پنجمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران توسط انجمن تجارت الکترونیک تهران منتشر شد. این گزارش نشان می‌دهد به‌رغم تمامی وعده‌های دولت، وضعیت کنونی اینترنت در ایران تفاوت چندانی با زمان انتشار گزارش قبلی، یعنی دی‌ماه سال 1403 ندارد. انجمن تجارت الکترونیک در گزارش خود، تداوم فیلترینگ را اصراری لجوجانه بر انتخابی ضد امنیتی توصیف کرده است.
به گزارش دیجیاتو، گزارش پنجم انجمن تجارت الکترونیک تهران نشان می‌دهد که اینترنت ایران همچنان کند، پر اختلال و محدود است و به این ترتیب بدترین وضعیت کیفیت اینترنت در میان 100 کشور اول از نظر GDP به ایران تعلق دارد.
در گزارش می‌خوانیم: «اگر وضعیت کیفیت اینترنت کشور را بدون توجه به وضعیت دوران حمله اسراییل به ایران در نظر بگیریم، تفاوت محسوسی نسبت به گزارش چهارم (جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ کشور) نداشته‌ایم؛ یعنی همچنان تجربه کاربری اینترنت در ایران با سه گزاره کند (۸۴ از ۱۰۰)، پر اختلال (۹۲ از ۱۰۰) و محدود (۹۹ از ۱۰۰) توصیف شود. درمجموع بر اساس رده‌بندی میانگین سه شاخص در رتبه ۹۷ از ۱۰۰ کیفیت اینترنت قرار گرفته است.»
در این گزارش هم مانند قبل شاخص‌های کیفیت اینترنت از پایگاه‌های داده متنوع و معتبر انتخاب شده و میانگین وضعیت اینترنت ایران در هرکدام معیار رده‌بندی نهایی قرار گرفته است. به این ترتیب در شاخص تاخیر که به نوعی می‌تواند بخش‌هایی از اختلال را هم نمایندگی کند از داده‌های Google CRUX، در شاخص محدودیت، پایگاه داده Ooni و شاخص سرعت براساس رادار Cloudflare اندازه‌گیری شده است. بررسی این شاخص‌‌ها از میان کشورهایی که در هر سه شاخص بالا، رتبه‌ای داشتند، چنین نتیجه می‌دهد که ایران با جایگاه ۹۷ از ۱۰۰ به‌عنوان بدترین کشور از نظر کیفیت اینترنت قرار دارد.
در ادامه گزارش آمده است که عامل کیفیت پایین اینترنت، ارتباط اندکی با تحریم‌ها دارد و در صورت رفع فیلترینگ و اختلالات ناشی از فیلترشکن‌ها این کیفیت قابل بهبود است: «با اینکه ممکن است مانند هر امر تکرار‌پذیری، برای پنجمین‌بار از شنیدن گزاره «ایران در قعر رده‌بندی‌های کیفیت اینترنت است» متعجب نشویم، اما نباید به بی‌کیفیتی اینترنت برای کاربران نهایی آنلاین عادت کرد. بی‌کیفیتی اینترنت کشور، برخلاف عوامل ناشی از تحریم‌ها، علتی قابل کنترل‌تر دارد و می‌توان با تصمیم‌گیری عاقلانه و به سرعت این محدودیت‌ها را برطرف کرد. در واقع فقط با تغییر سیاست داخلی رفع فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های کاربردی و مهارتی و بهبود وضعیت شبکه (حذف اختلالات تحمیلی به بهانه جلوگیری از عملکرد فیلترشکن‌ها) و با همین بضاعت ملی، تجربه بهتری را برای کسب‌وکارهای دیجیتال، شهروندان کشور و بازگشت اعتماد عمومی می‌توان ایجاد کرد.»
این نکته را بیش از ۱۰۰ شرکت فناور فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در قالب یک بیانیه مشترک گفته‌اند؛ آن‌ها در این بیانه «رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های آموزشی و مهارتی پربازدید»، «افزایش سرعت و پهنای باند بینالملل» و «رفع محدودیت پروتکل‌های نوظهور از جمله HTTP/6و IPV6» را به‌عنوان مطالبه اصلی برای رسیدن به اینترنت آزاد و پرسرعت برای همه مردم ایران بیان کرده‌اند. این بیانیه به دعوت کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجام شده و در متن گزارش پنجم کیفیت اینترنت، بیانیه و نام استارت‌آپ‌های امضاکننده آمده است.
این گزارش اشاره می‌کند که ایجاد محدودیت‌های گسترده نه تنها تا کنون هیچ انتفاعی برای کشور ایجاد نکرده که برعکس، باعث ترویج استفاده از فیلترشکن‌های خطرناک شده است. سوق دادن کاربران به این تصمیم علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های اضافه به سبد خانوار، باعث آلودگی شبکه و از آن مهم‌تر رخ‌داد‌های ضدامنیتی شده است.
در بخشی از مقدمه این گزارش درباره سیاست قطعی اینترنت به‌عنوان ابزاری برای محافظت از مردم آمده است: «ما به‌عنوان متخصصان حوزه شبکه و اینترنت، علاقه‌مند به درک بهتر تصمیم‌گیری‌های مربوط به امنیت سایبری کشور هستیم. با توجه به اهمیت دسترسی آزاد به اینترنت برای شهروندان، چندین پرسش فنی در ذهن ما شکل گرفته است: در وضعیت تهدیدهای امنیتی، چه معیارهای فنی‌ای برای ارزیابی ضرورت محدودسازی دسترسی اینترنت در نظر گرفته می‌شود؟ آیا روش‌های جایگزین دیگری برای حفاظت از زیرساخت‌های سایبری کشور وجود دارد که بتواند ضمن حفظ امنیت، دسترسی شهروندان به اینترنت را نیز تضمین کند؟ همچنین کنجکاو هستیم بدانیم که چگونه می‌توان بین نیازهای امنیتی و حقوق دیجیتال شهروندان تعادل برقرار کرد؟ چه فرآیندهای تصمیم‌گیری و ارزیابی ریسک در این موارد دنبال می‌شود؟ ما امیدواریم که شفافیت بیشتر در این موضوع به درک بهتر ما از وضعیت موجود کمک کند و بتوانیم در ارائه راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها مشارکت داشته باشیم و از تخصص خود در خدمت منافع ملی استفاده کنیم.»
در بخش دیگری از گزارش کیفیت اینترنت، به نتیجه جدیدترین نتایج نظرسنجی مشترک کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی «ایسپا» اشاره شده است. این نظرسنجی که در خرداد ۱۴۰۴ دقیقاً پیش از حمله اسراییل به ایران انجام شده، نشان می‌دهد که از میان شبکه‌های اجتماعی خارجی، «اینستاگرام» پرکاربردترین پلتفرم میان ایرانی‌هاست. نظرسنجی مذکور بار دیگر گستردگی استفاده از فیلترشکن‌ها را نمایش می‌دهد.
در گزارش مذکور تاکید شده که اینترنت طبقاتی که سیاست‌گذارهای کشور از آن به نام تخصصی‌کردن، سطح دسترسی متمایز و رفع فیلتر برای گروه‌های هدف یاد می‌کنند، چیزی شبیه اصرار بر یک چرخه اشتباه مداوم است. سیاست‌هایی تجویزی و دستوری در کشور که با یک الگوی مشابه تکرار می‌شوند:
مرحله اول - اعمال سیاست محدودکننده: دولت به بهانه‌ی حفاظت از شهروندان، محدودیت گسترده‌ای (مثل فیلتر شبکه‌های اجتماعی) اعمال می‌کند.
مرحله دوم - مقاومت عمومی و عواقب جانبی: به دلیل عقلانی نبودن و مقبولیت نداشتن تصمیم، مردم به‌طور گسترده این محدودیت را دور می‌زنند (استفاده از فیلترشکن) که خود موجب مشکلات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جدیدی می‌شود.
مرحله سوم - راه‌حل نمایشی به‌جای اصلاح کلی: به‌جای بازنگری در سیاست اصلی، دولت تصمیم می‌گیرد محدودیت را فقط برای گروه‌های خاصی (روزنامه‌نگاران، دانشجویان، کسب‌وکارها) که فکر می‌کند صدای بلند‌تری دارند، برطرف کند.
گزارش همچنین نشان می‌دهد که میزان استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک همچنان روندی افزایشی دارد و از اواخر سال 2024 نیز یک رشد جهشی در استفاده از استارلینک مشاهده می‌شود.
مورد دیگری که به آن اشاره شده، اختلال در پروتکل HTTP/3 است. این گزارش تاکید می‌کند که اختلال گسترده در این پروتکل موجب تحمیل هزینه‌های فراوان و از دست رفتن فرصت بزرگی برای بهبود کیفیت اینترنت در کشور می‌شود.
