خبرگزاری مهر- گروه استانها- ریحانه شهبازی: رمان «مسیر خارج از نقشه» اثری متفاوت از مجید ملامحمدی، نویسنده شناخته‌شده حوزه کودک و نوجوان است که در آن تلفیقی از واقعیت، خیال و تاریخ به تصویر کشیده شده است. این اثر، سفری اربعینی را از نگاه یک نویسنده روایت می‌کند که در میانه راه خود را نه تنها در دل عراق امروز، بلکه در بطن تاریخ عاشورا و در کنار یاران امام حسین علیه‌السلام می‌بیند. با نگاهی نو به روایت اربعین، این کتاب برای نوجوانان نوشته شده و مخاطب را به دل حوادث عاشورا می‌برد.
در گفت‌وگوی پیش‌رو، با مجید ملامحمدی درباره روند شکل‌گیری این اثر، دغدغه‌های درونی، شیوه‌های روایت‌پردازی و تجربه‌های عرفانی‌اش در مسیر کربلا گفت‌وگو کرده‌ایم.
ایده اولیه نوشتن این کتاب از کجا شکل گرفت؟
بعد از یک سفر اربعینی به عراق این ایده شکل گرفت. در حال و هوای اربعین بودم و در فکر اتفاقات و خاطرات جذاب و جالبی که آنجا پیش آمده بود، و ناگهان به سفر اربعین رفتم و خودم را در زمان امام حسین دیدم. این موضوع جرقه‌ای برای نوشتن کتاب جدید شد.
عنوان کتاب، مسیر خارج از نقشه، مفهومی کنایی و استعاری دارد. چرا این عنوان را انتخاب کردید و چه پیامی در دل آن نهفته است؟
من خودم اسم دیگری را انتخاب کرده بودم، اما شورای محتوای انتشارات مهرستان این نام را انتخاب کرد. به نوعی معنای مسیر در نقشه فکری و ذهنی مجید، نویسنده کتاب، نیست و انگار که از مسیر اصلی خارج شده و به یک زمان دیگری سیر کرده است.
مخاطب در این کتاب با تلفیقی از واقعیت، تخیل و تاریخ روبه‌روست. چگونه بین این سه عنصر توازن برقرار کردید؟
بله، خواننده در این کتاب میان تخیل و تاریخ حضور دارد. تخیل در مورد خودش است که در زمان امام حسین رفته و آدم‌های سال سفر امام حسین به سمت کوفه را نظاره می‌کند. حضور در آن مسیر به گونه‌ای تخیل است و رفتن به دل تاریخ. اما نقل حوادث، تاریخ مستند است.
افرادی که می‌بیند همان افراد هستند، اما کارهایی که کرده‌اند و اتفاقاتی که رخ داده، نقل اتفاقات تاریخی مسیر حرکت امام حسین به شکل مستند است و خواننده به خوبی قائل به تشخیص است.
حضور شخصیت‌هایی مانند «کرار» چه نقشی در پیشبرد روایت و تجربه عرفانی شما دارد؟
شخصیت‌هایی مانند کرار فرعی کتاب‌اند که به نوعی به کمک شخصیت اصلی می‌آیند و داستان را پیش می‌برند.
در روایت‌هایی که به گذشته سفر می‌کنید، کدام صحنه یا دیدار در سفر اربعین بیش از همه برایتان تأثیرگذار بود؟ چرا؟
برای من دیدار با حبیب بن مظاهر در این ماجرا جذاب بود. البته خیلی محدود و در یک مقطع خاص رمان اتفاق افتاد.
مواجهه مستقیم شما با دشمنان امام حسین (ع) یا یاران ایشان در روایت، چگونه تجربه‌ای بود؟ از کدام‌یک بیشتر آموختید؟
تمام قدم‌به‌قدم ماجرای حضور نویسنده در مسیر اربعین با اتفاقات مهم، تأثیرگذار و پرمحتوا همراه است. افراد مثبت و منفی خاطراتی را از امام حسین نقل می‌کنند و حرف‌هایی را به مجید می‌زنند که همه حامل پیام‌ها و سخنان بسیار ارزشمندی است. به نوعی اتفاق‌های نادری است که نویسنده با چشم خود می‌بیند و به خواننده انتقال می‌دهد.
پیاده‌روی اربعین برای شما فقط یک سفر فیزیکی بود یا تحولی درونی و عرفانی نیز در پی داشت؟
واقعاً برای من سفر پیاده‌روی اربعین همراه با تحول درونی و عرفانی بوده و هست. هر سفری که به کربلا می‌روم این تحول در من ایجاد می‌شود. البته از جهت فیزیکی هم واقعاً جذاب، پرانرژی و دارای جنبه‌های معنوی است، اما باطن قضیه برای من بسیار ارزشمند و انگیزشی است. در کتاب هم همین نقطه، حساس و مهم است.
شما در این مسیر چگونه «لطف و ملاطفت» امام حسین (ع) را در زندگی خود تجربه کردید؟
چه زمانی که داستان را می‌نوشتم و چه زمانی که خودم را در آن مسیر می‌دیدم، احساس می‌کردم که به دنبال امام حسین علیه‌السلام هستم. در مکان‌هایی که امام حسین از آن عبور کرده‌اند، عطر و بوی و صدای به‌جا مانده امام حسین را احساس می‌کردم و عشق و علاقه به حضرت در همه زمان و مکان من را به سمت حضرت امام حسین کشانده است.
