به گزارش اقتصادنیوز، در سال‌های اخیر، مطالعات علمی گسترده‌ای در زمینه تاثیر شیردهی مادر بر رشد کودک و موفقیت‌های آینده او انجام شده است. این پژوهش‌ها به‌طور خاص نشان می‌دهند که کودکانی که برای مدت طولانی‌تری از شیر مادر تغذیه کرده‌اند، در مقایسه با کودکان دیگر، از مزایای قابل توجهی برخوردار هستند. از نظر رشد مغز، توانایی‌های شناختی و عملکرد کلامی این کودکان به‌طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر از کودکان تغذیه‌شده با شیر خشک است. به علاوه، شواهد موجود حاکی از آن است که این کودکان در بزرگسالی نه‌تنها در زمینه‌های علمی و تحصیلی بهتر عمل می‌کنند، بلکه در سنین بالاتر درآمد بیشتری نیز دارند. مطالعات اخیر نشان می‌دهند کودکانی که از شیر مادر به مدت طولانی‌تری تغذیه کرده‌اند، از نظر درآمد ماهانه و سالانه در مقایسه با کودکان دیگر به‌طور معناداری موفق‌تر هستند. این موضوع به‌ویژه در جوامعی که سطح درآمد متوسط یا پایین دارند، به وضوح قابل مشاهده است و نشان می‌دهد که تاثیرات مثبت شیردهی نه‌تنها در حوزه سلامت جسمی کودک، بلکه در سطح اقتصادی و اجتماعی جامعه نیز تاثیرگذار است. "مریم زارعیان" جامعه‌شناس و تحلیلگر مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با "فائزه مومنی" در "تجارت فردا" به بررسی تاثیر شیر مادر بر عوامل اقتصادی و افزایش درآمد می‌پردازیم.
* چرا تغذیه با شیر مادر به‌عنوان یک شاخص سلامت مطرح می‌شود و چه ارتباطی با رشد اقتصاد دارد؟
تغذیه با شیر مادر یکی از بنیادی‌ترین مداخلات در سلامت کودکان محسوب می‌شود. شیر مادر ترکیبی منحصربه‌فرد از مواد مغذی، آنتی‌بادی‌ها و چربی‌های ضروری فراهم می‌کند که برای رشد مغز و سیستم ایمنی ضروری‌اند. آثار مثبت آن فراتر از دوران کودکی است و به توانایی‌های شناختی، سطح تحصیلات و حتی درآمد آینده فرد گسترش می‌یابد. برای مثال، اسیدهای چرب ضروری مثل DHA نقش مهمی در تکامل مغز دارند و این ماده به مقدار بالایی در شیر مادر وجود دارد. پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند کودکانی که به‌طور انحصاری یا طولانی‌مدت از شیر مادر تغذیه می‌شوند، در آزمون‌های هوش عملکرد بهتری دارند و نمرات تحصیلی‌شان بالاتر است. این به معنای افزایش سرمایه انسانی در بلندمدت است که نهایتاً در بازار کار و درآمد فرد نمود پیدا می‌کند.
* آیا پژوهش‌هایی هم این موضوع را ثابت کرده‌اند؟ چه شواهدی درباره اثر تغذیه طولانی‌مدت با شیر مادر بر درآمد بزرگسالی به‌‌دست آمده است؟
یکی از مهم‌ترین مطالعات، مطالعه‌ای طولی در برزیل است که افراد را از زمان تولد در سال ۱۹۸۲ تا ۳۰سالگی پیگیری کرده است. پژوهشگران دریافتند که کودکانی که بیش از ۱۲ ماه از شیر مادر تغذیه شده بودند، در بزرگسالی نه‌تنها نمره هوش بالاتری داشتند (76/3 واحد بیشتر) و تقریباً یک سال تحصیلات بیشتر، بلکه حدود ۳۴۱ رئال برزیل درآمد ماهانه بیشتری نسبت به افرادی که کمتر از یک ماه شیر مادر مصرف کرده بودند، داشتند. در بریتانیا، مطالعه‌ای بر روی ۹ هزار فرد که از سال ۱۹۵۸ تا ۵۰سالگی پیگیری شدند، نشان داد کسانی که شیر مادر مصرف کرده بودند، در ۵۰سالگی به‌طور متوسط ۱۰ درصد درآمد خانوار بالاتری داشتند. برآورد شده است که افزایش ۱۰درصدی در نرخ تغذیه با شیر مادر در ایرلند شمالی حدود ۱۰۰ میلیون پوند درآمد اضافی در طول عمر ایجاد می‌کند و ۲۰ میلیون پوند از آن در قالب مالیات به دولت بازمی‌گردد.
