به گزارش خبرگزاری مهر، مرکز تحقیقات پزشکی قانونی تشکیلاتی پژوهشی و آموزشی است که با هدف انجام پروژه‌های پایه و کاربردی در حوزه پزشکی قانونی، زیر نظر سازمان پزشکی قانونی کشور فعالیت می‌کند. این مرکز به‌عنوان یک مجموعه تحقیقاتی مجوز فعالیت خود را از وزارت بهداشت اخذ و فعالیت خود را از دهه ۸۰ شروع کرد.

این مرکز توانسته پس از گذشت حدود دو دهه از آغاز فعالیت و با طی فراز و نشیب‌های فراوان در مسیر انجام فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی، گام‌های مهمی در راه نیل به اهداف و رسالت‌های خود بردارد و نقش خود را در اعتلای نظام پژوهشی کشور به اثبات برساند.

مرکز تحقیقات پزشکی قانونی اقدامات متنوعی را در زمینه‌های پژوهشی و آموزشی به انجام رسانده که ماحصل بخشی از این فعالیت‌ها انتشار ده‌ها عنوان کتاب علمی، چاپ یا ارائه صدها مقاله در مجلات معتبر داخلی و خارجی و کنفرانس‌های علمی ملی و بین‌المللی، حمایت از پژوهشگران و محققان جوان کشور به منظور ثبت و تولید محصولات دانش بنیان، برگزاری ده‌ها کارگاه آموزشی و نشست‌های هم‌اندیشی، برگزاری و همکاری در برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی متعدد، انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها و … قدم‌های بزرگ و مهمی را در راه توسعه پژوهش و ارتقا سطح علمی کشور در حوزه پزشکی قانونی برداشته است.

عباس مسجدی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور در رابطه با اقدامات این مرکز اظهار کرد: سازمان پزشکی قانونی کشور برای انجام تکالیف قانونی و کشف حقیقت در پرونده‌های ارجاعی، از آخرین دستاوردهای علمی دنیا بهره برده و از تجهیزات با تکنولوژی بالا استفاده می‌کند. از آنجا که تأمین این تجهیزات به دلیل محدود بودن کشورهای سازنده حساسیت این سازمان در بهره‌گیری از دستگاه‌های با کیفیت مطلوب و تحریم‌های وضع شده که شامل تجهیزات مورد استفاده در این سازمان نیز می‌شود، همچنین افزایش قیمت ارز و چند برابر شدن قیمت دستگاه‌ها و مواد مصرفی سازمان را بر آن داشت تا با تاسی از فرامین رهبر معظم انقلاب (حفظه الله) نهضت بومی‌سازی تجهیزات را در دستور کار قرار دهد.

وی افزود: در همین راستا و به منظور تحقق این هدف مرکز تحقیقات پزشکی قانونی به عنوان نهادی علمی و تحقیقاتی طی سال‌های اخیر با نگاه به داخل و اعتماد به نخبگان جوان کشور و تأکید بر اصل خودباوری در کنار فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود بومی‌سازی فناوری محصولات و ساخت و تولید تجهیزات را در دستور کار خود قرار داد و اولین گروه از محصولات بومی‌سازی شده این مجموعه در سال ۱۴۰۰ توسط ریاست قوه قضائیه رونمایی شد. هدف از این اقدام علاوه بر تأکید بر اصل خودباوری و اتکا به توان داخلی مقابله با تحریم‌های ظالمانه اعمال شده علیه کشورمان است که به دلیل عدم دسترسی به تجهیزات مورد نیاز آزمایشگاه‌ها از جمله کیت‌های ژنتیک در مقاطعی پزشکی قانونی را در انجام مأموریت‌هایش دچار مشکل کرد چرا که کمبود تجهیزات رسیدگی به برخی پرونده‌ها را در برخی موارد طولانی می‌کرد.

ساخت کیت به همت جوانان نخبه ایرانی

مسجدی با بیان اینکه کشور ما و البته سازمان پزشکی قانونی کشور در دوره تحریم‌ها با مشکلات و سختی‌های بسیاری در تهیه کیت‌های ژنتیک مورد استفاده در آزمایشگاه‌های تخصصی مواجه بود، گفت: علاوه بر تحریم‌های ظالمانه اعمال شده علیه کشورمان، شرایط خاصی نیز به دلیل شیوع ویروس کرونا بر جهان و از جمله کشور ما حاکم شد که مشکلات سازمان در تهیه تجهیزات آزمایشگاهی از جمله کیت‌های تشخیصی را دو چندان کرد به نحوی که فعالیت‌های بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران در مقاطعی متوقف و یا به دلیل این کمبودها محدود شده است. همین موضوع موجب شد جمعی از محققین جوان کشورمان تحت نظارت و مدیریت مرکز تحقیقات پزشکی قانونی در پی تولید و ساخت کیت‌های ژنتیک با تکیه بر توان داخلی باشند.

وی اضافه کرد: کیت‌های ژنتیک تولید داخل که با ۶ هزار نفر ساعت کار جهادی در مدت ۴ سال طراحی و ساخته شد، از بالاترین استانداردهای روز دنیا برخوردار است و تمام مراحل طراحی و تولید کیت حاضر بدون هیچ گونه مهندسی معکوسی در داخل کشور اتفاق افتاده است و تنها بخشی از مواد آزمایشگاهی مورد نیاز از برخی شرکت‌های معتبر بین‌المللی فعال در حوزه تولید مواد شیمیایی تهیه شده است. در واقع آنچه در این چهار سال محقق شده، نه تنها توانایی آماده‌سازی یک کیت بلکه دست‌یابی به تکنولوژی‌ای حیاتی، وسیع و کارآمد در عرصه تحقیقات علوم زیستی و ژنتیک است که می‌تواند در عرصه‌های بسیار کلیدی در بیولوژی پزشکی و ژنتیک قانونی به کار گرفته شود و دستاوردهای ارزشمندی را به ارمغان آورد که ما را وارد باشگاه دارندگان این تکنولوژی کرده است؛ لذا انجام این کار نیاز کشور به واردات کیت‌های مشابه خارجی را بر طرف می‌کند. از سوی دیگر با توجه به کیفیت بسیار بالای کیت حاضر و اتخاذ پروتکل تولید در مقیاس صنعتی و وجود تجهیزات و دانش فنی مورد نیاز در داخل کشور در مقطع کنونی در صورت فراهم‌آوری زیرساخت‌های مورد نیاز و تیم بازاریابی مجرب بین‌المللی در این حوزه امکان ارائه کیت حاضر به بازارهای منطقه و جهان وجود دارد.

ساخت دستگاه هموژنایزر با تکیه بر توان داخلی

رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور بیان کرد: یکی دیگر از تولیدات سازمان که با دستان توانمند محققان این سازمان در مرکز تحقیقات پزشکی قانونی کشور ساخته شد، دستگاه هموژنایزر مورد استفاده در آزمایشگاه‌های سم‌شناسی قانونی با هزینه یک پنجم نمونه خارجی و با کارایی بهتر است که اکنون با گذراندن موفقیت‌آمیز مراحل ارزیابی کیفی در سازمان آماده استفاده در آزمایشگاه‌های سم‌شناسی قانونی است.

وی تاکید کرد: دستگاه‌های هموژنایزری که در حال حاضر در آزمایشگاه‌های سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرد، ساخت کشورهای آمریکا، آلمان و سوئیس است که علاوه بر قیمت بالا و فقدان خدمات و پشتیبانی مناسب، ایرادات و اشکالاتی نیز در حین استفاده دارد و همین ایرادات کار را برای کاربران آزمایشگاهی سازمان مشکل می‌کند. وجود همین مشکلات و نواقص قیمت بسیار بالا و عدم پشتیبانی شرکت‌های وارد کننده، محققان و کارشناسان سازمان را بر آن داشت تا نسبت به تولید نمونه داخلی دستگاه هموژنایزر اقدام کنند که مراحل تست و ارزیابی‌های کیفی را نیز با نتایجی بهتر از نمونه‌های خارجی با موفقیت طی کرده است. قطعاً با تولید و استفاده از دستگاه داخلی علاوه بر رفع نواقص و کاستی‌های اشاره شده در بخش پشتیبانی و خدمات نیز با مشکل مواجه نخواهیم شد.

اهمیت دستگاه هموژنایزر و قابلیت‌ها و روند ساخت دستگاه بومی

مسجدی در تشریح اهمیت دستگاه هموژنایزر در انجام آزمایش‌های پزشکی قانون، گفت: به منظور استخراج و شناسایی داروها و سموم در سم‌شناسی قانونی، هموژناسیون صحیح نمونه‌های بیولوژیک و غیر بیولوژیک اولین و یکی از مهم‌ترین اقدامات در دستیابی به نتیجه قابل قبول و صحیح است. این دستگاه دارای ۸ برنامه هموژناسیون اتوماتیک و دستی به همراه برنامه شستشو بوده و در صورت بروز خطا، سیستم نسبت به اعلام خطا و چگونگی رفع آن کاربر را راهنمایی می‌کند.

