این در حالی است که، کشور ما با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های اقلیمی خود مواجه است و با گسترش هرچه بیشتر خشکسالی، بیابان‌‌‌زایی و گرمایش بخشی از شهرها به بیابان تبدیل می‌‌‌شوند. عربستان قصد دارد با ساخت شهر جدید «نئوم»، بیابان‌‌‌های خود را به منطقه‌‌‌ای سبز، امن و ایمن برای زندگی تبدیل کند. منطقه‌‌‌ای که انرژی خود را از طریق خورشید و باد تامین خواهد کرد و با سوخت‌‌‌های سبز، شهری بدون خودرو و عاری از کربن را برای آینده این کشور رقم خواهد زد. اگرچه هنوز پروژه نئوم در ابتدای راه خود قرار دارد و نمی‌توان زمان مشخصی برای پایان آن در نظر گرفت،

اما طراحی شهری عمودی در دل بیابان‌‌‌های عربستان که بتواند به محل کار و زندگی تبدیل شود، شاید مهم‌ترین درسی باشد که سیاستگذاران مسکن و شهرسازان کشور بتوانند با الگوبرداری از آن به عنوان راهکاری برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و تبدیل بیابان‌‌‌های اطراف به شهر جدید در پیش بگیرند. نئوم در طراحی خود قصد دارد با ایجاد« شهردار دیجیتالی» و «سطح اشغال ۵درصدی»، ترافیک، کیفیت هوا، تامین انرژی شهر با داده‌‌‌ها و فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی را مدیریت و کنترل کند. در راستای تحقق این هدف، طراحان این پروژه ۱۰مشخصه برای این شهر جدید درنظر گرفته‌‌‌اند.

نئوم شهری خواهد بود برخلاف تمام پروژه‌‌‌های ساختمانی اجتماعی که فقط شهری خوابگاهی مجهز به  ساختمان مسکونی بوده، حالا به محلی برای کار، زندگی و تفریح تبدیل خواهد شد. شهری ۵دقیقه‌‌‌ای بدون خودرو و با اتکا به دوچرخه که افراد در زمان کوتاهی به هر نوع خدماتی دسترسی خواهند داشت. نئوم با بازیافت پسماندها، به «زباله صفر» خواهد رسید و با حذف ترافیک، گسترش پوشش گیاهی و سوخت هیدروژن سبز و مزرعه بادی، انتشار کربن به صفر می‌‌‌رسد. همچنین آب مورد نیاز ساکنان این منطقه با انرژی خورشیدی از دریا تامین می‌شود.

اولین شهر هوشمند جهان

عربستان، اولین شهر هوشمند جهان را خواهد ساخت. شهری که از داده‌‌‌ها و فناوری دیجیتال برای تصمیم‌گیری بهتر و بهبود کیفیت زندگی استفاده می‌شود و از فناوری برای بهبود ایمنی ترافیک، بهینه‌‌‌سازی واکنش‌‌‌های اضطراری مدیریت بحران، گزینه‌‌‌های تحرک پویا، نظارت بر کیفیت هوا و بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی، در کنار سایر مزایا، استفاده خواهد کرد. در واقع، قرار است نئوم زندگی شهری را متحول کند.

سعودی‌‌‌ها در طرحی جاه‌‌‌طلبانه، بخشی از بیابان را به یک شهر مدرن، هوشمند و سبز تبدیل خواهند کرد که حدود یک دهه دیگر به عنوان ابرشهر جهان معرفی خواهد شد. این پروژه که بزرگ‌ترین برنامه عربستان به‌‌‌منظور تنوع‌‌‌بخشی به اقتصاد وابسته به نفت به‌‌‌شمار می‌رود احتمالا برای ساخت آن بیش از 8.5 تریلیون دلار هزینه خواهد شد.

نئوم مسلما بزرگ‌ترین و جنجالی‌‌‌ترین پروژه معماری جهان است. منطقه‌‌‌ای بزرگ در عربستان که برای توسعه در نظر گرفته شده است. اگرچه اغلب نئوم را یک شهر هوشمند می‌‌‌نامند، اما به طور دقیق‌‌‌تر منطقه‌‌‌ای توصیف می‌شود که شامل شهرها، استراحتگاه‌‌‌ها و سایر پروژه‌‌‌های عمرانی متعدد خواهد بود.

تامین مالی این ابرپروژه به دو شکل داخلی و خارجی تامین می‌شود. این پروژه تا حد زیادی توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی تامین مالی می‌شود که از طرف دولت عربستان سعودی سرمایه‌گذاری می‌شود و به‌‌‌عنوان بخشی از طرح چشم‌‌‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی برای تنوع‌‌‌بخشی به اقتصاد این کشور به منظور کاهش وابستگی به نفت به‌‌‌شمار می‌رود. در بخش خارجی نیز بیش از 9 بانک بین‌المللی جهان از HSBC در آمریکا تا بانک کشاورزی چین از پروژه نئوم حمایت کرده و سرمایه‌گذاری می‌کنند.

نئوم مساحتی در حدود 26.5هزارکیلومترمربع (10.2هزار مایل مربع) در شمال‌غربی عربستان سعودی را در بر می‌گیرد؛ این مساحت تقریبا به اندازه آلبانی یا بلژیک است. این منطقه از جنوب به دریای سرخ و از غرب به خلیج عقبه محدود می‌شود. به گفته توسعه‌‌‌دهنده، نئوم شامل ۱۰ پروژه خواهد بود که به عنوان منطقه از آنها یاد می‌کنند و تاکنون جزئیات پنج منطقه اعلام شده است. شناخته‌‌‌ترین این مناطق منطقه خط (The Line) )است. ساخت‌وساز و افزایش مسکن در نئوم می‌تواند عربستان را به هدف ساخت سالانه 115هزار مسکن نزدیک کند و این رشدی چشمگیر در بخش مسکن محسوب می‌شود. انتظار می‌رود منطقه نئوم ۹ میلیون نفر را در خود جای دهد که یک ابتکار کلیدی در برنامه تنوع اقتصادی چشم‌‌‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی است و این امر بر بازار مسکن عربستان تاثیر خواهد گذاشت. نام «نئوم» از دو کلمه گرفته شده است.

سه حرف اول از پیشوند یونانی باستان «نئو» به معنای جدید است. حرف چهارم از مخفف مستقبل، کلمه عربی به معنای «آینده» گرفته شده است و همان‌طور که از نامش پیداست، این «سرزمین آینده» خواهد بود، جایی که بهترین ایده‌‌‌ها، نویدبخش‌‌‌ترین استارت‌آپ‌‌‌ها، شرکت‌های جاافتاده، صنایع آینده و بهترین استعدادها برای ایجاد راه‌‌‌حل‌‌‌هایی برای چالش‌‌‌های پیش روی بشریت گرد هم می‌‌‌آیند. علاوه بر توسعه زیرساخت‌‌‌ها، برنامه‌‌‌ریزان نئوم در ابتدا ایده‌‌‌هایی مانند بارورسازی ابرها برای ایجاد باران در بیابان؛ دوربین‌‌‌ها، پهپادها و فناوری تشخیص چهره برای ردیابی حرکات ساکنان و بازدیدکنندگان؛ خدمتکاران روباتیک و... را نیز خواهند گنجاند. آغاز این پروژه توسط محمد بن‌سلمان ولیعهد، نخست‌وزیر و رئیس صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، در 24 اکتبر 2017، در کنفرانس ابتکار سرمایه‌گذاری آینده در ریاض، اعلام شد. پس از آن شرکت نئوم، در ژانویه ۲۰۱۹ تاسیس شد تا بر فعالیت‌‌‌های توسعه و ساخت‌‌‌وساز پروژه نئوم نظارت کند.

این پروژه همچنین، شامل یک ذخیره‌‌‌گاه طبیعی است که مساحتی تقریبا 25هزار کیلومترمربع را پوشش می‌دهد. هدف آن حفظ حیوانات در معرض خطر در سیستم اکولوژیک، افزایش تنوع زیستی و دستیابی به اهداف طرح تکثیر گونه‌‌‌های حیات وحش در معرض خطر است که توسط مرکز ملی حیات وحش تحت عنوان «ابتکار سبز عربستان سعودی» صادر شده است.