* آیا این نتایج در کشورهای دیگر هم تکرار شده است؟
تا حدی. در ایالات‌متحده، پژوهشگران با استفاده از داده‌های طولی Add Health بررسی کردند که آیا تغذیه با شیر مادر با دستمزد بزرگسالی مرتبط است یا نه. در برآوردهای اولیه، به نظر می‌رسید که تغذیه با شیر مادر به افزایش ۱۰ تا ۱۲درصدی دستمزد ساعتی منجر می‌شود. اما پس از کنترل برای عوامل خانوادگی و ژنتیکی، این ارتباط از نظر آماری معنادار نبود. این نشان می‌دهد که در برخی کشورها ممکن است اثر تغذیه با شیر مادر در بازار کار به دلیل وجود نابرابری‌های ساختاری یا مولفه‌های اجتماعی پیچیده‌تر باشد. با این حال، بسیاری از پژوهش‌ها در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط، نتایج مثبتی یافته‌اند و نشان داده‌اند که تغذیه طولانی‌مدت با شیر مادر، به‌ویژه در محیط‌های با دسترسی محدود به غذای جایگزین، مزایای اقتصادی قابل توجهی دارد.
* علاوه بر درآمد، چه فواید دیگری برای کودکان در آینده شناخته شده که از تغذیه با شیر مادر ناشی می‌شود؟
فواید دیگری نیز وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آنها سلامت جسمی و کاهش خطر بیماری‌های مزمن است. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌ها و پروبیوتیک‌هایی است که سیستم ایمنی کودک را تقویت می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند عفونت‌های دستگاه تنفسی، اسهال و اوتیت مدیا را کاهش می‌دهد. همچنین، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تغذیه با شیر مادر احتمال ابتلا به چاقی، دیابت نوع ۲ و بیماری‌های آلرژیک را در بزرگسالی پایین می‌آورد. این موارد نه‌تنها سلامتی فرد را ارتقا می‌دهد، بلکه هزینه‌های درمانی خانواده‌ها و جامعه را نیز کاهش می‌دهد. از نظر شناختی، همان‌طور که اشاره شد، اسیدهای چرب و هورمون‌های موجود در شیر مادر به رشد مغز کمک می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند کودکانی که حداقل شش ماه از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در آزمون‌های هوش امتیازات بهتری می‌گیرند و توانایی‌های یادگیری بالاتری دارند. همه این عوامل، در کنار محیط حمایتی و ارتباطی که شیردهی ایجاد می‌کند، بر شکل‌گیری سرمایه انسانی تاثیر مثبت دارد.
