اکوسیستم بیت کوین در حال تحول فراتر از روایت «طلای دیجیتال» است و نوآوری‌هایی مانند دیفای بیت کوین و اوردینال‌ها، بحث قدیمی در مورد مشکل مقیاس‌پذیری را دوباره مطرح کرده‌اند. این محدودیت، مانعی بر سر راه پذیرش گسترده بیت کوین به عنوان یک سیستم پرداخت جهانی بوده است. راه‌حل‌های لایه دوم بیت کوین (Layer ۲) به عنوان پاسخی برای غلبه بر این چالش ظهور کرده‌اند و پتانسیل آزادسازی تریلیون‌ها دلار سرمایه نهفته در بیت کوین را دارند.
این راهنما یک نمای کلی و جامع از لایه‌های دوم ارائه می‌دهد: چیستی آن‌ها، نحوه عملکردشان، پروژه‌های کلیدی و آینده‌ای که برای بیت کوین رقم می‌زنند.
لایه دوم بیت کوین یک پروتکل ثانویه است که بر روی بلاک چین اصلی بیت کوین (لایه اول) ساخته می‌شود تا مقیاس‌پذیری و کارایی آن را افزایش دهد. لایه اول را مانند یک بزرگراه شلوغ و لایه‌های دوم را مانند خطوط ویژه یا جاده‌های خدماتی در نظر بگیرید که ترافیک را با سرعت بیشتری پردازش می‌کنند. این راه‌حل‌ها پروتکل اصلی بیت کوین را تغییر نمی‌دهند و به نوآوری اجازه می‌دهند تا با سرعت بیشتری در لایه‌های بالاتر اتفاق بیفتد.
جادوی لایه‌های دوم در پردازش «خارج از زنجیره» نهفته است، به این معنی که اکثر تراکنش‌ها خارج از بلاک چین اصلی بیت کوین انجام می‌شوند. این تراکنش‌ها به صورت دسته‌ای جمع‌آوری شده و خلاصه‌ای از آن‌ها به عنوان یک تراکنش واحد به لایه اول ارسال می‌شود. این رویکرد با حذف رقابت برای فضای محدود بلاک، سرعت تراکنش‌ها را به شدت افزایش و کارمزدها را کاهش می‌دهد و کاربردهایی مانند پرداخت‌های خرد را امکان‌پذیر می‌سازد.
برای درک اهمیت راه‌حل‌های لایه دوم، ابتدا باید محدودیت‌های ذاتی بیت کوین را بشناسیم.
«معضل سه‌گانه بلاک چین» بیان می‌کند که یک شبکه تنها می‌تواند دو مورد از سه ویژگی اصلی یعنی امنیت، تمرکززدایی و مقیاس‌پذیری را به طور کامل بهینه کند. خالق بیت کوین، امنیت و تمرکززدایی را در اولویت قرار داد و در نتیجه، امن‌ترین شبکه غیرمتمرکز تاریخ را ساخت. اما این انتخاب، مقیاس‌پذیری بلاک چین را فدا کرد و تنگنای اصلی شبکه بیت کوین را به وجود آورد.
طراحی فنی بیت کوین، با زمان بلاک حدود ۱۰ دقیقه و اندازه بلاک محدود، ظرفیت پردازش آن را به تنها ۳ تا ۷ تراکنش در ثانیه (TPS) محدود می‌کند که در مقایسه با ظرفیت ۲۴,۰۰۰ تراکنش در ثانیه شرکت ویزا بسیار ناچیز است.
در دوره‌های تقاضای بالا، این محدودیت منجر به ازدحام شبکه، افزایش شدید کارمزدها و زمان‌های تأیید طولانی می‌شود که استفاده از بیت کوین برای پرداخت‌های روزمره را غیراقتصادی می‌کند. این شرایط باعث شد روایت بیت کوین به سمت «ذخیره ارزش» حرکت کند، اما لایه‌های دوم در تلاشند تا روایت اصلی آن به عنوان یک ابزار پرداخت را احیا کنند.
یک لایه دوم واقعی باید امنیت خود را از لایه پایه، یعنی بیت کوین، به ارث ببرد و صحت تراکنش‌هایش در نهایت توسط امنیت لایه اول تضمین شود. با این حال، روش به ارث بردن امنیت در بین راه‌حل‌های مختلف متفاوت است. برای مثال، شبکه لایتنینگ از قراردادهای هوشمند روی زنجیره برای اجرای قوانین استفاده می‌کند که مدلی بسیار امن است، در حالی که زنجیره‌های جانبی مانند لیکوئید به یک فدراسیون مورد اعتماد متکی هستند. درک این مدل‌های اعتماد متفاوت برای ارزیابی ریسک هر پروژه حیاتی است.
لایه‌های دوم بیت کوین از چندین رویکرد معماری متفاوت استفاده می‌کنند که درک آن‌ها برای فهم نحوه عملکرد پروژه‌های مختلف ضروری است.
کانال‌های وضعیت مسیرهای پرداخت خصوصی و خارج از زنجیره هستند. پس از یک تراکنش اولیه برای باز کردن کانال، طرفین می‌توانند تعداد نامحدودی تراکنش فوری و کم‌هزینه با یکدیگر انجام دهند. تنها تراکنش نهایی برای بستن کانال به بلاک چین اصلی ارسال می‌شود. شبکه لایتنینگ (Lightning Network) مشهورترین نمونه از این فناوری است که برای پرداخت‌های خرد طراحی شده است.
زنجیره‌های جانبی بلاک چین‌های مستقلی هستند که به صورت موازی با بیت کوین اجرا شده و از طریق یک پل دوطرفه به آن متصل می‌شوند. آن‌ها دارای قوانین اجماع و امنیت مخصوص به خود هستند که به آن‌ها انعطاف‌پذیری برای پیاده‌سازی قابلیت‌های جدید مانند قراردادهای هوشمند را می‌دهد، اما به این معناست که امنیت خود را به طور کامل از بیت کوین به ارث نمی‌برند. روت‌استاک (Rootstock) و شبکه لیکوئید (Liquid Network) نمونه‌های برجسته آن هستند.
رول‌آپ‌ها صدها تراکنش خارج از زنجیره را در یک تراکنش واحد روی لایه اول «جمع‌آوری» می‌کنند.
رول‌آپ‌های خوش‌بینانه (Optimistic Rollups) فرض می‌کنند تراکنش‌ها معتبرند مگر اینکه خلاف آن با یک «اثبات تقلب» ثابت شود.
رول‌آپ‌های دانش صفر (ZK-Rollups) با استفاده از «اثبات اعتبار» به صورت ریاضی صحت هر دسته تراکنش را ثابت می‌کنند و امنیت بالاتری ارائه می‌دهند. این فناوری که در اتریوم محبوب است، توسط پروژه‌هایی مانند زنجیره مرلین (Merlin Chain) به بیت کوین آورده می‌شود.
اکوسیستم لایه دوم بیت کوین میزبان پروژه‌های متعددی است که هر یک رویکردی متفاوت دارند.
شبکه لایتنینگ یک شبکه غیرمتمرکز از کانال‌های پرداخت است که تراکنش‌های فوری با هزینه بسیار پایین را امکان‌پذیر می‌سازد و برای پرداخت‌های خرد ایده‌آل است. این شبکه با استفاده از قراردادهای هوشمند زمان‌دار هش‌شده (HTLCs)، پرداخت‌ها را به صورت امن در سراسر شبکه مسیریابی می‌کند و نقش کلیدی در پذیرش بیت کوین در السالوادور داشته است.
استکس یک لایه متن‌باز است که قراردادهای هوشمند، dApps و NFT را به بیت کوین می‌آورد و از آن به عنوان لایه تسویه امن خود استفاده می‌کند. مکانیزم اجماع منحصر به فرد آن به نام اثبات انتقال (PoX)، امنیت شبکه را به بیت کوین گره می‌زند و هش تراکنش‌های استکس برای نهایی‌شدن در بلاک چین بیت کوین ثبت می‌شود.
روت‌استاک یک زنجیره جانبی سازگار با ماشین مجازی اتریوم (EVM) است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد dAppهای اتریوم را به راحتی به بیت کوین منتقل کنند. این شبکه از طریق «استخراج ترکیبی» (Merged Mining) امنیت خود را از قدرت پردازشی ماینرهای بیت کوین تأمین می‌کند و بهترین‌های هر دو دنیا را ارائه می‌دهد: قابلیت برنامه‌نویسی اتریوم و امنیت بیت کوین.
شبکه لیکوئید یک زنجیره جانبی فدرال است که برای تسویه‌های سریع و محرمانه بین صرافی‌ها و معامله‌گران بزرگ طراحی شده است. گروهی از اعضای مورد اعتماد تراکنش‌ها را تأیید می‌کنند که امکان تأیید در حدود ۲ دقیقه را فراهم می‌کند. ویژگی‌های کلیدی آن شامل L-BTC (یک دارایی پگ‌شده) و «تراکنش‌های محرمانه» است که حریم خصوصی را افزایش می‌دهد.
مقایسه ویژگی‌های پروژه‌های لایه دوم بیت کوین در جدول زیر آورده شده است:
| ویژگی | شبکه لایتنینگ (Lightning) | استکس (Stacks) | روت‌استاک (Rootstock) | شبکه لیکوئید (Liquid) |
| فناوری اصلی | کانال وضعیت (State Channel) | لایه مستقل با اجماع PoX | زنجیره جانبی (Sidechain) | زنجیره جانبی فدرال (Federated Sidechain) |
| هدف اصلی | پرداخت‌های سریع و خرد | قرارداد هوشمند و dApps | قرارداد هوشمند (سازگار با EVM) | تسویه سریع و محرمانه برای معامله‌گران |
| مدل امنیت | قراردادهای هوشمند روی بیت‌کوین | اجماع اثبات انتقال (PoX) و تسویه روی بیت‌کوین | استخراج ترکیبی با بیت‌کوین | فدراسیون متشکل از اعضا |
| توکن بومی | ندارد (از BTC استفاده می‌کند) | STX | RBTC | L-BTC |
| میزان تمرکززدایی | بالا | متوسط | بالا | پایین |
فضای لایه دوم بیت کوین پویا و در حال رشد است، اما برای درک جایگاه آن، مقایسه با اکوسیستم بالغ‌تر اتریوم ضروری است.
اکوسیستم لایه دوم با پروژه‌های جدیدی مانند زنجیره مرلین (Merlin Chain) که از فناوری ZK-Rollup استفاده می‌کند، داوی (Dovi) که بر استانداردهای توکن جدید تمرکز دارد، و شبکه نرووس (Nervos Network) که مدل امنیتی اثبات کار را به کار می‌گیرد، به طور مداوم در حال گسترش است و رویکردهای متنوعی را برای مقیاس‌پذیری بیت کوین به نمایش می‌گذارد.
لایه‌های دوم اتریوم یک پلتفرم قرارداد هوشمند موجود را مقیاس‌پذیر کردند، در حالی که لایه‌های دوم بیت کوین عمدتاً برای افزودن این قابلیت به یک ذخیره ارزش ایجاد شدند. این امر به دلیل زبان اسکریپت‌نویسی محدودتر بیت کوین، به مهندسی پیچیده‌تری نیاز دارد. اگرچه اکوسیستم لایه دوم اتریوم بالغ‌تر است، اما لایه‌های دوم بیت کوین در رقابت برای جذب نقدینگی عظیم بیت کوین هستند و باید تجربه‌ای امن‌تر و با بازدهی بالاتر نسبت به بیت کوین‌های پگ‌شده (مانند WBTC) در زنجیره‌های دیگر ارائه دهند.
برای مطالعه بهترین پروژه‌های لایه دوم اتریوم مقاله بهترین پروژه های لایه دوم اتریوم را بخوانید.
مانند هر فناوری نوظهوری، لایه‌های دوم بیت کوین نیز مزایا و ریسک‌های خاص خود را دارند.
مزایای لایه‌های دوم فراتر از تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر است. آن‌ها با فعال کردن قراردادهای هوشمند، بستر لازم برای یک اکوسیستم کامل دیفای، بازارهای NFT و سایر برنامه‌های غیرمتمرکز را بر روی امن‌ترین بلاک چین جهان فراهم می‌کنند. برخی راه‌حل‌ها نیز حریم خصوصی و قابلیت تعامل‌پذیری بیت کوین با سایر زنجیره‌ها را بهبود می‌بخشند.
با این حال، چالش‌های قابل توجهی نیز وجود دارد. لایه‌های دوم پیچیدگی فنی را افزایش می‌دهند. برخی مدل‌ها، نقاطی از تمرکزگرایی را از طریق فدراسیون‌ها یا ترتیب‌دهنده‌های متمرکز معرفی می‌کنند. امنیت پل‌هایی که دارایی‌ها را بین لایه‌ها منتقل می‌کنند یک نگرانی بزرگ است و وجود چندین لایه دوم می‌تواند منجر به پراکندگی نقدینگی شود.
آینده لایه‌های دوم، آینده بیت کوین را شکل می‌دهد. این فناوری‌ها با تبدیل بیت کوین از یک دارایی منفعل به یک دارایی مولد، پتانسیل آزادسازی بیش از ۱ تریلیون دلار سرمایه را دارند. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۳۰، بخش قابل توجهی از عرضه بیت کوین به لایه‌های دوم منتقل شود. در نهایت، لایه‌های دوم امیدوارکننده‌ترین مسیر برای دستیابی بیت کوین به پذیرش انبوه و رقابت با سایر پلتفرم‌های وب ۳ هستند.
امنیت به راه‌حل خاص بستگی دارد. همه لایه‌های دوم امنیت خود را از بیت کوین به ارث می‌برند، اما مدل‌های اعتماد متفاوتی دارند. راه‌حل‌هایی مانند لایتنینگ بسیار امن هستند، در حالی که برخی زنجیره‌های جانبی به نهادهای مورد اعتماد متکی هستند. همیشه قبل از استفاده تحقیق کنید.
هیچ پروژه «بهترینی» وجود ندارد؛ هر کدام نیاز متفاوتی را برآورده می‌کنند. لایتنینگ توکن ندارد. استکس (STX) برای علاقه‌مندان به دیفای مناسب است. این توصیه مالی نیست و سرمایه‌گذاری باید بر اساس تحقیق شخصی باشد.
لایتنینگ یک شبکه از کانال‌های پرداخت برای تراکنش‌های سریع است و یک بلاکچین مجزا نیست. یک زنجیره جانبی (سایدچین) یک بلاکچین مستقل با قوانین و امنیت خاص خود است که از طریق یک پل به بیت کوین متصل می‌شود.
لایه اول بیت کوین غیرمتمرکز باقی می‌ماند. با این حال، برخی راه‌حل‌های لایه دوم می‌توانند اجزای متمرکزی مانند فدراسیون‌ها را معرفی کنند که یک ریسک قابل توجه است.
راه‌حل‌های لایه دوم، یک تحول بنیادین برای بیت کوین هستند که مشکل مقیاس‌پذیری آن را بدون به خطر انداختن امنیت و تمرکززدایی لایه پایه برطرف می‌کنند. با پردازش تراکنش‌ها در خارج از زنجیره، پروژه‌هایی مانند شبکه لایتنینگ برای پرداخت‌های فوری و استکس برای قراردادهای هوشمند، به بیت کوین اجازه می‌دهند تا از یک اکوسیستم غنی دیفای و NFT پشتیبانی کند.
این فناوری در حال تغییر هویت بیت کوین از یک دارایی ایستا به یک پلتفرم اقتصادی پویا است. با وجود چالش‌هایی مانند امنیت پل‌ها، توسعه لایه‌های دوم عامل تعیین‌کننده‌ای خواهد بود که آیا بیت کوین پتانسیل نهایی خود را به عنوان لایه بنیادین یک اقتصاد جهانی غیرمتمرکز محقق خواهد کرد یا خیر.
