به گزارش اقتصادنیوز، خسرو رفیعی کارشناس حوزه آب در یادداشتی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت؛
تابستان گرم سال ۱۴۰۴ سپری می‌شود و مسوولان از کمبود آب، خشکسالی و گرمای بی‌سابقه در تهران و اغلب شهرهای کشور سخن می‌گویند و از مردم درخواست همکاری و کاهش مصرف آب را دارند.
بدون تردید از امسال هم با همه چالش‌ها عبور خواهیم کرد و به زودی سال ۱۴۰۵ و دهه‌های آینده پیشرو هستند. پس چرا برای این مشکل ملی و بزرگ از قبل چاره‌اندیشی نمی‌شود و چرا برنامه‌هایی که توسط متخصصین مطرح می‌شود، به مرحله اجرا نمی‌رسند؟
این چالش‌ها به‌قدری جدی هستند که اگر این روال ادامه یابد، جمعیت بسیاری راهی شهرهای شمالی که هنوز با این بحران روبه‌رو نشده خواهند شد. در حال حاضر سیاست‌های انتقال آب لطمات جدی را به کشور تحمیل کرده است.
دشت قزوین به دلیل انتقال آب به تهران در معرض خشکی قرار دارد و بزودی سد لار خالی از آب خواهد شد؛ از سد ماملو و نمرود اثری نخواهد بود و توان سد امیرکبیر و لتیان از بین خواهد رفت. تهران شهری است که نباید بیش از ۵ میلیون نفر جمعیت داشته باشد، امروزه با محاسبه شهرهای اطراف ۲۰ میلیون نفر مصرف‌کننده آب را در خود جای داده است.
کمبود آب در کشور فقط شامل تهران نیست. بیش از ۸۰ درصد ایران با بحران بی‌آبی مواجه هستند. مسوولان در طول سالیان گذشته مرتب از کمبود آب سخن گفته‌اند اما آیا به راستی برنامه‌هایی که برای مواجهه با این بحران تدوین شده، پیگیری می‌شود؟
در طول سال‌های گذشته قانون توزیع عادلانه آب اجرا شده است؟ آیا در طول این چند سال مدیریت پایدار منابع آب در دستور کار بوده است؟ به اشتباهاتی که در این بخش انجام شده پی برده‌ایم؟
واقعیت این است که با افزایش رفاه در شهرهای بزرگ به ویژه تهران، به صورت مستمر جمعیت روستاها کاهش یافته و به جمعیت شهرها اضافه شده است. آب از سرشاخه‌ها برای مصارف شهرنشینی انتقال یافته است.
مردم یزد زمانی به مصرف صحیح آب زبانزد بودند. در شرایطی که میزان بارش در این منطقه سالانه کمتر از 50 میلی‌متر است، مردم این منطقه نیز با انتقال آب مصرف‌گرا شده‌اند. شهر قم که امکان کشاورزی در آن وجود ندارد و تا چند سال پیش کمتر از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داشت با انتقال آب، به یکی از قطب‌های مهاجرت شهری تبدیل شده است.
در گذشته 6 حوضه آبی در کشور وجود داشت که چگونگی توزیع آب را مدیریت، تنظیم و اجرایی می‌کردند. با از بین بردن مدیریت حوضه‌های آبی و استانی کردن آن، آب هم سیاسی شده است. به این ترتیب هر روز شاهد درگیری بر سر میزان حقابه‌های هر استان هستیم. آیا نباید از این اشتباه بزرگ پند گرفت و مدیریت حوضه‌های آبی به وضعیت اولیه بازگردانده شود؟
نباید هر مسوولی برای تقسیم آب از حربه فشار بر وزارت نیرو استفاده کند. بسیاری از سدهایی که با جنجال احداث و ساخته شده‌اند، فقط موجب از بین رفتن آبخوان‌ها و خشکی منابع زیرزمینی شده‌اند و همچنان شاهد ساخت سدهای بدون حاصل هستیم. در حالی که جهان به سمت تخریب سدهای غیر ضروری رفته، ما هنوز در پی ساخت سد جدید هستیم.
ایران فقط تهران و قم نیست، بلکه کشوری است با مساحت یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع که در وجب به وجب آن، هم وطنانمان ساکن هستند.
رودخانه زاینده‌رود، زبانزد تمام جهانیان بود، اما اکنون به چه روزی در آمده است؟
دریاچه ارومیه که زمانی یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان بود، در حال خشک شدن است. بیش از ۱۷ سد بر روی رودخانه‌هایی که به این دریاچه واریز می‌شود احداث شده و اجازه ورود آب به آن داده نمی‌شود.
۱ .انتقال آب از دریای عمان یکی از بهترین راه‌حل‌هاست، باوجود تمام مشکلات زیست محیطی و هزینه‌هایی که برای این طرح وجود دارد، راهی باقی نمانده و هر مقدار هزینه این طرح باشد باید تامین شود. این آب را باید شیرین و به نقاط مختلف کشور سرازیر کرد، شاید منابع زیرزمینی هم از این طریق کمی بهبود پیدا کند. یخ‌های قطبی به دلیل گرم شدن هوا در حال آب شدن و از بین رفتن هستند و اقیانوس‌ها و دریاها در حال بالا آمدن است. با وجود تمام دشواری‌های اقتصادی و محیط زیستی این آب را می‌توان به عنوان مهم‌ترین راه علاج به مرکز کشور منتقل کرد.
۲. شرکت‌ها و سازمان‌های متولی آب، لوازم کاهنده مصرف را از تولیدکنندگان خریداری و به‌صورت همگانی در اختیار مشترکین قرار دهند.
۳ .تولیدکنندگان شیرآلات و لوازم کاهنده آب، حمایت و تشویق شوند. نهادهای مسوول نسبت به تامین و توزیع بیشتر این شیرآلات، مشوق‌های لازم را در نظر بگیرند.
4. اعطای مجوز به سازمان‌های صنعتی جدید در مناطق کم آب، متوقف شده و حتی تشویق شرکت‌های صنعتی برای انتقال تجهیزات تولید به ساحل دریای عمان و خلیج فارس در دستور کار قرار گیرد .
5. افزایش تصفیه‌خانه‌های فاضلاب محلی برای استفاده از پساب و آب خاکستری برای مصارف غیر شرب و فضای سبز در هر منطقه پیگیری شود.
6. آب‌شیرین‌کن‌ها باید در همه جای کشور توسعه یابند و برای تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی و جمع‌آوری آب‌های سطحی در زمان بارندگی استفاده شوند.
7. سازمان‌ها و شرکت‌های صنعتی و شرکت‌های بزرگ باید مجبور به ساخت و گسترش تصفیه خانه فاضلاب شوند تا برای مصارف داخلی خود، فضای سبز و مصارف صنعتی آب را بازچرخانی کرده و از آن استفاده کنند. حق استفاده از آب به جز مصرف شرب برای مصارف دیگر نداشته باشند و برای آن جریمه‌های سنگین و حتی قطعی آب در نظر گرفته شود.
8. جلوگیری از هدر رفت آب در شبکه‌های توزیع آب شهری نیز باید مورد توجه قرار گیرد. امروز تهران با بیش از ۱۸ هزار کیلومتر شبکه توزیع، نیاز به جایگزین کردن شیرآلات و لوله‌های پیشرفته و نوآوری‌های جدید دارند. ۲۰ سال پیش اعلام شده بود شبکه توزیع آب تهران سالانه به ۲۰۰ کیلومتر بازسازی نیاز دارد و امروز حتماً این رقم افزایش یافته است. اگر بتوان هدررفت آب تهران را مهار کرد، شاید بخشی از فشارها به مردم برطرف شود. در نظر گرفتن این مساله می‌تواند باعث نزدیک به ۳۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب تهران شود. همین اقدام باید برای سایر شهرهای ایران نیز اجرایی شود. سال ۱۳۸۰ این حرکت آغاز شد و لوله‌های مسی بازار تهران و اطراف آن بازسازی شدند. خوشبختانه امروز از وسایل پیشرفته خوبی برای بازسازی شبکه‌های آب برخوردار هستیم. از این تجهیزات می‌توان برای بررسی لوله‌های مستهلک استفاده کرد. از این طریق می‌توان شیرآلات لوله‌ها و اتصالات قدیمی را تعویض و بازسازی کرد، به شرط آنکه دولت این هزینه‌ها را بر مردم تحمیل نکند.
9. راهکار دیگر آن است که در خیابان‌ها، میادین و بام‌ها، فضاهایی را که می‌توان به رنگ‌هایی که در مقابل گرما مناسب است رنگ آمیزی کرد و گرما را کاهش داد.
