زنجبیل، گیاهی با عطر و طعمی آشنا در آشپزخانه‌ها، فراتر از یک ادویه ساده است. استفاده گسترده از این گیاه در صنایع مختلف و ارزش اقتصادی رو به رشد آن، توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است.
به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر، گیاهان دارویی و معطر جایگاه ویژه‌ای در جهان پیدا کرده‌اند. دلیل این امر، خواص درمانی و کاربردهای گسترده آن‌ها در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این گیاهان، داشتن ترکیباتی به نام مواد مؤثره یا متابولیت‌های ثانویه است؛ موادی که می‌توانند به‌طور مستقیم در درمان یا بهبود بیماری‌ها نقش داشته باشند.
با افزایش گرایش به استفاده از محصولات طبیعی و محدودیت‌هایی که سازمان بهداشت جهانی بر مصرف مواد شیمیایی اعمال کرده، تقاضا برای گیاهان دارویی به شدت افزایش یافته است. زنجبیل یکی از این گیاهان است که هم در طب سنتی و هم در پزشکی مدرن جایگاه ویژه‌ای دارد.
بر اساس آمار جهانی، حدود ۸۰ درصد مردم جهان برای درمان بیماری‌ها به گیاهان دارویی روی می‌آورند و بیش از ۳۰ درصد داروهای موجود در بازار، منشأ گیاهی دارند. این افزایش تقاضا، باعث رشد چشمگیر بازار جهانی زنجبیل شده است. زنجبیل گیاهی چندساله از خانواده زنجبیلیان است که ریشه‌های ضخیم و معطر آن به عنوان دارو، ادویه و طعم‌دهنده استفاده می‌شود.
این گیاه در تولید انواع خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها و داروهای طبیعی کاربرد دارد و ترکیبات فعال آن، مانند جینجرول‌ها و شوگائول‌ها، خاصیت ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی دارند. به همین دلیل، کشورهایی مانند هند، چین و نیجریه سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در کشت و تجارت زنجبیل کرده‌اند.
محمدتقی عبادی از گروه علوم باغبانی دانشگاه تربیت مدرس به همراه یکی از همکارانش از همین دانشگاه و با همکاری دانشگاه گیلان، پژوهشی را درباره وضعیت تولید، تجارت و پتانسیل‌های ایران در زمینه این گیاه ارزشمند انجام داده‌اند. در این تحقیق، ظرفیت ایران برای ورود به بازار جهانی زنجبیل و جایگاه آن در تأمین نیاز داخلی بررسی شده است.
محققان در این پژوهش ابتدا اطلاعات جهانی مربوط به تولید، سطح زیر کشت و عملکرد زنجبیل را از پایگاه‌های آماری معتبر مانند سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) استخراج کرده‌اند. سپس با استفاده از داده‌های مرکز تجارت جهانی، وضعیت واردات و صادرات زنجبیل در ایران و جهان طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ بررسی شده است. هدف این بررسی، شناسایی ظرفیت‌های ایران برای تولید این گیاه و ارزیابی فرصت‌های صادراتی آن بوده است.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که تولید جهانی زنجبیل از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ با رشد ۱۸۳ درصدی، از ۱.۷ میلیون تن به ۴.۸ میلیون تن رسیده است. کشورهای هند، نیجریه، چین، نپال و اندونزی در این مدت بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زنجبیل بوده‌اند. در همین دوره، صادرات جهانی زنجبیل نیز از ۶۵۵ میلیون دلار به ۹۰۰ میلیون دلار رسیده و واردات جهانی با رشد قابل توجهی به بیش از ۱.۲ میلیارد دلار افزایش یافته است.
در ایران اما وضعیت متفاوت است. واردات زنجبیل از ۱.۳۵ میلیون دلار در سال ۲۰۱۰ به ۶.۴ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است که رشدی حدودا ۵ برابری را نشان می‌دهد. در مقابل، صادرات این محصول در همان سال فقط ۱۵ هزار دلار بوده است. تنها استان تولیدکننده زنجبیل در کشور، تهران بوده که آن هم با سطح زیر کشت گلخانه‌ای تنها ۰.۳ هکتار فعالیت داشته است.
با وجود این فاصله بین تولید و مصرف، پژوهشگران معتقدند که ظرفیت‌های زیادی برای توسعه کشت زنجبیل در کشور وجود دارد. استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان به دلیل شرایط آب‌وهوایی مناسب، می‌توانند پایگاه‌های مهمی برای تولید این گیاه باشند. همچنین، اگر فقط ۱۰ درصد از سطح گلخانه‌های کشور به زنجبیل اختصاص داده شود، می‌توان سالانه حدود ۲۴ هزار تن زنجبیل تازه تولید کرد. این میزان نه‌تنها پاسخگوی نیاز داخلی خواهد بود، بلکه امکان صادرات به کشورهای دیگر را نیز فراهم می‌سازد.
زنجبیل فقط یک ادویه نیست؛ گیاهی استراتژیک است که می‌تواند بخشی از وابستگی ارزی کشور را کاهش دهد. ترکیبات دارویی زنجبیل باعث شده تا بازار جهانی این محصول روزبه‌روز بزرگ‌تر شود و کشورهای تولیدکننده از مزایای اقتصادی آن بهره ببرند. ایران نیز با توجه به منابع طبیعی مناسب و توانایی کشت گلخانه‌ای، می‌تواند در این مسیر گام بردارد.
نتایج این پژوهش علمی در فصلنامه «علوم باغبانی»، وابسته به دانشگاه فردوسی مشهد و انجمن علمی منظر ایران منتشر شده‌اند.
