همشهری آنلاین – آرش نهاوندی: مهم‌تر بازار پُر از محصولات قاچاق و تقلبی که سلامت مردم را نشانه گرفته‌اند. در تلویزیون اینترنتی همشهری موضوع مکمل‌های قاچاق با حضور دو کارشناس مورد بررسی قرار گرفت. دکتر محمد ناصری، دبیر سندیکای تولید کنندگان مکمل‌های رژیم غذایی و دکتر نوشین محمدحسین، کارشناس حوزه دارو و مکمل‌ها و مدیرکل سابق دفتر نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت محور سازمان غذا و دارو در این برنامه درباره واقعیت بازار مکمل‌ها به نکات مهمی اشاره کردند که بخشی از آنها را در ادامه می‌خوانید. فیلم کامل این گفتگو را می‌توانید در این لینک مشاهده کنید. [تندرستی؛ مکمل‌ها، مفید یا مضر ؟]
داروخانه، تنها مرجع رسمی فروش مکمل
ناصری، درباره وضعیت بازار مکمل‌ها و آمار تولید آنها در ایران گفت: بر اساس آمار ۳۰۰ تولید کننده فراورده‌های مکمل اکنون در کشور فعالند که از تعداد ۱۰۰ شرکت کارخانجات داروسازی هستند. ۲۰۰ شرکت عم صاحب دانش فنی و نام تجاری و مجموعه‌های تحقیق و توسعه و بازاریابی هستند که این شرکت‌ها هم محصولات خود را برای همین ۱۰۰ شرکت دیگر تولید می‌کنند.
به گفته این فعال حوزه مکمل‌ها، یکی از نقاط قوت این صنعت این است قریب به اتفاق تولیدکنندگان مکمل‌ها همان شرکت‌های داروسازی هستند و به ندرت شرکتی وجود دارد که به صورت خالص به تولید مکمل مشغول باشد. در نهایت هم تمام این تولیدات از طریق داروخانه‌ها که تنها مرجع رسمی فروش مکمل‌ها هستند در اختیار مردم قرار می‌گیرند. نکته دیگر این که واردات مکمل نداریم و کل نیاز کشور از طریق تولیدکنندگان داخلی تامین می‌شود.
محل عرضه محصولات قاچاق
محمدحسین هم در ادامه درباره محل عرضه مکمل‌های قاچاق بیان کرد: در داروخانه‌ها نظارت کامل انجام می‌گیرد و اجازه فروش محصول قاچاق و خارجی را ندارند. البته مکمل‌هایی داریم که تحت لیسانس شرکت‌های معتبر اروپایی تولید می‌شوند. چیزی که مشاهده می‌شود این است که فضای مجازی به محل عرضه محصولات قاچاق بدل شده است. نکته عجیب این که ما مکمل‌هایی داریم که ظاهری مشابه مکمل‌های رسمی داخل کشور دارند اما در جایی عرضه می‌شوند که نظارت بر آنها نیست. یعنی در جایی عرضه می‌شوند که فرش، تلویزیون و گوشی موبایل و شکلات و آدامس هم در ان فروخته می‌شود. به گفته این فعال حوزه دارو، قیمت چنین محصولات از محصولات اصلی بسیار پایین‌تر است. [این مکمل ها بدن ساز نیستند | واردات مکمل های قاچاق چقدر است؟]
او درباره نظارت‌های سختگیرانه بر تولید مکمل در ایران هم بیان کرد: در همه جای دنیا استاندارد ساخت مکمل پائین‌تر است و امکان دارد سخت‌گیری صورت نگیرد. اما روند تولید مکمل‌ها در ایران سختگیرانه است، به همین دلیل می‌توان ادعا کرد که سطح بالاتر دارند. این در حالی است که شرکت‌های داروسازی از استانداردهای بالایی برخوردارند و زمانی که مکمل تولید می‌کنند، به طور حتم محصول نهایی کیفیت بالایی خواهد داشت. تنها در صورتی کیفیت مکمل‌های تولید داخل کاهش پیدا می‌کند که شرایط نگهداری رعایت نشود یا استفاده نامناسب از مکمل باشد.
ممنوعیت تبلیغات، فرصت سودجویان
ناصری در پاسخ به این سوال که مردم مکمل‌های قاچاق را به دلیل قیمت ارزان‌تر تهیه می‌کنند، بیان کرد: اکنون مکمل‌هایی در سطح بازار عرضه می‌شوند که چند برابر مکمل‌های مجاز قیمت دارند. به دلیل اینکه نام یک کالای خارجی روی این آنهاست یا تبلیغ خاضی روی آنها صورت می‌گیرد، مردم با راحتی چنین بهایی را پرداخت می‌کنند. مساله اینجاست که تمایل مصرف‌کننده به مکمل غیرمجاز یا قاچاق آسیب‌رسان است و هیچ آگاهی در این باره به مردم داده نمی‌شود. مکمل‌های غیرمجاز در طولانی مدت عوارضی برای جوانانی که اصلی‌ترین مصرف کننده هستند، به همراه دارد.
دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی معتقد است کوتاهی در این صنعت باعث آگاهی کم مردم در این حوزه شده و آنها نمی‌دانند که مکمل‌های تولید داخل با چه مشقت، سختی، دردسر و چه نظارت‌هایی در حال تولید هستند. مانع اصلی در عدم آگاهی مردم از کیفیت مکمل‌ها هم این است که تبلیغات در این حوزه ممنوع است. حتی بهترین مکمل‌ها هم اجازه معرفی به مردم را ندارند. یعنی ما از یک طرف راه اطلاع‌رسانی به مردم برای مکمل‌های مجاز را بسته‌ایم و از طرف دیگر تعدادی از افراد که سودشان در تبلیغ و ترویج مکمل‌های قاچاق است به راحتی در حال فعالیت هستند.
او تاکید می‌کند: در چنین شرایطی توجه مردم به مکمل‌های خارجی بیشتر جلب می‌شود. یکی از نکاتی که مردم باید از آن آگاه باشند، این است که اگر مکمل خارج از داروخانه عرضه شود، تخلف آشکار رخ داده و جرم است. اما مساله اینجاست که اگر همین حالا سری به بازار تهران بزنیم. بیش از ۱۰۰ مغازه را می‌توان پیدا کرد که به راحتی در حال عرضه مکمل‌های قاچاق هستند. علاوه بر این کافی است نام یک مکمل قاچاق را در اینترنت جستجو کنید، به راحتی چنین محصولاتی در دسترس هستند و حتی امکان دارد به پلتفرم معتبری هم هدایت شوید و کالای قاچاق که به صورت غیر قانونی وارد کشور شده را خریداری کنید.
به گفته ناصری، سایت‌های زیادی هم در اینترنت وجود دارند که رسما در حال فروش مکمل‌های غیرمجاز و قاچاق هستند. در این سایت‌ها از مصرف‌کنندگان آدرس می‌گیرند، تلفن و شماره حساب می‌دهند و به راحتی چنین محصولاتی می‌فروشند. در برخی شبکه‌های تلویزیونی هم که در داخل کشور نیستند شاهد فروش این محصولات هستیم و نکته عجیب این که آنها با یک شماره از داخل ایران تبلیغات می‌کنند. این تلفن در کشور ما ثبت شده و مالکی دارد که مبادرت به واردات مکمل خارجی می‌کند. اما در همین مساله هم کسی ورود نمی‌کند.
ناصری درباره مکمل‌هایی که در آنها بیشترین تقلب و قاچاق صورت می‌گیرد، بیان کرد: حوزه مکمل‌های ورزشی بیشتر به این موضوع آلوده هستند. منظور از مکمل‌های ورزشی، همان محصولاتی هستند که عموما بدنسازها با رویکرد بدنسازی استفاده می‌کنند. البته مکمل‌های غیرورزشی مانند قرص‌های مولتی ویتامین، ویتامین و کلسیم هم هستند که امکان دارد ورزشکاران در صورت نیاز و لزوم استفاده کنند اما برآورد من است که فضای مکمل‌های غیرمجاز بیشتر در حوزه ورزشی وجود دارد.
او تاکید کرد: صنعت مکمل پابه‌پای وزارت بهداشت به جلو حرکت می‌کند و مردم باید بدانند که مکمل‌های تولید داخل از سوی شرکت‌های داروسازی ساخته و عرضه می‌شوند و می‌توانند با خیال راحت‌تر کالای تولید داخل را بخرند.
ناصری درباره اینکه آیا سندیکا می‌تواند اقداماتی را برای مقابله با تقلب و قاجاق در حوزه مکمل‌ها انجام دهد، گفت: در حوزه تقلب اوضاع بسیار بد است. ما آمادگی خود را به وزارت بهداشت اعلام کرده‌این که هرجایی سازمان غذاو دارو لازم می‌داند،صنعت برای نظارت بیشتر روی محصولات مجاز وارد شود و کمک کند. اما انتظارمان این است که نهادها در کنار نظارت بر تولید، فکری به حال بخشی که هیچ نظارتی روی آن نیست داشته باشند. مشکل الان این است که هر بخشی قانونی‌تر، شفاف‌تر و با ارائه اطلاعات بیشتری با وزارت بهداشت همکاری می‌کند، گرفتاری‌های بیشتری هم دارد. آن فردی هم که اساسا نه به وزارت بهداشت، صمت، ستاد مبارزه با قاجاق کالا و ارز و حتی پلیس پاسخگو نیست، هر روز از وضعییت بهتری را تجربه می‌کند.