* قطعاً در مقابل، چه هزینه‌ها یا پیامدهای منفی برای مادران وجود دارد و چگونه می‌توان این هزینه‌ها را کاهش داد؟
بله، درست است؛ یکی از مطالعات اجتماعی در آمریکا نشان داد مادرانی که بیش از شش ماه شیر خود را به نوزاد می‌دهند، ممکن است با کاهش درآمد روبه‌رو شوند. دلیل اصلی این کاهش، خروج یا کاهش ساعت کار این مادران از بازار کار برای اختصاص زمان به شیردهی و مراقبت از کودک است. این موضوع به‌خصوص برای مادران کم‌درآمد می‌تواند مشکل‌ساز باشد، زیرا آنها به مرخصی زایمان طولانی یا حمایت‌های اجتماعی دسترسی کمتری دارند. برای کاهش این هزینه‌ها، سیاست‌های حمایتی مانند مرخصی زایمان با حقوق، ایجاد اتاق‌های شیردهی در محل کار، انعطاف در ساعات کاری، و فراهم کردن مراکز مراقبت کودک ضروری است. همچنین، آموزش و حمایت خانواده‌ها و کارفرمایان برای درک اهمیت تغذیه با شیر مادر می‌تواند به کاهش فشار بر مادران کمک کند.
* از منظر سیاست‌گذاری، چه اقداماتی می‌تواند برای ارتقای تغذیه با شیر مادر و بهره‌گیری از فواید اقتصادی آن انجام شود؟
سیاست‌گذاران باید بر سه محور تمرکز کنند: حمایت حقوقی و اجتماعی از مادران، آموزش عمومی و سرمایه‌گذاری در سیستم‌های بهداشتی. از نظر حقوقی، قوانین کار باید مرخصی زایمان با حقوق کافی و انعطاف‌پذیری زمان کار برای مادران فراهم کنند. کشورهایی که مرخصی زایمان طولانی‌تر ارائه می‌دهند، نرخ تغذیه با شیر مادر بالاتری دارند.
از نظر آموزشی، ارائه آگاهی به خانواده‌ها و جوامع درباره فواید تغذیه با شیر مادر ضروری است. مراقبان سلامت باید آموزش ببینند تا مادران را از دوران بارداری همراهی و راهنمایی کنند. در نهایت، سرمایه‌گذاری در سیستم‌های سلامت و حمایت‌های اقتصادی، مانند ارائه پشتیبانی از بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت کودک، می‌تواند اطمینان ایجاد کند که مادران امکانات و فضای مناسب برای شیردهی دارند. بانک جهانی برآورد کرده است که هزینه سالانه برای اجرای برنامه‌های ترویج تغذیه با شیر مادر در جهان حدود ۶۰۰ میلیون دلار است، در حالی که بازدهی اقتصادی آن در حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در این حوزه نسبت به هزینه‌ها بسیار سودآور است.
* چه نقشی برای عوامل فرهنگی و اجتماعی در ترویج یا ممانعت از شیردهی می‌توانیم قائل شویم و چگونه می‌توان با چالش‌ها برخورد کرد؟
عوامل فرهنگی و اجتماعی تاثیر مهمی بر تصمیم مادران برای شیردهی دارند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، شیردهی به‌عنوان یک امر طبیعی و ارزشمند پذیرفته شده است، اما در برخی دیگر، به دلیل فشارهای اجتماعی، نبود حمایت خانواده یا تبلیغات سنگین فرمول‌های شیر خشک، ممکن است شیردهی تضعیف شود. همچنین، محیط‌های کاری مردسالار یا سیاست‌های ناسازگار با شیردهی می‌تواند مادران را از این کار باز دارد. برای مقابله با این چالش‌ها، ایجاد کمپین‌های آگاهی‌رسانی و تغییر نگرش عمومی ضروری است. رسانه‌ها و رهبران اجتماعی می‌توانند نقش مهمی در ترویج ارزش‌های مثبت شیردهی و کاهش انگ‌های اجتماعی داشته باشند. همچنین، اجرای قوانین سفت‌وسخت برای نظارت بر تبلیغات محصولات جایگزین شیر مادر ضروری است تا خانواده‌ها فریب تبلیغات نادرست را نخورند.
