسته زمین ارائه می‌دهند. از مصالح ساختمانی تا منابع فلزی و سوخت‌های فسیلی، این سنگ‌ها در زندگی روزمره و صنایع مدرن نقش حیاتی دارند.
گرد آوری:بخش علمی بیتوته