مصرف بالا نه، مصرف غیرمنطقی داریم
محمدحسین درباره ضرورت تبلیغات مکمل‌های تولید داخل هم بیان کرد: تبلیغات به آن معنا و مفهومی که مصرف بی‌رویه و غیرمنطقی را تشویق کند مدنظر صنعت هم نیست. البته این نکته را هم باید اشاره کنم که ما در مصرف مکمل‌ها آمار بالایی نداریم و بیشتر مصرف غیرمنطقی دیده می‌شود. سال ۲۰۲۳ در دنیا چیزی حدود ۱۵۰ میلیارد دلار گردش مالی بازار مکمل بوده است. این عدد در کشور ما چیزی حدود ۱۵۰ میلیون دلار بود و در کشور ترکیه ۵۰۰ میلیون دلار اعلام شد.
او در توضیح مصرف غیرمنطقی هم عنوان کرد: یعنی امکان دارد افرادی که چندان به مکمل نیاز ندارند، مصرف‌کنندگان اصلی باشند اما سایر افراد با کم‌خونی، کمبود کلسیم و ویتامین‌ها مکمل استفاده نکنند. همه ما دارای تغذیه مناسب و خوب نیستیم و این مساله هم ربطی به وضعیت اقتصادی افراد ندارد. بسیاری از افراد با شرایط اقتصادی خوب هم تغذیه کاملا ناسالمی دارند. این‌ها افرادی هستند که با هزینه زیاد با فست‌فودها و مواد غذایی که چیزی از ویتامین‌ها و مواد مغذی که در اثر نوع طبخ‌شان باقی نمانده مصرف می‌کنند و ویتامین‌های روزانه را دریافت نمی‌کنند.
به گفته مدیرکل سابق دفتر نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت محور سازمان غذا و دارو، دارو و مکمل‌ها سم‌هایی هستند که اگر شما به اندازه مصرف شوند شفابخش خواهند بود. درباره این صنعت هم تبلیغات مطرح نیست، بلکه آگاهی‌رسانی اهمیت بیشتری دارد چون اطلاعات مردم از مکمل‌ها کم است. مردم باید مکمل‌ها را بشناسند و بدانند در برخی از محصولات ترکیبات مشابه وجود دارد و به عنوان مثال باعث شود که بیش از نیاز بدن کلسیم مصرف شود یا یک ماده اصلا دریافت نشود.
او تاکید کرد: مصرف مکمل‌ها به ویژه در دوره بارداری، شیردهی، رشد بچه‌ها، ضرورت دارد البته به شرط اینکه تحت نظر متخصص تغذیه یا پزشک یا مشورت با داروسازی که در داروخانه به عنوان مسئول فنی حضور دارد، میزان مصرف آن تجویز و تعیین شود.
مصرف مکمل ضرورت دارد
ناصری هم درباره میزان مصرف مکمل‌ها گفت: مصرف مکمل در کشور ما یک دهم مصرف داروست. واقعیت این است که مصرف مکمل‌ها ضروروت دارد چرا که اگر این کار را نکنند حاکمیت باید هزینه درمان افرادی را بدهد که به دلیل نخوردن کلسیم، آهن، مولتی ویتامین، احتمالا در آینده دچار بیماری‌هایی می‌شوند که درمان آن‌هزینه‌زا و به عهده دولت است. ما اجاره نمی‌دهیم مردم با پول خود سالم‌تر بمانند و به این فکر نمی‌کنیم در آینده این آدم‌هایی که به دلیل این بی‌دقتی ناسالم می‌شوند را باید از پول بیمه و حاکمیت درمان کنیم.
تولید مکمل‌های تقلبی آمریکایی در تهران؟
ناصری درباره خبرهای مبنی برتولید مکمل‌های تقلبی آمریکایی در شهرک‌های اطراف تهران هم توضیح داد: آماری از این وضعیت ندارم اما در چند فیلیمی که نیروی انتظامی از سوله‌ها و انبارهای تولید مکمل‌های تقلبی منتشر کرد، کاملا مشخص بود که روی این محصولات تقلبی برجسب خارجی می‌زنند. تولید مکمل ورزشی به شکل پودر تجهیزات پیچیده‌ای نمی‌خواهد و می‌توانید در یک قابلمه یا یک همزن محتویات آن را مخلوط و هر چیز غیرمجازی را هم به آن اضافه کرد.
دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیم غذایی تاکید کرد: تولید این محصولات در داخل کشور یا برخی کشورهای اطراف دور از ذهن نیست و البته نمی‌توان گفت که همه محصولات تقلبی در داخل کشور تولید می‌شوند. محصولی هم که وارد کشور می‌شود باید اصالت تایید داشته باشد. باید بررسی شود که این محصولات قبل از ورود به کشور تاریخ انقضای تغییر کرده نداشته باشند.