* آیا نقش پدران و سایر اعضای خانواده در موفقیت شیردهی مهم است؟
بله، نقش پدران و خانواده بسیار مهم است. شیردهی نه‌تنها وظیفه مادر است بلکه نیازمند حمایت عاطفی و عملی از سوی پدر و سایر اعضای خانواده است. پدران می‌توانند با کمک به کارهای خانه، مراقبت از کودک در هنگام خواب و حمایت عاطفی، نقش مهمی ایفا کنند. مطالعات نشان داده‌اند که وقتی پدران از شیردهی حمایت می‌کنند و اطلاعات لازم را دارند، احتمال موفقیت شیردهی افزایش می‌یابد و مدت زمان آن طولانی‌تر می‌شود. در بسیاری از برنامه‌های آموزشی، حضور پدران و آشنایی آنها با فواید شیردهی به مادران کمک می‌کند تا با اعتمادبه‌نفس بیشتری این مسئولیت را انجام دهند.
* تغذیه با شیر مادر چه نقشی در کاهش نابرابری‌های اقتصادی دارد؟
تغذیه با شیر مادر می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها کمک کند؛ زیرا این عمل اساساً رایگان است و نیاز به تهیه غذای جایگزین که ممکن است پرهزینه باشد را از بین می‌برد. در جوامعی که دسترسی به غذای سالم و مراقبت‌های بهداشتی محدود است، شیردهی علاوه بر اینکه از کودک در برابر بیماری محافظت می‌کند، مانع هزینه‌های سنگین درمانی می‌شود و نیازی به خرید شیر خشک ندارد. به‌ویژه در مناطق فقیرنشین، شیر مادر می‌تواند عامل مهمی در کاهش هزینه‌های خانواده‌ها و بهبود وضعیت تغذیه باشد. افزون بر این، وقتی کودکان از تغذیه با شیر مادر بهره‌مند می‌شوند و در آینده توان شناختی و درآمد بیشتری کسب می‌کنند، شکاف درآمدی در نسل‌های بعد کاهش می‌یابد.
* عدم تغذیه با شیر مادر چه پیامدهایی دارد و چگونه می‌توان این پیامدها را کاهش داد؟
پیامدهای عدم تغذیه با شیر مادر در سطح جهانی بسیار سنگین است. ابزار «هزینه عدم تغذیه با شیر مادر» برآورد می‌کند که هر سال حدود 4/285 میلیارد دلار زیان شناختی و 7/53 میلیارد دلار درآمد ازدست‌رفته به علت مرگ‌ومیر زودرس کودک و مادر ایجاد می‌شود و مجموع زیان اقتصادی سالانه به 3/341 میلیارد دلار می‌رسد. علاوه بر هزینه‌های اقتصادی، عدم شیردهی می‌تواند به صدها هزار مورد مرگ کودکان و مادران بینجامد. برای کاهش این پیامدها، باید برنامه‌های تشویقی و حمایتی برای شیردهی در سطح ملی و بین‌المللی اجرا شود. فراهم کردن دسترسی به آموزش، حمایت مالی و حذف موانع فرهنگی و ساختاری می‌تواند به افزایش نرخ تغذیه با شیر مادر کمک کند.
* برخی می‌گویند شیر مادر کافی نیست یا باید از مکمل‌های تجاری استفاده کرد. نظر شما درباره این باور چیست؟
این باور اغلب ناشی از تبلیغات محصولات جایگزین یا اطلاعات نادرست است. شیر مادر از نظر ترکیب غذایی بسیار کامل است و نیازهای نوزاد را تا شش‌ماهگی بدون هیچ افزودنی تامین می‌کند. البته در برخی موارد خاص پزشکی، پزشک ممکن است مکمل‌هایی توصیه کند، اما در شرایط معمولی، نیازی به شیر خشک یا مکمل‌های جایگزین نیست. شرکت‌های تولیدکننده شیر خشک گاهی با تبلیغات جذاب و رنگارنگ سعی می‌کنند خانواده‌ها را به خرید محصولاتشان ترغیب کنند، اما باید بدانیم که شیر مادر علاوه بر مواد مغذی حاوی عوامل ایمنی و هورمون‌هایی است که هیچ جایگزینی ندارد و بهترین انتخاب برای کودک است.