همچنین بررسی‌ها روی HTTP/3 نشان می‌دهد که رفتارهای چندگانه سرویس دهنده‌های اینترنت وجود دارد. با تست‌های متوالی روی اپراتورهای مختلف مشخص می‌شود که هرکدام از آن‌ها نوع متفاوتی از اختلال را ثبت کرده‌اند. امروز که بیش از یک ماه از پایان حمله اسراییل به ایران می‌گذرد، اختلال‌های متنوعی در شبکه اینترنت کشور مشاهده می‌کنیم که پیش از جنگ هم ثبت شده‌اند و همچنان باقی مانده‌اند! بر این اساس نرخ Adoption پروتکل‌های HTTP/3 و Ipv6 نیز به قبل از جنگ برنگشته و HTTP/3 همچنان در بیشتر اپراتورها مسدود است.
بررسی‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک از منابع معتبر، نشان می‌دهد که مصرف پهنای باند بینالملل شرکت ارتباطات زیرساخت پس از رفع فیلتر از گوگل پلی و واتس‌اپ، افزایش ۱۰درصدی داشته است. البته پیش از این بارها بهزاد اکبری، معاون شرکت ارتباطات زیرساخت گفته است که از نظر تامین پهنای باند در حالت رفع فیلترینگ از شبکه‌های اینترنتی، هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد و تداوم فیلترینگ دلایل «غیر فنی» دارد و توسط مراجع تصمیم‌گیر دیگری انجام می‌شود.
گزارش کیفیت اینترنت به موردی عجیب‌تر از فیلتر کــردن ســایت‌های خارجــی نیز می‌پردازد و آن فیلتــر کـردن سـایت‌های داخلـی بـرای کاربران خارج از کشـور یا همان ایران‌اکسس کردن سایت‌های داخلی است. در گزارش ذکر شده که بسیاری از وب‌ســایت‌های دولتی و بانک‌هــای ایرانـی بـرای کاربران بین‌المللـی دردسترس نیسـتند. وب‌ســایت‌های مهــم کشور از جمله مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های بزرگ کشور و... بــرای کاربران خارج از ایران دردسترس نیست! نکته مهم در این زمینه، این است که از زمان انتشار گزارش چهارم تاکنون با اینکه تعدادی از دامنه‌ها از محدودیت ایران‌اکسس خارج شدند اما تعدادی از آن‌ها هم به این محدودیت اضافه شدند. درواقع امروز حدود ۸۰درصد از سایت‌های دولتی ایران‌اکسس هستند.
اتفاق تکان‌دهنده در این دوره، هک سامانه‌های بزرگ مالی کشور از طریق سرورهایی از داخل ایران بوده که بیش از پیش عبث بودن Iran Access کردن وب‌سایت‌های مهم را نشان می‌دهد. گزارش درباره ایران‌اکسس تاکید می‌کند: «همانند سازوکار فیلترینگ در این روش نیز هزینه‌های سنگینی به کشور و اقتصاد دیجیتال وارد می‌کند بدون اینکه هیچ انتفاعی از آن داشته باشیم.»
در این گزارش به شاخص RTT یا Round Trip Time نیز اشاره شده است. این شاخص میانگین زمانی را می‌سنجد که یک درخواست از کاربر به مقصد برسد و برگردد و در واقع کیفیت تجربه کاربر را بر اساس سرعت بررسی می‌کند. بنا به ادعای گزارش کیفیت اینترنت، بررسی شاخص RTT میان ۳۰۰هزار Origin پرتکرار میان کشورهای مختلف نشان می‌دهد که ایران فقط از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان و کنگو و اتیوپی، وضعیت بهتری دارد.
برای بررسی وضعیت این شاخص در میان Originهای داخلی، اطلاعات هزار Origin پرتکرار هر کشور را در ماه ژوئن استخراج شده که در نتیجه ایران با متوسط ۲۹۵میلی‌ثانیه در شاخص RTT در کنار کشورهای در وضعیت جنگ و کشورهای کم‌ترتوسعه‌یافته دنیا قرار می‌گیرد.
گزارش پنجم کیفیت اینترنت نشان می‌دهد که از دی‌ماه ۱۴۰۳ تاکنون درصد وب‌سایت‌های ایرانی که در وضعیت خوب، متوسط و بد از نظر شاخص RTT هستند تغییر محسوسی نداشته‌اند. در این شش ماه، حدود ۲۳درصد سایت‌های پرکاربرد ایرانی در وضعیت کیفیت بد، ۷۰ درصد در وضعیت متوسط و حدود ۴ درصدشان در وضعیت خوب قرار داشتند. در حالی که در کشور ترکیه، فقط ۵درصد سایت‌های پرکاربرد در وضعیت کیفیت بسیار بد، حدود ۷۰درصد در وضعیت متوسط و حدود ۲۲درصدشان در وضعیت خوب قرار دارند.
متن کامل پنجمین گزارش کیفیت اینترنت را می‌توانید اینجا بخوانید.