شیشه در مکمل‌های تقلبی
محمدحسین هم درباره آسیب‌های مکمل‌های تقلبی به ویژه مکمل‌های ورزشی گفت: زمانی که در سازمان غذا و دارو مشغول به کار بودم برای تهیه گزارشی به بخش‌های دیالیز رفتم و جوان‌هایی را دیدم که هر دو کلیه خود یا کبد خود را به دلیل مصرف مکمل‌های ناسالم از دست داده بودند. در داخل بعضی از مکمل‌ها مواد نیروزایی وجود دارد که می‌تواند باعث عقیم شدن افراد شود. این در حالی است که در ابتدای مصرف مکمل‌های تقلبی ممکن است هیچ عارضه‌ای بروز نکند و حتی بسیار موثر هم باشند. اما درباره مکمل‌های لاغری مساله اینجاست که به دلیل وجود شیشه و آمفتامین کاهش وزن رخ می‌دهد. این فعال حوزه دارو، هشدار می‌دهد که مکمل‌های تقلبی می‌توانند روی خلق و خو هم اثر بگذارند و باعث پرخاشگری فرد شوند.
محمدحسین به یک مثال تاریخی درباره مصرف مکمل‌های تقلبی هم اشاره کرد و گفت: برخی ورزشکان از دولت اتحاد جماهیر شوروی بابت مواد نیروزایی که به آنها داده شده بود، شکایت کردند. تصاویر این ورزشکاران از زمان قهرمانی تا چند سال بعد تغییرات زیادی داشت. آنها در ۴۰ سالگی روی ویلچر نشسته بودند در حالی که در ۲۰ سالگی روی سکوی قهرمانی بودند.
او درباره اینکه آیا سازمان غذا و دارو اختیارات نظارتی بر تولید مکمل‌های تقلبی را دارد هم بیان کرد: زمانی که در سازمان غذا و دارو بودم برای مسدود کردن ده‌ها تلفنی که در شبکه‌های غیرمجاز اعلام می‌شد نامه می‌زدیم و دستور می‌گرفتیم. در نهایت هم برخی از خطوط بسته می‌شدند. اما خرید خط کاری ندارد و به راحتی از طریق شماره دیگر کارشان را ادامه می‌دادند. چیزی که موثرتر از جلوگیری است اطلاع‌رسانی و آگاه کردن مردم است.
محمد حسین تاکید کرد: نظارت بر کالای تقلبی و قاچاق همکاری ملی می‌طلبد و سازمان غذاو دارو نمی‌تواند به تنهایی کار نظارتی را انجام دهد. این در حالی است که برخی از مکمل‌ها در باشگاه‌های ورزشی عرضه می‌شوند و این اماکن زیر نظر سازمان تربیت بدنی هستند. یعنی سازمان غذا و دارو هیچ اعمال نظری بر آنها نمی‌تواند داشته باشد. اگر آگاهی‌رسانی را تقویت و اعتمادسازی کنیم، مسیر درستی برای جلوگیری از عرضه مکمل‌های قاچاق در بازار طر کرده‌ایم.
تقصیر وزارت بهداشت نیست
ناصری هم در ادامه درباره تشخیص مکمل‌های اصل از تقلبی بیان کرد: یک جمله عجیبی که من از مصرف‌کنندگان مکمل‌های تقلبی و قاچاق می‌شنوم، این است که می‌گویند پودر پروتئینی را خورده‌اند که انرژی عجیبی داشته و این دقیقا همان چیزی است نشان از آسیب‌زا بودن مکمل دارد. چون پودر پروتئین نمی‌تواند اثری در مصرف‌کننده ایجاد کند. جوان‌ها باید دقت کنند که اگر چیزی به عنوان مکمل مصرف کردند و روی حال‌شان تاثیر داشت بیشتر از آنکه به خوب بودن محصول فکر کنند باید نسبت به تقلبی و قاچاق بودن آن شک کنند. چون مکمل دارو نیست که بتواند به عنوان مثال سردرد را برطرف کند.
این فعال حوزه دارو در پایان به این مساله اشاره کرد که وزارت بهداشت به جای قرار گرفتن در موضع پاسخگو برای محصولات قاچاق در بازار مصرف، باید در موضع طلبکار قرار بگیرد و در توضیح بیشتر گفت: امروز به دلیل نبود آگاهی کافی، تصور می‌شود که اگر در بازار مکمل تلقبی وجو دارد، تقصیر وزارت بهداشت است در حالی که باید به عنوان طلبکار نظارت بر چنین بازاری را از نهادهای دیگر مطالبه کند.
بیشتر بخوانید:
