با بالا گرفتن تنش‌های لفظی هسته‌ای میان آمریکا و روسیه، بار دیگر توجه جهانی به یکی از ترسناک‌ترین و مرموزترین سامانه‌های تسلیحاتی تاریخ معطوف شده است: سامانه موسوم به «دست مرده» روسیه‌ــ مکانیسم خودکار حمله تلافی‌جویانه هسته‌ای که در دوران جنگ سرد متولد شد و بنا بر گزارش‌ها، هنوز هم فعال است.
به گزارش دیلی‌میل، این سامانه که در روسیه با نام «پریمیتر» (Perimeter) شناخته می‌شود، زمانی دوباره به صدر اخبار بازگشت که دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری پیشین و معاون فعلی شورای امنیت روسیه، در هشداری در لفافه به دونالد ترامپ، به آن اشاره کرد. مدودف خطاب به رئیس‌جمهوری آمریکا گفت یاد فیلم‌های محبوبش درباره مردگان متحرک بیفتد و به یاد بیاورد که «دست مرده» چقدر می‌تواند خطرناک باشد.
ترامپ در واکنش، دستور استقرار دو زیردریایی هسته‌ای آمریکا در نزدیکی روسیه را صادر کرد و گفت: «تهدیدی مطرح شد که مناسب نبود. بنابراین باید خیلی مراقب باشیم [...] باید از مردم محافظت کنیم.»
اما «دست مرده» دقیقا چیست و چرا چنین هراس‌انگیز است؟
بلیک استیل‌ول در مقاله‌ای توضیح می‌دهد سامانه پریمیتر در اوایل دهه ۱۹۸۰ و در اوج تنش‌های جنگ سرد طراحی شد. تحلیلگران غربی آن را با نام «دست مرده» می‌شناسند. هدف این سامانه تضمین انجام یک حمله تلافی‌جویانه ویرانگر حتی در صورت نابودی کامل ساختار فرماندهی روسیه در پی حمله هسته‌ای اول است.
این صرفا یک سامانه دفاع موشکی نیست؛ بلکه سلاحی آخرالزمانی است که بدون نیاز به هیچ فرمان انسانی، می‌تواند کل زرادخانه هسته‌ای روسیه را به‌صورت خودکار شلیک کند و جهان را به پایان برساند.
در حال حاضر، روسیه حدود ۱۶۰۰ سلاح هسته‌ای تاکتیکی مستقر و ثابت دارد و حدود ۲۴۰۰ سلاح هسته‌ای راهبردی دیگر به موشک‌های بالستیک قاره‌پیما متصل‌اند، که این کشور را به بزرگ‌ترین قدرت هسته‌ای جهان تبدیل کرده است. همه این تسلیحات تحت کنترل سامانه‌ای خودکار به نام پریمیتر قرار دارند.
در سناریویی بحرانی، برای مثال حمله آمریکا، مقام‌های عالی‌رتبه دولتی یا فرماندهان نظامی می‌توانند پریمیتر را فعال کنند. این سامانه تضمین می‌کند که اتحاد جماهیر شوروی (روسیه کنونی) حتی در صورت نابودی کامل نیروهای مسلح، قادر به پاسخ تلافی‌جویانه خواهد بود.
هنگامی که این سامانه فعال شود، پریمیتر می‌تواند در پاسخ به حمله هسته‌ای، کل زرادخانه هسته‌ای روسیه را شلیک کند. این سامانه بخشی از دکترین جنگ سرد موسوم به «نابودی متقابل تضمین‌شده» بود‌ــ سیاستی بازدارنده که تهدید می‌کند طرف آغازگر حمله خود نیز به‌طور کامل نابود خواهد شد.
در غرب، این سامانه با نام «دست مرده» شناخته می‌شود. طبق این نظریه، سامانه فرماندهی و کنترل اطلاعاتی از فرکانس‌های نظامی، سطح تشعشع، فشار هوا، گرما و لرزش‌های زلزله‌ای کوتاه‌مدت را پایش می‌کند. اگر این داده‌ها وقوع حمله هسته‌ای را نشان دهند، پریمیتر فرایندی را آغاز می‌کند که به پرتاب همه موشک‌های قاره‌پیمای اتحاد شوروی (روسیه کنونی) ختم می‌شود.
پریمیتر یک راکت فرماندهی پرتاب می‌کند که به‌جای کلاهک، به فرستنده رادیویی مجهز است. این راکت، حتی در صورت وجود پارازیت‌های رادیویی، دستور پرتاب را به سیلوهای موشکی روسیه منتقل می‌کند. سامانه پریمیتر پس از چندین پرتاب آزمایشی برای اثبات کارایی راکت فرماندهی، در سال ۱۹۸۵ عملیاتی شد.
اتحاد جماهیر شوروی هرگز به‌طور رسمی وجود چنین سامانه‌ای را تایید نکرد، اما ژنرال سرگئی کاراکایف، فرمانده نیروهای موشکی راهبردی روسیه، در سال ۲۰۱۱ در گفت‌وگو با یک روزنامه روسی، وجودش را تایید کرد و گفت آمریکا ممکن است در عرض ۳۰ دقیقه نابود شود. رسانه‌های دولتی روسیه نیز گزارش داده‌اند که این سامانه به‌روزرسانی شده است تا با سامانه‌های هشدار اولیه راداری و موشک‌های هایپرسونیک جدید روسیه ادغام شود.
در آمریکا نیز فناوری‌های مشابهی توسعه پیدا کرده‌اند. حسگرهای لرزه‌ای و تشعشعی برای پایش انفجارهای هسته‌ای در داخل و خارج کشور به کار می‌روند، اما ارتش آمریکا هرگز ماشه‌ای خودکار برای زرادخانه‌اش طراحی نکرده است.
در عوض، سیاست هسته‌ای آمریکا بر این اساس شکل گرفته است افرادی که صلاحیت اجرای حمله دوم را دارند، از حمله اول جان سالم به در ببرند.
از آن‌جا که، بنا بر گزارش‌ها، سامانه پریمیتر همچنان فعال است، خطر پرتاب هسته‌ای خودکار هنوز وجود دارد. اکنون که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، تسلیحات هسته‌ای کشورش را در حالت هشدار بالا قرار داده، ممکن است این سامانه آخرالزمانی نیز در وضعیت آماده‌باش قرار گرفته باشد.
اگر «دست مرده» هنوز فعال باشد، بدین معنا است که فقط یک خطا، سوءتفاهم یا تشدید تنش کنترل‌نشده می‌تواند پیامدی فاجعه‌بار و خارج از کنترل انسان داشته باشد. در جهانی مملو از رقابت‌های ژئوپلیتیک و بی‌ثباتی‌های داخلی، «دست مرده» نه یادگاری از گذشته، بلکه سایه‌ای شوم بر آینده است.
