برنج، کالای اصلی سفره‌های ایرانی، حالا به یکی از گران‌ترین اقلام تبدیل شده است. طبق آمار گمرک، در سه‌ماهه اول ۱۴۰۴، حدود ۴۶۵ هزار تن برنج با میانگین قیمت ۳۷,۴۴۰ تومان وارد کشور شده است. برنج هندی با قیمت گمرکی ۲۴,۲۰۷ تومان، در بازار به ۹۵,۰۰۰ تومان می‌رسد و برنج پاکستانی با ارزش گمرکی ۳۶,۹۹۵ تومان، بین ۸۹,۰۰۰ تا ۱۳۸,۰۰۰ تومان به فروش می‌رود. حتی با احتساب هزینه‌های جانبی (تا ۵۲.۵ درصد)، قیمت تمام‌شده برنج هندی ۵۷,۰۹۶ تومان است، اما اختلاف ۱۵۳ درصدی با قیمت بازار، سؤال‌برانگیز است. هند با ۲۸۹ میلیون کیلوگرم، پاکستان با ۹۸ میلیون کیلوگرم و امارات با ۶۶ میلیون کیلوگرم، بزرگ‌ترین صادرکنندگان برنج به ایران هستند.
چای سیاه، نوشیدنی محبوب ایرانیان، با قیمتی نجومی به دست مصرف‌کننده می‌رسد. در سه‌ماهه اول امسال، ۸,۷۰۰ تن چای با میانگین قیمت گمرکی ۲۶۳,۰۰۰ تومان وارد شده، اما در بازار حداقل ۱,۱۴۹,۰۰۰ تومان قیمت دارد. حتی گران‌ترین چای هندی (۳۹۹,۲۴۰ تومان در گمرک) با احتساب هزینه‌ها نباید بیش از ۴۱۰,۰۰۰ تومان باشد. این اختلاف ۳۳۸ درصدی، سودی غیرقابل‌توجیه را نشان می‌دهد. ارزان‌ترین چای از امارات (۱۱۹,۶۷۶ تومان) و گران‌ترین از هند وارد شده است.
واردات ۱.۹۷ میلیون کیلوگرم گوشت قرمز با میانگین قیمت گمرکی ۲۸۹,۸۳۱ تومان، باید قیمت‌ها را متعادل می‌کرد. اما با افزودن هزینه‌های جانبی، قیمت تمام‌شده ۴۴۱,۹۹۲ تومان است، درحالی‌که در بازار به ۵۰۰,۰۰۰ تا ۵۲۰,۰۰۰ تومان می‌رسد. امارات با ۵۵۴,۵۶۸ کیلوگرم بیشترین سهم واردات را دارد، درحالی‌که گران‌ترین گوشت از استرالیا (۴۵۰,۱۰۲ تومان) و ارزان‌ترین نیز از همین کشور (۱۲۹,۵۶۱ تومان) وارد شده است.
لوبیا چیتی، یکی از حبوبات پرمصرف، با میانگین قیمت گمرکی ۱۱۳,۶۰۰ تومان وارد شده، اما در بازار از ۲۹۵,۰۰۰ تومان شروع می‌شود. در سه‌ماهه اول ۱۴۰۴، ۶.۸ میلیون کیلوگرم لوبیا چیتی وارد شده که ارزان‌ترین آن از امارات (۹۸,۷۳۲ تومان) و گران‌ترین از ترکیه (۱۳۰,۰۰۰ تومان) بوده است. این اختلاف قیمتی، سؤالات جدی درباره زنجیره تأمین ایجاد می‌کند.
حدود ۲.۹۷ میلیون کیلوگرم لوبیا قرمز با میانگین قیمت ۱۱۴,۲۰۰ تومان وارد شده است. ارزان‌ترین لوبیا از امارات (۳۷,۶۶۴ تومان) و گران‌ترین از روسیه (۱۲۳,۴۱۵ تومان) بوده است. با احتساب هزینه‌ها، قیمت تمام‌شده ۱۷۴,۱۵۵ تومان است، اما در بازار به ۲۷۶,۰۰۰ تومان می‌رسد.
نخود وارداتی با میانگین قیمت گمرکی ۷۱,۰۰۰ تومان و قیمت تمام‌شده ۱۰۸,۲۷۵ تومان، در بازار بین ۱۹۰,۰۰۰ تا ۲۲۰,۰۰۰ تومان به فروش می‌رسد. در سه‌ماهه اول، ۶.۱ میلیون کیلوگرم نخود از ۷ کشور وارد شده که کانادا (۲۸,۳۲۱ تومان) ارزان‌ترین و امارات (۹۸,۴۰۲ تومان) گران‌ترین صادرکننده بوده‌اند.
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، فاش کرد که برخی واردکنندگان با ارز ترجیحی، دو فاکتور صادر می‌کنند: یکی رسمی با قیمت مصوب و دیگری غیررسمی برای مابه‌التفاوت بازار آزاد. این سودها به خزانه یا پرونده‌های مالیاتی راه نمی‌یابد و بنکداران با حاشیه سود ۳ درصدی، قربانی این سیستم می‌شوند. نتیجه؟ مردم تا ۴۰۰ درصد بیشتر برای کالاهای ضروری می‌پردازند.
مسعود دانشمند، کارشناس اقتصادی، توضیح می‌دهد که قیمت گمرکی شامل بهای خرید و هزینه حمل تا گمرک است. اما عوارض گمرکی (۲۰-۳۵ درصد)، کرایه حمل به تهران (۱۰ درصد)، هزینه توزیع (۱۵ درصد) و ضایعات (۲-۵ درصد) تا ۵۲.۵ درصد به قیمت اضافه می‌کند. بااین‌حال، این محاسبات نمی‌تواند اختلافات نجومی بازار را توجیه کند.
برای مهار این بحران، سه اقدام ضروری است:
۱. اتصال زنجیره تأمین به سامانه ملی با کد رهگیری منحصربه‌فرد.
۲. بازرسی ناگهانی انبارهای واردکنندگان توسط تیم‌های قضایی-مالیاتی.
۳. اختصاص یارانه مستقیم به مردم به جای ارز ترجیحی برای واردکنندگان.
این اقدامات می‌تواند جلوی سوداگری را گرفته و فشار بر سبد خانوارها را کاهش دهد.