پروژه نئوم ابتکاری متمرکز بر پوشش گیاهی و توسعه پایدار را اتخاذ کرد که هدف آن احیای محیط طبیعی محلی با ارائه راه‌‌‌حل‌‌‌های پایدار مانند جنگل‌‌‌کاری، تکیه بر انرژی پاک و پرداختن به چالش‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی جهانی مانند تغییرات اقلیمی و از بین رفتن تنوع زیستی است. این ابتکار که در 29 مه 2022 با همکاری مرکز ملی توسعه پوشش گیاهی و مبارزه با بیابان‌‌‌زایی آغاز شد، با هدف کاشت صد میلیون درخت محلی متنوع، احیای 1.5 میلیون هکتار زمین و ذخایر طبیعی و احیای زیستگاه‌‌‌های حیات‌ وحش در نئوم انجام می‌شود.

پروژه نئوم (NEOM) با همکاری موسسات تحقیقاتی محلی و بین‌المللی، به دنبال نوآوری در فناوری‌‌‌ها و راه‌‌‌حل‌‌‌های پایدار برای حفاظت از محیط‌زیست، افزایش بهره‌‌‌وری جنگل‌‌‌کاری، کاهش مصرف آب و رسیدگی به چالش‌‌‌های جهانی زیست‌‌‌محیطی است. موفقیت اصلی نئوم تاکنون توسعه یک پروژه بیش از ۸ میلیارد دلاری برای ساخت مزارع خورشیدی و بادی بوده است. عربستان قصد دارد به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان چنین سوختی در جهان تبدیل شود، زیرا به دنبال کاهش وابستگی خود به فروش نفت است.

تبدیل جامعه به خانه

نئوم شهری عمودی است که با تعهد به چشم‌‌‌اندازی طبیعی، به دنبال محدود کردن ردپای ساختمان‌‌‌ها به «5درصد از کل مساحت زمین» است. این جامعه بر پایداری تاکید دارد و دارای یک مرکز بازیافت یا غرفه اقتصاد چرخشی است که زباله را به هنر و وسایل خانگی تبدیل می‌کند. هدف این طرح «زباله صفر» و تبدیل شدن زباله‌‌‌ها به محصولاتی مفید است.

تعادل کار و زندگی در نئوم از ابتدا در اولویت قرار دارد. نئوم تنها محدود به ساختمان‌‌‌ها نیست بلکه به یک جامعه تبدیل شده است و در آن تمامی امکانات رفاهی شامل مراکز تفریحی، سینماها، مراکز ماساژ و فضاهایی برای تعامل و گفت‌وگو همچون رستوران و کافه نیز طراحی شده‌‌‌اند. این توسعه چنان حس قوی از جامعه را تقویت کرده است که ساکنان، آن را خانه خود می‌‌‌دانند، نه فقط یک محل کار. این جوامع، کانون فعالیت‌‌‌هایی برای توسعه پروژه گیگا از جمله مراقبت‌‌‌های بهداشتی، منابع انسانی، امور مالی، تدارکات، رسانه، پذیرایی، حمل‌ونقل، کارگران خدماتی و توسعه سریع موارد دیگر هستند.

در این جامعه، همه چیز در عرض 5 دقیقه است. بردن بچه‌‌‌ها به مدرسه، بردن آنها به تمرین فوتبال، اگر مجبور باشید به بیمارستان بروید، همه چیز در عرض پنج دقیقه پیاده‌‌‌روی است. آخر هفته فرصت مناسبی برای روزی در ساحل گذراندن و کمپینگ است. نئوم فراتر از امکانات رفاهی مسکونی خود، در اقدامات ایمنی، تاب‌‌‌آوری و امنیتی پیشرفته نیز پیشگام است. مرکز فرماندهی و کنترل نئوم بر ایمنی ساکنان نظارت دارد. این مرکز از حسگرهای هوش مصنوعی و اینترنت اشیا (IoT) برای پیش‌بینی و جلوگیری از تهدیدهای احتمالی امنیتی، ایمنی و آتش‌‌‌سوزی استفاده می‌کند و در عین حال به حریم خصوصی احترام می‌‌‌گذارد و از آن با عنوان حضور امنیتی «نامرئی اما همیشه در دسترس» در سراسر نئوم توصیف می‌شود. این سیستم از طریق دروازه‌‌‌های تشخیص چهره، اسکن هوشمند وسایل نقلیه و ردیابی دستگاه‌‌‌های تلفن همراه، نظارت بلادرنگ بر جمعیت فعلی نئوم را فراهم می‌کند.

این مرکز همچنین اولین سیستم ایمنی ترافیک مجهز به هوش مصنوعی در منطقه را اداره می‌کند که ۱۲۰ دروازه هوشمند، بزرگراه‌‌‌های منتهی به نئوم را رصد می‌کنند. امنیت دریایی از طریق هماهنگی با گارد ساحلی با استفاده از ردیابی الکترونیکی کشتی‌‌‌ها انجام می‌شود.

سیستم حمل‌ونقل پایدار

جوامع در پروژه نئوم به هم پیوسته هستند و به دلیل نزدیکی بین آنها، نیازهای روزانه را می‌توان با پیاده‌‌‌روی یا دوچرخه‌‌‌سواری برآورده کرد. هیچ وسیله نقلیه یا جاده معمولی وجود ندارد، زیرا نئوم در حال ایجاد یک سیستم حمل‌ونقل پایدار و یکپارچه مبتنی بر وسایل خودران است. نئوم قصد دارد اولین منطقه جهان با انتشار «کربن صفر» باشد که با ۱۰۰‌درصد انرژی تجدیدپذیر فعالیت می‌کند. شرکت نئوم با همکاری ولوکوپتر، شرکتی را برای طراحی، اجرا و بهره‌‌‌برداری از اولین شبکه عمومی برخاستن و فرود عمودی الکتریکی (eVTOL) تاسیس کرده است. این شرکت جدید تنها اپراتور مسیرهای اولیه حمل‌ونقل عمومی در نئوم خواهد بود و روی فعال کردن سیستم eVTOL، که سیستمی برای خدمات برخاستن و فرود الکتریکی است، کار می‌کند و آن را با سیستم‌‌‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌‌‌های منطقه نئوم ادغام می‌کند. هدف این پروژه ارائه خدمات حمل‌ونقل عمودی، خدمات لجستیکی و حمل‌ونقل برای اهداف گردشگری و موارد اضطراری است.

پایداری آب و انرژی

نئوم در تلاش است سیستمی را ایجاد کند که در نوع خود در سطح جهان، «اولین» باشد. در همین راستا، شرکت انرژی و آب نئوم (ENOWA) با هدف پشتیبانی از تمام تاسیسات نئوم با ۱۰۰‌درصد انرژی تجدیدپذیر و تبدیل شدن به یک نشان متمایز در سیستم‌‌‌های یکپارچه و پایدار برای انرژی و آب عمل می‌کند.

ENOWA در حال ایجاد طیف وسیعی از برنامه‌‌‌ها و پروژه‌‌‌ها با استفاده از بهترین فناوری‌‌‌ها و نوآوری‌‌‌ها برای مقابله با چالش‌‌‌های جهانی است. از جمله پروژه‌‌‌های آن، بزرگ‌ترین مرکز تولید سوخت هیدروژن (انرژی سبز) جهان با همکاری  Air Products و ACWA Power است.

این شرکت قصد دارد آب آشامیدنی کم‌‌‌هزینه را برای ساکنان و مشاغل فراهم کند و کارخانه‌‌‌های آب‌‌‌شیرین‌‌‌کنی را ایجاد کند که با ۱۰۰‌درصد انرژی تجدیدپذیر کار می‌کنند و عدم‌تخلیه زباله‌‌‌های مضر به دریا را تضمین می‌کنند. همچنین هدف آن تامین آب معدنی قابل شرب و بهره‌‌‌برداری از محلول آب نمک استخراج‌‌‌شده از آب دریا برای تولید مواد صنعتی ارزشمند مانند نمک صنعتی، منیزیم و پتاسیم است که می‌توانند به طور موثر به صورت تجاری فروخته شوند. نئوم با شرکت «سولار واتر لیمیتد» برای تاسیس اولین کارخانه نمک‌‌‌زدایی با استفاده از فناوری «گنبد خورشیدی» در شمال غربی عربستان سعودی توافق‌نامه‌‌‌ای امضا کرد. این کارخانه از فناوری انرژی خورشیدی برای تولید آب‌شیرین کم‌‌‌هزینه و سازگار با محیط‌زیست استفاده خواهد کرد. این کارخانه اولین در نوع خود، کاملا پایدار و ۱۰۰‌درصد بدون کربن است. هزینه تولید آن به طور قابل‌توجهی کمتر از کارخانه‌‌‌های نمک‌‌‌زدایی سنتی است، زیرا هزینه تولید آب با استفاده از فناوری گنبد خورشیدی حدود 0.34 دلار  (1.27 ریال سعودی) به ازای هر مترمکعب آب تخمین زده می‌شود.

منطقه «خط» (The Line)

شهری را تصور کنید که در آن ماشین وجود ندارد، همه چیز در فاصله «۵ دقیقه پیاده‌‌‌روی» است و زیرساخت‌‌‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، هر جنبه‌‌‌ای از زندگی روزمره را بهینه می‌کند. اولین شهر پایدار مبتنی بر هوش مصنوعی جهان «لاین» با انتشار کربن صفر، املاک فوق لوکس و حمل‌ونقل پرسرعت، سرمایه‌گذاران جهانی، خریداران املاک و مستغلات و کارآفرینان فناوری را به خود جذب می‌کند.

«لاین» فقط یک پروژه املاک و مستغلات نیست بلکه یک بازآفرینی اساسی از زندگی شهری مدرن است. این ابرشهر ۱۷۰ کیلومتری با عرض 200 متری به عنوان یک مدل انقلابی از شهر خطی، طراحی مرسوم شهرها را به چالش می‌‌‌کشد و جاده‌‌‌ها، خودروها و آلودگی را حذف می‌کند و در عین حال اتصال یکپارچه و مبتنی بر فناوری را تضمین می‌کند. شهری بدون خودرو، بدون خیابان، بدون آلودگی، شهری کاملا قابل پیاده‌‌‌روی با حمل‌ونقل پرسرعت زیرزمینی با 100درصد انرژی تجدیدپذیر با «کربن صفر» برای زندگی در شهری پایدار. برخلاف دبی، سنگاپور یا نیویورک، «لاین» شلوغی شهری را با زندگی عمودی جایگزین می‌کند، جایی که همه چیز در فاصله پیاده‌‌‌روی قرار دارد و زمان رفت و آمد را به صفر می‌‌‌رساند.

در منطقه «لاین» (The Line)، ساکنان می‌توانند در سه جهت (به سمت بالا، پایین و افقی) حرکت کنند. این خط با ارائه گزینه‌‌‌های حمل‌ونقل هوشمند و دسترسی به امکانات و خدمات در عرض پنج دقیقه پیاده‌‌‌روی و دو دقیقه برای دسترسی مستقیم به مناطق طبیعی، به افزایش کیفیت زندگی کمک می‌کند. علاوه بر این، یک قطار پرسرعت نیز در دسترس است که حومه شهر را در عرض 20 دقیقه به هم متصل می‌کند. این خط، روش‌های مدرن کشاورزی، تولید مواد غذایی و مراقبت‌‌‌های بهداشتی را در بر می‌گیرد. علاوه بر این، «هوای دیجیتال» (Air Digital) را فراهم می‌کند که به شبکه‌‌‌های اینترنتی پرسرعت رایگان اشاره دارد و آموزش آنلاین را با بالاترین استانداردهای جهانی ارائه می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که به‌‌‌دلیل مسائل مالی، تا سال ۲۰۳۰ تنها 2.4 کیلومتر از این پروژه تکمیل شود.

شهر بزرگ «لاین»، که طرح توسعه شاخص پروژه نئوم عربستان سعودی است، ظاهرا تا سال ۲۰۳۰ کمتر از 300هزار نفر را در خود جای خواهد داد، که از هدف اولیه 1.5میلیون نفر کمتر است. در ابتدا قرار بود این خط تا سال ۲۰۳۰، حدود ۹ میلیون نفر را در خود جای دهد. با این حال، گزارش اخیر بلومبرگ حاکی از آن است که این تخمین تا آن تاریخ به کمتر از 300هزار نفر کاهش یافته است. هزینه‌‌‌های مرتبط با این پروژه، برنامه‌‌‌ریزان را نیز نگران کرده است. طبق گزارش‌‌‌ها، مدیران اجرایی که روی نئوم کار می‌کنند، رقم رسمی ۵۰۰ میلیارد دلاری عربستان سعودی را به عنوان رقمی غیرواقعی و پایین رد کرده‌‌‌اند. دو نفر از افراد آشنا با این پروژه به وال‌استریت ژورنال گفتند که انتظار می‌رود تنها 1.5 مایل اول خط آهن بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه داشته باشد.

ساختمان‌‌‌های چندمنظوره در تضاد با مسکن اجتماعی

در این منطقه، با ایجاد شهری عمودی، و با ایجاد ساختمان‌‌‌های چندمنظوره و کلان‌شهری بدون خودرو و پایدار شهر را به شیوه‌‌‌ای کاملا جدید بازتعریف می‌کند. اگرچه از سال 1960 برنامه‌‌‌های مربوط به ساختمان‌‌‌های چندمنظوره مطرح شد، اما نئوم با شهر خطی خود با تمام نیازهای زندگی به این وعده عمل خواهد کرد. همان‌طور که جایلز پندلتون، مدیر اجرایی لاین گفت، کسانی که در ساختمان‌‌‌های چندمنظوره در شهرها زندگی می‌کنند، راحتی داشتن امکانات مسکونی، اداری، خرده‌‌‌فروشی، پزشکی، آموزشی، ورزشی و تفریحی را در یک منطقه گواهی می‌دهند. در لاین، شهرنشینی عمودی کامل ارائه خواهد شد.

ساکنان می‌توانند برای مثال در طبقه پنجاهم زندگی کنند و با آسانسور به طبقه بیستم برای رفتن به رستوران، هتل یا دندان‌پزشکی بروند. یا حتی می‌توانند به صورت جانبی به مطب، دانشگاه یا مسابقه فوتبال خود بروند. انجام همه اینها در عرض چند دقیقه از خانه‌‌‌شان. این طرح به نوعی در مقابل مسکن اجتماعی اروپا و آمریکا قرار دارد که از بسیاری از خدمات مهم و کیفیت ساختمان‌‌‌ها برخوردار نبودند و افراد برای هر کاری به جز خوابیدن مجبور به ترک محوطه زندگی خود بودند، زیرا عمدتا مسکن اجتماعی در حاشیه شهر قرار دارد و دسترسی به خدمات را کاهش می‌دهد و همین نابرابری منجر به گسترش بی‌‌‌رویه شهرها، ازدحام و آلودگی شده است. به عقیده سازندگان نئوم این یک چرخه معیوب است که نیاز به تغییر دارد.

اگر چه ساخت مسکن‌‌‌های اجتماعی به‌‌‌منظور اسکان مجدد مردم از محله‌‌‌های فقیر نشین بود، اما طرحی ناکارآمد به‌‌‌شمار می‌رود. دولت‌‌‌ها به علت کمبود زمین در شهرهای اصلی، از بیابان‌‌‌های اطراف برای تامین مسکن استفاده می‌کنند اما این مناطق به‌‌‌جای آنکه به شهر تبدیل شوند، به مجموعه‌‌‌ای از ساختمان‌‌‌های مسکونی بدل می‌شود که مشکلات متعددی برای ساکنان به همراه دارد. شهرها هر روز با جابه‌جایی‌‌‌های غیرضروری و انبوه مردم بین شهر خوابگاهی و شهر مادر مواجه هستند. این امر انرژی مردم و سیاره زمین را تخلیه می‌کند. اگر قرار است به جای بقا به عنوان یک گونه، پیشرفت کنیم، ساختمان‌‌‌ها باید روز و شب کار کنند. بنابراین در «لاین»، مردم قادر خواهند بود در یک ماژول جوامع 80هزار نفری زندگی، کار و تفریح کنند.