همشهری - محمد سرابی: آب‌معدنی‌های داخل مغازه‌ها و آب‌سردکن بانک‌ها نجات بخش هستند اما دیدن یک آب‌سرد کن که خیری در کنار پیاده‌رو برپا کرده نشانه‌ای از تداوم نیکوکاری و نوع‌دوستی در شهر است.
سقاخانه‌ها تا امروز
در سال‌های دور قبل از اینکه آسفالت و بتن شهر را بپوشانند، تهران قدیم سقاخانه داشت. آبخوری‌های سنتی با نشانه‌های مذهبی تزیین می‌شدند و پناهگاه رهگذران تشنه بودند. وقتی شب می‌رسید کوچه‌ها تاریک بودند اما سقاخانه‌ها با نذر شمع‌هایی که مردم روشن کرده بودند هم نور داشتند و هم آب. امروز سقاخانه‌ها یا فراموش و تخریب شده‌اند یا اینکه تنها نقشی روی کاشی‌کاری‌ها و پشت شبکه فلزی پنجره‌ها هستند. با این حال گرمای هر سال تابستان رسم سقایی را زنده نگه‌داشته است. اول مخزن‌های بزرگ فلزی ساخته شدند که چند شیر و چند کاسه برنجی زنجیرشده به آن‌ها داشتند. اول صبح، قالب‌های یخ را درون مخزن‌ها می‌انداختند که آب را خنک نگه می‌داشت. بعضی از این مخزن‌ها هنوز در مناطق مرکزی تهران دیده می‌شود. نسل بعدی، آب‌سردکن‌های برقی بودند که ماجرای آن‌ها هنوز هم ادامه دارد. یکی دو دهه قبل شهرداری تهران آب‌خوری‌هایی در کنار معابر ساخت که الگویی شبیه سقاخانه‌ها و البته با یاد شهدا داشت و درون آن‌ها یک آب‌سردکن نصب شده بود. به تدریج موتور دستگاه‌ها خراب شدند و حالا آب‌خوری‌هایی از این دست که هنوز پابرجا مانده باشد، حکم شیرهای آب عادی را دارند. در کنار میدان فاطمی و روبه‌روی مسجد نور، یکی از این آب‌خوری‌ها همچنان پابرجا است. رانندگان تاکسی میدان فاطمی این آب‌خوری را می‌شناسند و بطری‌های پلاستیکی درون صندوق عقب را از شیرهای آن پر می‌کنند.
آب‌سردکن استیل
آب‌سردکن‌هایی که برای فضای داخلی ساختمان‌ها ساخته شوند بدنه پلاستیکی و آن‌هایی که برای فضای باز ساخته می‌شوند بدنه استیل دارند. قیمت یک آب‌سردکن با مخزن داخلی ۳۰ - ۴۰ لیتری، عایق‌بندی فوم تزریقی، لوله‌کشی داخلی مسی، با ۲ شیر خروجی از حدود ۱۵ - ۲۰ میلیون تومان شروع می‌شود و تا ۳۰ میلیون تومان قیمت دارد. انواع ۴ شیر که در مساجد و مدارس استفاده می‌شوند هم از همین گروه هستند. میزان مصرف برق این آب‌سردکن‌ها به تنهایی زیاد نیست و شاید کمتر از ۵۰ هزار تومان در ماه به قبض برق اضافه کند. اگر سیم برق به ساختمانی وصل باشد که در حال مصرف بی‌رویه است، محاسبه قیمت تصاعدی می‌شود و هزینه را افزایش می‌دهد. بعضی از کسبه خیابان کریمخان این سنت نیک را زنده‌نگه داشته‌اند. نگهداری از آب‌سردکن‌ها یک مسئولیت دائمی است.
کلمن پلاستیکی
در خیابان مصطفی خمینی، قبل از امیرکبیر و مقابل ابزار فروشی‌ها «کلمن» آبی‌رنگ بزرگی را روی پایه قرار داده‌اند و هر چند دقیقه یک نفر مقابل آن می‌ایستد تا گلویی تازه کند. قبلا کاسه‌های برنجی سقاخانه‌ای یا لیوان‌های پلاستیکی با زنجیر باریکی به پایه این کلمن‌ها وصل بود ولی حالا کیسه لیوان‌های پلاستیکی یک بار مصرف از کنار آن آویزان است. هر بسته ۵۰۰ عددی لیوان یک بار مصرف حدود ۱۵۰ هزار تومان قیمت دارد. قیمت هر کلمن با ظرفیت بیشتر از ۳۰ لیتر هم از یک میلیون تومان می‌گذرد.
پویش آب‌سردکن
گذر از خیابان‌های داغ تابستانی زیان‌بار است، توان جسمی را کاهش می‌دهد و سلامتی را به خطر می‌اندازد. نذر آب را با پویش‌های بزرگ آب‌رسانی و زیرساخت‌های آب آشامیدنی می‌شناسیم اما آب‌رساندن به عابران تشنه در خیابان‌های شهر هم سنت ارزشمندی است که می‌توان آن را در قالب پویش‌های مردمی به جریان انداخت. شراکت چند نفر از کسبه یک محله، مغازه‌داران یک پاساژ یا مدیران واحدهای یک ساختمان اداری برای نصب و نگهداری یک آب‌سرد کن، تداوم رسم سقایی در شهر امروزی ما خواهد بود.