تولید دستگاه اتوسمپلر در مرکز تحقیقات

وی بیان کرد: در ادامه مسیر ساخت و بومی‌سازی تجهیزات و دستگاه‌های تخصصی سازمان پزشکی قانونی دستگاه اتوسمپلر رباتیک نمونه‌گیر خودکار برای اولین بار و صرفاً با تکیه بر دانش و توان متخصصین و نخبگان ایرانی در سال ۱۴۰۱ در مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ساخته و در هفته قوه قضائیه و در حاشیه هفتمین همایش سراسری طب و قضا در هفته قوه قضائیه سال ۱۴۰۲ توسط رئیس قوه قضائیه رونمایی شد. این دستگاه که در آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد امکان تزریق ۱۲۰ نمونه به طور خودکار به دستگاه‌های آنالیز مواد را میسر می‌کند که تا ۵۰۰ نمونه نیز قابلیت افزایش دارد.

مزیت دستگاه بومی‌سازی شده نسبت به نمونه خارجی

رئیس سازمان پزسکی قانونی کشور گفت: یکی از مهم‌ترین مزیت‌های اتوسمپلر بومی‌سازی شده آن است که احتمال خرابی در آن نسبت به نمونه خارجی بسیار کمتر و امکان ارائه خدمات پس از فروش آن به مراتب آسان‌تر و سریع‌تر است. ضمن آنکه قیمت تمام شده اتوسمپلر داخلی یک دهم نمونه خارجی است و به این ترتیب استفاده از آن در آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی برای کشور به همراه خواهد داشت.

رونمایی از سه محصول جدید پزشکی قانونی در سال ۱۴۰۳

وی ادامه داد: در سال ۱۴۰۳ و برای سومین بار محصولات دیگری از تولیدات پزشکی قانونی با حضور رئیس قوه قضائیه رونمایی شد. سه دستاورد جدید این سازمان شامل دستگاه الکل‌سنج تنفسی، دستگاه نمونه‌بردار فضای فوقانی و کیت ژنتیک هستند که تولید آن توسط مرکز تحقیقات انجام شده است.

الکل‌سنج تنفسی دستگاهی بومی و پیشرفته است که میزان الکل موجود در تنفس انسان را با دقت بالایی اندازه گیری می‌کند؛ این دستگاه با استفاده از فناوری‌های پیشرفته دقت فوق‌العاده‌ای را از طریق ماژول حسگر پیل سوختی قابل تعویض خود تضمین می‌کند؛ همچنین این دستگاه با قابلیت ذخیره نتایج آزمایش و چاپ راحت آنها از طریق چاپگر متحرک راه حل مناسبی جهت تشخیص مطمئن میزان الکل ارائه می‌دهد. پیش از ایران تنها ۵ کشور دنیا صاحب چنین دستگاهی بودند. مدل آمریکایی دستگاه الکل سنج تنفسی، قیمتی معادل ۳۰۰ میلیون تومان دارد در حالی که این دستگاه ایرانی با هزینه ۱۵۰ میلیون تومان ساخته شده است.

دستگاه نمونه‌بردار فضای فوقانی (Headspace Sampler) دارای قابلیت‌هایی همچون آنالیز الکل در خون و زجاجیه کروماتوگرافی گازی گونه‌های فرار در بافت‌های غیرفرار، تکرارپذیری بالا، نمونه‌برداری خودکار ۱۲ نمونه‌ای، قابلیت اتصال به انواع دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی و همچنین رابط کاربری روان و کاربردی است. ساخت این دستگاه حاصل همکاری مشترک یکی از شرکت‌های دانش بنیان با مرکز تحقیقات پزشکی قانونی است. تا پیش از این تنها کشورهای آلمان آمریکا و ایتالیا دارای چنین محصولی در حوزه آزمایشگاهی بودند.

کیت Plex نیز واجد ۳۰ لوکوس است؛ قدرت تفکیک بسیار بالا نسبت به رقبای ذکر شده از طریق به کارگیری تمام لوکوس‌های مورد تأیید بین‌المللی از جمله ویژگی‌های کیت ۲۰۱۷ Plex است. این کیت از قدرت تمییز بسیار زیادی در افراد خویشاوند نزدیک که به جد پدری متعلق هستند برخوردار است. این کیت هم برای نمونه‌های نگهداری شده بر روی کارت‌های استاندارد نگهداری خون به صورت Direct PCR و هم برای نمونه‌های DNA استخراج شده از صحنه جرم و استخوان و بافت، بهینه‌سازی شده و قیمت این محصول بومی نیز یک چهارم نمونه خارجی است.

استفاده از تولیدات مرکز تحقیقات در آزمایشگاه‌های ژنتیک قانونی کشور

مسجدی با اشاره به اینکه بهره‌گیری از تجهیزات بومی‌سازی شده در آزمایشگاه‌های سازمان تجهیزات و دستگاه‌های بومی‌سازی شده که دستاوردی بزرگ برای مجموعه پزشکی قانونی محسوب می‌شود با اخذ استانداردهای لازم و انجام چندین مرحله تست و کنترل هم اکنون در آزمایشگاه‌های سازمان که از معتبرترین و مهم‌ترین بخش‌های سازمان است به کار گرفته شده است، گفت: کیت‌های ژنتیک تولید شده در حال حاضر در ۱۰ آزمایشگاه ژنتیک قانونی سازمان در استان‌های اصفهان آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، گیلان، تهران، خوزستان، فارس، کرمانشاه سیستان و بلوچستان و مازندران مورد استفاده قرار گرفته و کیت‌های خارجی در رده‌هایی که کیت داخلی وجود دارد، استفاده نمی‌شود. ضمن آنکه استفاده از کیت‌های داخلی به دلیل سهولت تهیه و در دسترس بودن سرعت کار و استخراج پروفایل در بانک ژنتیک را به شدت افزایش داد به نحوی که شاهد یک جهش در سرعت کار این بانک بوده‌ایم.

صرفه جویی ارزی ناشی از به کارگیری تجهیزات داخلی در سازمان پزشکی قانونی کشور

به گفته مسجدی، هزینه خرید ۱۰ دستگاه هموژنایزر ۱۰ دستگاه اتوسمپلر رباتیک و کیت‌های مورد نیاز آزمایشگاه‌های سازمان برای سال ۱۴۰۲ در صورت تهیه نمونه‌های خارجی مبلغی بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان بود که با تولید داخلی این دستگاه‌ها و تجهیزات گذشته از اتکای سازمان به توان داخلی رفع موانع خرید دستگاه‌ها و بهبود قابل توجه خدمات پس از فروش، شاهد صرفه‌جویی ارزی قابل توجه در تهیه این اقلام هستیم. به عنوان مثال تنها در تهیه دستگاه هموژنایزر، هزینه خرید ۱۰ دستگاه خارجی برای سال ۱۴۰۲ از نه میلیارد و ۱۳۸ میلیون تومان تنها به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان خواهد رسید و این بیانگر صرفه‌جویی ارزی بیش از ۸۲ درصدی در تهیه این دستگاه‌هاست.

تولید ۷ محصول فناورانه توسط مرکز تحقیقات

وی اضافه کرد: در ادامه مسیر نهضت بومی‌سازی مواد مصرفی و تجهیزات و ساخت و تولید دستگاه‌های مورد نیاز در سازمان پزشکی قانونی کشور، ۷ محصول جدید در مرکز تحقیقات پزشکی قانونی تولید شده که آماده رونمایی است. «سِپتا پلیت» محصولی یک‌بار مصرف و قابل استفاده در بخش ژنتیک با یک پنجم قیمت نمونه مشابه خارجی که پیش از این، صرفاً آمریکا آن را تولید می‌کرد، «پانچر کارت‌های FTA» برای استفاده در بخش ژنتیک و استخراج DNA، دستگاه «SPE Vacuum manifold» جهت استفاده در آزمایشگاه‌ای مختلف از جمله در بخش سم‌شناسی، دستگاه «NITROGEN EVAPERATOR» جهت بهره‌گیری در بخش سم‌شناسی و برای تبخیر حلال از روی نمونه‌های استخراج شده، دستگاه «Auto Vent» که نمونه مشابه خارجی ندارد و در بخش سم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستگاه «Hydrogen Generator» قابل استفاده در بخش سم‌شناسی و برای تولید و تأمین گاز هیدروژن با خلوص بالا جهت شناسایی الکل‌ها در دستگاه GC و همچنین دستگاه «ZERO AIR Generator» قابل استفاده در بخش سم‌شناسی و جهت تولید و تأمین هوای صفر با خلوص بالا برای شناسایی الکل‌ها در دستگاه GC، هفت محصول جدید و فناورانه‌ی تولید شده توسط مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی هستند؛ تمامی این محصولات هم‌اکنون در سیر اخذ تاییدیه‌های آزمایشگاهی قرار دارند و پس از آن، رونمایی خواهند شد.