به نظر شما، پیاده‌روی اربعین چه ظرفیت‌هایی برای روایت‌گری و خلق اثر ادبی دارد که کمتر به آن پرداخته شده؟
به جد می‌گویم که مسیر اربعین حسینی سرشار از حرف‌ها، پیام‌ها و ناگفته‌های بسیاری است. آنقدر سوژه در این مسیر وجود دارد و آنقدر هنرمندان، شاعران و نویسندگان می‌توانند سوژه‌های مختلف را برای مخاطبان خود آماده کنند که مرزی در آن نیست. زمانی که در این مسیر قدم می‌گذاریم و همراه افرادی می‌شویم که با چشم‌های تر و به عشق اباعبدالله الحسین آمده‌اند، متوجه می‌شویم که بستر خلق آثار جذاب فراهم است. همچنان سوژه‌های بسیاری دارم و از خداوند می‌خواهم مرا در این مسیر همراهی کند.
واکنش زائران اربعین یا خوانندگان به این کتاب چه بوده است؟ آیا بازخورد خاصی دریافت کردید که برایتان جالب باشد؟
بعد از چاپ این اثر، خوانندگان بسیاری از طریق اینستاگرام و فضای مجازی نظرات مثبتی داشتند. کتاب را با شیوه و محتوایی جدید می‌دیدند. برایشان جذاب بود که نویسنده از زمان حال به زمان امام حسین برود و روایتگر حوادث بزرگ باشد.
در نگارش صحنه‌های تاریخی، از چه منابع یا مطالعاتی بهره گرفتید تا وفاداری به وقایع حفظ شود؟
در پایان کتاب، نام برخی از منابع ذکر شده است. در تمام تحقیقات تاریخی‌ام از کتاب‌های موثق، مستند و معتبر شیعی استفاده کردم. هر اتفاقی که در مورد حضرت امام حسین و یارانش نقل شده، تماماً مستند و بدون دخل و تصرف است.
آیا نوشتن این کتاب برایتان دشوار بود از نظر احساسی یا فنی؟ در کدام مرحله بیشترین درگیری را داشتید؟
نوشتن این کتاب بسیار جذاب و شیرین بود. احساسی بود و تمام توان و تلاشم را گذاشتم که علاوه بر بعد احساسی، ساختار داستانی کتاب هم فنی باشد و اثری حرفه‌ای در قالب رمان نوجوان ارائه شود.
پیش از این نیز کتاب «مردی که سگ شد» از شما منتشر شده است. آیا این دو اثر از نظر درون‌مایه یا دغدغه‌های ذهنی نویسنده با یکدیگر ارتباطی دارند؟
کتاب «مردی که سگ شد» بعد از این کتاب چاپ شد. در انتشارات مهرستان، ابتدا مسیر خارج از نقشه چاپ شد و بعد آن مردی که سگ شد. این اثر هم محتوای عاشورایی دارد و درباره یکی از چهره‌های منفور حماسه کربلا، یعنی شمر بن ذی‌الجوشن است. این هم یکی دیگر از دغدغه‌های من بود که درباره دشمنان امام حسین علیه‌السلام هم کتابی بنویسم.
آیا در آینده قصد دارید اثر دیگری با موضوع عاشورا یا سفر اربعین خلق کنید؟
بله، برای آینده نیز قصد دارم کتاب دیگری بنویسم. سوژه‌ها و موضوعات زیادی درباره عاشورا، کربلا و اربعین دارم که هنوز نتوانسته‌ام کاملشان کنم. مخاطبان من نوجوانان هستند و قصد دارم رمان نوجوان بنویسم. البته برای کودکان هم کار می‌کنم.
اخیراً کتابی را به نام خیمه اسرارآمیز تمام کرده‌ام که در دست تصویرگری و صفحه‌آرایی است و قرار است اربعین چاپ شود. این کتاب درباره سه کودک است که در مسیر پیاده‌روی اربعین، بر اثر اتفاقی به دیدن جابر بن عبدالله، اولین زائر امام حسین علیه‌السلام، می‌روند. کتاب هم داستانی است و هم حالت پرده‌خوانی دارد و نقاشی ضمیمه آن برای کودکان نقالی خواهد شد.
توصیه شما به نویسندگانی که می‌خواهند به سراغ روایت‌های مذهبی یا تاریخی بروند چیست؟
به نویسندگانی که می‌خواهند آثار اهل‌بیتی، به‌ویژه عاشورایی بنویسند توصیه می‌کنم در درجه اول آثارشان را مطابق با تاریخ بنویسند. درباره ائمه معصوم، هیچ دخل و تصرفی در روایت تاریخ یا نقل قول‌ها نداشته باشند و همان‌طور که تاریخ گفته، همان را بیان کنند.
همچنین درباره شخصیت‌های غیر معصوم نیز اصل تاریخ را رعایت کنند. در درجه دوم، سعی کنند اثر مذهبی‌شان جذاب، خلاقانه و به قلم روز باشد تا بر مخاطب تأثیرگذار باشد.
اگر بخواهید مسیر خارج از نقشه را در یک جمله معرفی کنید برای کسی که هیچ اطلاعی ندارد، چه می‌گوئید؟
مسیر خارج از نقشه یک رمان اربعینی است؛ نویسنده‌ای از زمان حال به زمان امام حسین می‌رود و با هیجان و جذابیت به دنبال امام حسین (ع) و یارانش می‌گردد و اتفاق‌های عجیبی را در آن زمان می‌بیند.