* برخی مادران ممکن است به دلیل مشکلات فیزیکی یا روحی نتوانند شیر بدهند. در این شرایط باید چه کرد؟
در مواردی که مادر به دلیل مشکلات پزشکی یا روحی قادر به شیردهی نباشد، باید گزینه‌های جایگزین سالمی فراهم شود. بانک‌های شیر مادر که شیر اهدایی از سوی مادران دیگر را جمع‌آوری، پاستوریزه و توزیع می‌کنند، یکی از گزینه‌هاست. این بانک‌ها به‌ویژه برای نوزادانی که در بخش مراقبت‌های ویژه قرار دارند، اهمیت دارد. علاوه بر این، پزشکان باید مشاوره و حمایت روان‌شناختی لازم را به مادرانی که احساس ناتوانی یا استرس دارند، ارائه دهند. مهم است که به مادران کمک شود تا احساس ناکامی نکنند و بدانند که گاهی عدم امکان شیردهی ناشی از عواملی خارج از کنترل آنهاست.
* در مورد سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی برای ترویج تغذیه با شیر مادر بیشتر توضیح دهید. چرا این سرمایه‌گذاری‌ها هم به نفع جامعه است و هم به نفع اقتصاد؟
سرمایه‌گذاری در برنامه‌هایی که هدفشان ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر است، در واقع سرمایه‌گذاری در آینده است. به طور مثال، بازگشت اقتصادی به‌ازای هر یک دلار سرمایه‌گذاری، حدود ۳۵ دلار برآورد شده است. این بازگشت از چند مسیر حاصل می‌شود: کاهش هزینه‌های بهداشتی به دلیل بیماری‌های کمتر، بهبود کارایی نیروی انسانی به دلیل سلامت و توان شناختی بالاتر، و کاهش مرگ‌ومیر. به علاوه، این سرمایه‌گذاری‌ها به عدالت اجتماعی کمک می‌کند؛ زیرا هر کودک، صرف‌نظر از وضعیت اقتصادی خانواده، فرصت رشد و توسعه مطلوب را پیدا می‌کند.
از نظر اقتصادی، اگر کودکان در آینده افراد سالم‌تر و با هوش بیشتری باشند، آنگاه اقتصاد کشور نیز از نوآوری، بهره‌وری و سطح بالاتری از مصرف بهره خواهد برد. بنابراین، دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی با تامین بودجه برای برنامه‌های آموزشی، حمایتی و مراقبت‌های پس از زایمان، می‌توانند بستر این رشد را فراهم کنند.
* در نهایت، اگر بخواهید خلاصه‌ای از مهم‌ترین پیام‌ها در مورد تغذیه با شیر مادر و اقتصاد بیان کنید، چه می‌گویید؟
مهم‌ترین پیام این است که تغذیه با شیر مادر سرمایه‌گذاری است؛ سرمایه‌گذاری در سلامت و توسعه اقتصادی. فواید آن چندوجهی است: افزایش IQ، بهبود عملکرد تحصیلی، افزایش درآمد آینده، کاهش هزینه‌های درمانی، کاهش مرگ‌ومیر و بیماری‌های مزمن برای کودکان و مادران. اما برای دستیابی به این فواید، حمایت‌های اجتماعی، اقتصادی و قانونی ضروری است. مادران نباید مجبور باشند برای شیردهی میان سلامت کودک خود و وضعیت اقتصادی خانواده‌شان یکی را انتخاب کنند. ما نیازمند جامعه‌ای هستیم که شیردهی را ارزشمند بداند و ابزارهای لازم را برای موفقیت فراهم کند؛ جامعه‌ای که بفهمد حمایت از شیردهی به معنای سرمایه‌گذاری در آینده‌ای سالم‌تر، عادلانه‌تر و پربارتر است.
