به گزارش خبرگزاری صداو سیما، سهم مقالات نانو مشترک ایران با سایر کشور‌ها در ۲۰۲۴، برابر با ۳۲ درصد بوده و پنج کشور چین، آمریکا، ترکیه، عراق و هند به ترتیب بیشترین مشارکت را در این مقالات مشترک با ایران داشته‌اند؛ ضمن آنکه در سال ۲۰۲۴، در مجموع ۲۹۹ مقاله نانو از ایران در این مجلات برتر منتشر شده که نسبت به سال گذشته رشد ۲۶ درصدی داشته است.

سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در ۲۴ آبان ۱۴۰۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و توسط رئیس جمهور ابلاغ شد. این سند که شامل ۸ ماده است که مبانی، اهداف، راهبردها، شاخص‌ها، و حوزه‌های صنعتی اولویت‌دار را پوشش می‌دهد، افق بلندمدتی تا سال ۱۴۱۲ دارد و اهداف راهبردی‌ای از جمله مرجعیت علمی، صنعتی‌سازی، صادرات، و بهبود کیفیت زندگی مردم را شامل می‌شود. Khabarban.

ایران با سند ملی جامع نانو و میکرو تا افق ۱۴۱۲، برنامه‌ریزی دقیق و هدف‌مندی را برای ارتقای علمی، صنعتی‌سازی محصولات، بهبود سلامت و محیط‌زیست، و ورود قوی به عرصه جهانی در فناوری‌های پیشرفته دنبال می‌کند. به گونه‌ای که در این سند سهم مقالات نانو در مجلات Q ۱ از ۳۴٪ (۱۴۰۰) به ۶۰٪ (۱۴۱۲) افزایش یافته و ثبت پتنت‌های نانو تا ۷۰۰ مورد و تولید محصولات مبتکرانه تا ۴۵ محصول توسط ایران در ۱۴۱۲ ترسیم شده است.

وضعیت دستیابی به اهداف کلان توسعه فناوری نانو در ایران

جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناور‌ی نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی می‌شود. برای ارزیابی جایگاه ایران در علم نانو از پایگاه داده Science of Web به‌عنوان منبع آمار و اطلاعات استفاده شده و مقالات پژوهشی مرتبط با فناوری نانو با استفاده از یک عبارت جستجوی معتبر، استخراج و اندازه‌گیری می‌شوند.

در حوزه فناوری نیز تعداد اختراعات فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت معتبر جهان ازجمله اداره ثبت پتنت آمریکا (USPTO) و اداره ثبت پتنت اروپا (EPO) اندازه‌گیری می‌شوند.

بر این اساس در سال ۲۰۲۴ میلادی، تعداد ۱۰٬۸۶۰ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در پایگاه Web of Science نمایه شد که معادل ۴.۲ درصد از کل مقالات نانو منتشرشده در جهان در این سال است. ایران با این میزان از تولیدات علمی، با یک پله سقوط نسبت به سال گذشته، در رتبه ششم جهان قرار گرفت.

این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی، پیش از تأسیس ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو و در شرایطی که تنها تعداد معدودی از پژوهشگران ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، تنها ۸ مقاله نانو منتشر کرده بود و در رده پنجاه‌وهشتم جهان و ششم خاورمیانه قرار داشت.

میانگین نرخ رشد سالانه مقالات نانو ایران در بازه ۲۴ ساله اخیر، ۴۲.۷۸ درصد گزارش شده است. همچنین در سال ۲۰۲۴، ۱۸.۵ درصد از کل مقالات علمی منتشرشده ایران در WoS مربوط به حوزه نانو بوده، در حالی که سهم جهانی مقالات نانو از کل تولیدات علمی در همین سال، ۸.۹ درصد برآورد می‌شود.

سهم مقالات نانو مشترک ایران با سایر کشور‌ها در سال ۲۰۲۴، برابر با ۳۲ درصد بوده و پنج کشور چین، آمریکا، ترکیه، عراق و هند به ترتیب بیشترین مشارکت را در این مقالات مشترک با ایران داشته‌اند.

از نظر تعداد مقالات نانو نسبت به جمعیت (سرانه)، ایران در سال ۲۰۲۳ در رتبه بیست‌وسوم جهان قرار داشته و از نظر تعداد مقاله نانو به ازای تولید ناخالص داخلی (GDP) بر پایه نرخ برابری قدرت خرید (PPP)، در رتبه نخست جهان ایستاده است.

جدول ۱، رتبه‌بندی ۲۵ کشور برتر در انتشار مقالات ISI حوزه نانو در سال ۲۰۲۴ را نشان می‌دهد که در آن، کشور‌های اسلامی با رنگ سبز مشخص شده‌اند. همچنین نمودار ۱، روند تعداد مقالات و رتبه ایران را در سال‌های مختلف به تصویر می‌کشد.

بر این اساس نمودار روند انتشار مقالات نانو ایران و رتبه ایران در جهان از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴ را این گونه می‌توان ترسیم کرد:

ایران با ۲۶ درصد رشد در انتشار مقالات نانو در جمع برترین‌ها

در سال ۲۰۲۴، دانشگاه تهران با انتشار ۸۰۹ مقاله نانو، معادل ۷.۳ درصد از کل مقالات نانو ایران، در رتبه نخست دانشگاه‌های کشور قرار گرفت. پس از آن، به‌ترتیب دانشگاه تبریز با ۵۳۷ مقاله (۴.۹۵ درصد)، دانشگاه علم و صنعت ایران با ۴۷۴ مقاله (۴.۳۷ درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با ۴۴۴ مقاله (۴.۱ درصد)، و دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۴۳۳ مقاله (۴ درصد) قرار دارند.

همچنین مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی با انتشار ۲٬۰۷۶ مقاله نانو، موفق به ثبت بیش از ۱۹ درصد از کل مقالات نانو ایران در سال گذشته شده است. این آمار مربوط به تمامی واحد‌های دانشگاه آزاد در سراسر کشور است.

تعداد مقالات نانو منتشرشده ایران در مجلات برتر علمی جهان

بنیاد ملی علم ایران، با استفاده از منابع و شاخص‌های معتبری همچون ضریب تأثیر (Impact Factor)، ضریب Eigenfactor، نشریات مؤسسه Nature Index، مجلات با ضریب تأثیر بالاتر از ۲۰، و نشریات وابسته به گروه انتشارات نیچر و ساینس، هر سال فهرستی از برترین مجلات علمی جهان را انتخاب و آنها را در چهار دسته (الف تا د) به ترتیب امتیاز دسته‌بندی و معرفی می‌کند.

در سال ۲۰۲۴، در مجموع ۲۹۹ مقاله نانو از ایران در این مجلات برتر منتشر شده که نسبت به سال گذشته رشد ۲۶ درصدی داشته است. تفاوت آمار مقالات منتشرشده در مجلات برتر طی سال‌های مختلف، به‌دلیل تغییر در فهرست سالانه این مجلات است که ممکن است هر سال بر اساس شاخص‌های علمی، دستخوش تغییراتی شود. جزئیات مربوط به تعداد مقالات هر دسته در نمودار زیر ارائه شده است: