رسول سلیمی : گذرگاه سیونیک یا «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» که تا پیش از این با عنوان کریدور زنگزور از آن یاد می‌شد، در پی بیانیه مشترک ۸ اوت ۲۰۲۵ نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، با نظارت دونالد ترامپ در کاخ سفید امضا شد، بخشی از استراتژی آمریکا برای تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی و کاهش نفوذ روسیه، ایران، و چین است.

این گذرگاه ۴۳ کیلومتری، که از استان سیونیک ارمنستان عبور می‌کند، به‌عنوان بخشی از کریدور میانی (Middle Corridor) برای اتصال آسیا به اروپا طراحی شده و ادعا شده‌است که تحت نظارت یک کنسرسیوم آمریکایی برای ۹۹ سال توسعه می‌یابد.

 کارکردهای اقتصادی کریدور زنگزور برای آمریکا و اروپا  

مسیر که عموما از آن با عنوان «کریدور زنگزور» یاد می‌شود از نظر اقتصادی برای آمریکا و اروپا اهمیتی استراتژیک دارد، زیرا به‌عنوان بخشی از کریدور میانی، مسیری جایگزین برای تجارت بین آسیا و اروپا فراهم می‌کند که از روسیه و ایران عبور نمی‌کند.

به گزارش ژئوپولیتیکال مانیتور، این کریدور با اتصال آذربایجان به نخجوان و ترکیه، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و زمان انتقال کالا از چین به اروپا را تا ۳۰ درصد کوتاه می‌کند. این امر به تقویت زنجیره تأمین جهانی، به‌ویژه در بخش انرژی، کمک می‌کند.

در همین راستا به گزارش فارن پالیسی (۲۰۲۵)، آمریکا با کنترل توسعه کریدور از طریق کنسرسیوم خصوصی، نفوذ خود را در تجارت منطقه‌ای افزایش می‌دهد. این کریدور به شرکت‌های آمریکایی امکان دسترسی به منابع انرژی قفقاز و آسیای مرکزی را می‌دهد، که به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه کمک می‌کند. حجم تجارت پیش‌بینی‌شده از طریق این کریدور تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد.

در عین حال اروپا از کریدور زنگزور به‌عنوان مسیری برای دسترسی به گاز آذربایجان و آسیای مرکزی بهره می‌برد، که در پی جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه حیاتی است. در سال ۲۰۲۴، اروپا ۱۲ میلیارد مترمکعب گاز از آذربایجان وارد کرد، و کریدور جدید می‌تواند این حجم را تا ۲۰ درصد افزایش دهد. این کریدور همچنین تجارت کالاهای کشاورزی و صنعتی را تسهیل می‌کند، که به تنوع اقتصادی اروپا کمک می‌کند.

همچنین به گزارش آکسیوس ، کریدور جدید با تقویت اقتصاد آذربایجان و ترکیه، به‌عنوان متحدان کلیدی غرب، جایگاه قفقاز جنوبی را به‌عنوان هاب ترانزیتی تقویت می‌کند. این امر سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه را تا ۱۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۵ افزایش خواهد داد. 

کارکردهای نظامی کریدور زنگزور برای آمریکا و اروپا  

گذرگاه جدید در خاک ارمنستان از منظر نظامی نیز برای آمریکا و اروپا اهمیت دارد، زیرا به آن‌ها امکان می‌دهد حضور استراتژیک خود را در قفقاز جنوبی تقویت کنند. به گزارش تهران تایمز، این کریدور به دلیل نزدیکی به مرز ایران، به‌عنوان اهرمی برای نظارت و مهار تهران به‌ویژه پس از حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ژوئن ۲۰۲۵تلقی می‌شود.

زیرساخت‌های کریدور، مانند خطوط راه‌آهن و فیبر نوری، می‌توانند برای نصب تجهیزات نظارتی استفاده شوند، که به آمریکا امکان رصد فعالیت‌های نظامی ایران و روسیه را می‌دهد. این امر به‌ویژه برای ناتو، که به دنبال گسترش حضور خود در قفقاز است، حیاتی است.

از سوی دیگر آمریکا با لغو محدودیت‌های همکاری نظامی با آذربایجان در ۸ اوت ۲۰۲۵، به گزارش سی‌بی‌اس نیوز، به این کشور تسلیحات و آموزش نظامی ارائه کرد. این امر به تقویت توانایی‌های نظامی آذربایجان در نزدیکی مرزهای ایران و روسیه کمک می‌کند، که به‌طور غیرمستقیم منافع نظامی آمریکا و اروپا را تأمین می‌کند.

در چنین شرایطی کنترل کریدور زنگزور به آمریکا و ناتو امکان می‌دهد تا بر مسیرهای انرژی و تجاری منطقه نظارت داشته باشند، که در صورت درگیری با ایران یا روسیه، اهرمی استراتژیک فراهم می‌کند. این کریدور می‌تواند به‌عنوان مسیر لجستیکی برای انتقال تجهیزات نظامی به آسیای مرکزی عمل کند. 

فرآیند انتخاب پیمانکار برای کریدور زنگزور  

فرآیند انتخاب پیمانکار برای توسعه کریدور زنگزور به‌طور کامل تحت نظارت آمریکا انجام می‌شود، که نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای کنترل این پروژه استراتژیک است. طرح صلح مشخص کرد که کریدور تحت نظارت یک کنسرسیوم خصوصی آمریکایی برای ۹۹ سال توسعه و مدیریت خواهد شد.

از سوی دیگر به گزارش فارن پالیسی ، انتخاب پیمانکار از طریق مناقصه‌ای بین‌المللی انجام می‌شود، اما اولویت با شرکت‌های آمریکایی است که تجربه‌ای در پروژه‌های زیرساختی در مناطق حساس ژئوپولیتیکی دارند. شرکت‌های بزرگی مانند بکتِل (Bechtel) و هالیبرتون (Halliburton)، که سابقه همکاری با دولت آمریکا در خاورمیانه را دارند، به‌عنوان نامزدهای اصلی مطرح شده‌اند.

در همین راستا معیارها شامل توانایی مالی (حداقل سرمایه ۵ میلیارد دلار)، تجربه در ساخت راه‌آهن و خطوط لوله (مانند پروژه‌های مشابه در ترکیه و گرجستان)، و توانایی همکاری با دولت‌های محلی خواهد بود.

همچنین کنسرسیوم انتخاب‌شده باید تضمین کند که پروژه در عرض ۵ سال تکمیل شود.

گرچه کریدور تحت حاکمیت قانونی ارمنستان است،اما مدیریت عملیاتی آن به کنسرسیوم آمریکایی واگذار شده است. آذربایجان نیز متعهد به تأمین زیرساخت‌های شرقی کریدور شده، که شامل سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری در خطوط راه‌آهن و جاده است.

حضور نظامی در کریدور زنگزور  

حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور موضوعی بحث‌برانگیز است که در منابع مختلف به‌صورت متفاوت گزارش شده است.

اما بیانیه سه جانبه کاخ سفید حضور نظامی مستقیم آمریکا یا ناتو در کریدور را پیش‌بینی نکرده است. با این حال، نزدیکی کریدور به مرز ایران نگرانی‌هایی را در تهران ایجاد کرده، زیرا زیرساخت‌های کریدور می‌توانند برای استقرار تجهیزات نظارتی یا لجستیکی نظامی استفاده شوند.  

آمریکا از طریق آموزش نظامی و تأمین تسلیحات برای آذربایجان، به‌طور غیرمستقیم حضور نظامی خود را در منطقه تقویت می‌کند. این شامل فروش پهپادها و سیستم‌های دفاع هوایی به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۵ است.

آمریکا در پی جنگ اول قره‌باغ در سال ۱۹۹۳ به بهانه حمایت از مسیحیان در مقابل شیعیان آذربایجان را تحریم تسلیحاتی کرده و هرگونه همکاری نظامی با این کشور را لغو کرده‌بود.

 این درحالی است که ایران حضور هرگونه نیروی نظامی خارجی در نزدیکی مرزهای خود را «خط قرمز» خوانده و تهدید کرده که در صورت استقرار نیروهای آمریکایی یا ناتو در کریدور، اقدامات تلافی‌جویانه انجام خواهد داد. 

 احتمال حضور ناتو در مرزهای ایران  

ادعای حضور ناتو در مرزهای ایران از طریق کریدور جدید موضوعی حساس و مورد مناقشه است که در منابع مختلف به‌صورت متفاوت تحلیل شده است.

آنچنان که ای‌ای دیلی (۲۰۲۵) نیز توصیف کرده، برخی منابع ایرانی و روسی کریدور زنگزور را «کریدور تورانی ناتو» نامیده‌اند و مدعی‌اند که این پروژه به ناتو امکان می‌دهد تا پایگاه‌هایی در نزدیکی مرزهای ایران ایجاد کند. با این حال، بیانیه صلح هیچ اشاره‌ای به حضور مستقیم ناتو ندارد.

این در حالی است که ناتو علاقه‌مند به گسترش نفوذ خود در قفقاز جنوبی است، اما حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور بعید است، زیرا ارمنستان، به‌عنوان کشوری که کریدور در خاک آن قرار دارد، عضو ناتو نیست و روابط نزدیکی با روسیه دارد. با این حال، همکاری‌های نظامی ناتو با آذربایجان، مانند تمرینات مشترک در سال ۲۰۲۴، می‌تواند به‌طور غیرمستقیم به تقویت حضور ناتو در منطقه منجر شود.

به همین دلیل است که ایران و روسیه معتقدند که کریدور زنگزور بخشی از استراتژی ناتو برای محاصره آن‌ها است. علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب، کریدور را «گورستان مزدوران ترامپ» خوانده و هشدار داده که ایران اجازه حضور ناتو در نزدیکی مرزهای خود را نخواهد داد. با این حال، شواهد کنونی نشان‌دهنده حضور غیرنظامی (زیرساختی) آمریکا در کریدور است، نه حضور مستقیم ناتو.

پیامدهای اقتصادی و نظامی کریدور زنگزور 

مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP) برای آمریکا و اروپا کارکردهای اقتصادی و نظامی مهمی دارد. از نظر اقتصادی، این کریدور با اتصال آسیا به اروپا، تجارت و دسترسی به انرژی را تسهیل می‌کند و وابستگی اروپا به گاز روسیه را کاهش می‌دهد. از نظر نظامی، کریدور به آمریکا امکان نظارت بر ایران و روسیه و تقویت متحدان منطقه‌ای مانند آذربایجان را می‌دهد.

انتخاب پیمانکار از طریق مناقصه‌ای تحت نظارت آمریکا انجام می‌شود، با اولویت شرکت‌های آمریکایی مانند بکتِل. حضور نظامی مستقیم در کریدور تأیید نشده، اما همکاری‌های نظامی با آذربایجان به‌طور غیرمستقیم نفوذ غرب را تقویت می‌کند. ادعای حضور ناتو در مرزهای ایران بیشتر در رسانه‌های ایرانی و روسی مطرح شده و شواهد قطعی برای آن وجود ندارد، اما نگرانی‌های تهران و مسکو نشان‌دهنده حساسیت ژئوپولیتیکی این پروژه است.  

۲۱۳/۴۲