10. لازم است مشارکت بخش خصوصی در بهره‌برداری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی تقویت شود.
11. شوراهای راهبردی آب متشکل از نخبگان، مسوولان و نمایندگان مردم اهمیت دارد. درهمین راستا باید پیشنهاد و راه‌حل‌های ارائه شده توسط این شورا را جدی تلقی کرد.
12 .باید از رشد جمعیت در شهرهای بزرگ به هر صورتی که می‌توان جلوگیری کرده و مشوق‌های لازم برای توسعه سایر بخش‌های کشور را فراهم کرد.
13. آب متعلق به یک وزارتخانه و یک سازمان نیست، مشارکت همه ضروری است و مسوولان باید به‌صورت مستمر چگونگی اقدامات خود را برای مردم تشریح کنند. وزارت صمت باید گزارش دهد چگونه کارخانه‌ها و صنایع را تشویق به استفاده از لوازم کاهنده مصرف آب کرده است. وزارت کشاورزی که مهم‌ترین بخش مصرف کننده آب است به صورت ماهانه گزارش دهد چه میزان مصرف آب را با استفاده از فناوری‌های نوین مثل آبیاری قطره‌ای، آبیاری بارانی و با استفاده چند باره از آب، کاهش داده است. وزارت آموزش و پرورش که در سال ۱۳۸۰ در تمام کتاب‌های درسی به اهمیت صرفه‌جویی و استفاده بهینه از آب پرداخته بود، چرا این بخش‌ها را از کتاب‌ها حذف کرده است؟ وزارت فرهنگ برای فرهنگ‌سازی در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده است؟ آیا سازمان برنامه و بودجه برای تامین نیازها در مهم‌ترین بخش کشور، قدمی برداشته و راه‌حل‌های جدید ارائه کرده است؟
سازمان محیط زیست با توجه به مسوولیت مهمی که دارد در این رابطه چه قدم‌هایی برداشته است؟ این سازمان برای بهبود استفاده از آب و جلوگیری از تخریب محیط زیست چه فعالیت‌هایی را انجام داده است؟ آیا سایر وزارتخانه‌ها وظیفه خود را در حفظ و نگهداری از آب مرور کرده و به اطلاع مردم رسانده‌اند؟ واقعیت آن است که یکی از بزرگ‌ترین مسوولیت‌های اجتماعی هر سازمانی حفظ و نگهداری آب است.
اتاق‌های بازرگانی خوشبختانه در این زمینه اقدامات خوبی انجام داده‌اند. رسانه‌ها باید در رابطه با افزایش آگاهی مردم پیشرو باشند و به صورت مستمر اطلاع‌رسانی کنند. لازم است رسانه‌ها هر روز بخشی از ظرفیت خود را به بحران آب اختصاص دهند. شبکه‌های مجازی، پایگاه‌های خبری و خبرگزاری‌ها باید به صورت ویژه و مستمر مطالب مربوط به آب را پوشش دهند. صدا و سیما باید این نکته را در نظر داشته باشد که اطلاع‌رسانی برای استفاده صحیح آب آگهی نیست. آگاهی‌بخشی مصرف آب نباید هزینه داشته باشد و این مساله وظیفه اصلی رسانه ملی است. از این سازمان انتظار می‌رود هر روز با هزینه خود برنامه‌های مختلف تهیه و توجه مردم و مسوولان را به این مساله مهم معطوف کند .
14. شهرداری‌ها نقش تعیین کننده‌ای در کاهش مصرف آب دارند. بهره‌برداری از هزاران چاه مجاز و غیرمجاز توسط شهرداری‌ها برای آبیاری فضای سبز، مسیر اشتباهی است. زمانی سازمان آب یکی از نهادهای وابسته به شهرداری بود و این نهاد نظارت بر حسن انجام فرآیند را برعهده داشت. شهرداری باید به صورت مستمر گزارش کند چه میزان از گیاهان مقاوم در مقابل کم آبی استفاده کرده است. این نهاد تا چه میزان از فضاهای تبلیغاتی مثل بیلبوردها را برای آگاهی رساندن به مردم در حوزه آب استفاده کرده است؟ شهرداری نباید منتظر سایرین باشد. خودش باید برای مقابله با خشکسالی پیش قدم شود و برای جلوگیری از کمبود آب و مبارزه با بحران آب قدم بردارد.
