در ایران، سازمان‌های مردم نهاد با عنوان "سمن" شناخته می‌شوند و منابع مالی آن‌ها از طریق کمک‌های مردمی، وقف، حمایت سازمان‌های داخلی و بین‌المللی (با رعایت قوانین) و درآمدهای حاصل از فعالیت‌های خود تأمین می‌شود.

به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، در سطح جهانی، سازمان‌های مردم‌نهاد نقش حیاتی در حل معضلات اجتماعی، بحران‌ها و ارتقای مشارکت مدنی ایفا می‌کنند.

براساس آمار، تعداد این سازمان‌ها در جهان به بیش از ۱۰ میلیون رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۲۰ میلیون برسد. کشورهایی مانند هند (۳.۳ میلیون سمن)، برزیل (۱.۸ میلیون) و آمریکا (۱.۴ میلیون) نمونه‌های موفق در این حوزه هستند. در ایران نیز کمی بیشتر از ۲۰ هزار سمن در حوزه‌های مختلف از جمله سلامت (مانند محک و انجمن ام‌اس)، محیط زیست، حمایت از کودکان کار و مدیریت بحران (مانند هلال احمر) فعالند.

کاهش انگیزه‌ی مشارکت در ایران و ضرورت توجه متولیان

با وجود رشد جهانی سمن‌ها، به نظر می‌رسد انگیزه‌ی مشارکت مردمی در ایران، به‌جز در موارد خاص (مانند کمک‌های اضطراری پس از سیل یا زلزله)، رو به افول است. این کاهش می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله محدودیت‌های قانونی، نبود حمایت کافی دولت، مشکلات مالی و یا بی‌اعتمادی عمومی باشد. در چنین شرایطی، مسئولیت متولیان این بخش و حامیان سمن‌ها برای جلب اعتماد و افزایش مشارکت اجتماعی سنگین‌تر می‌شود.

 امیدواریها به حرکت موثر در دولت

سمن‌های ایرانی در مواقع بحران (مانند زلزله، سیل یا همه‌گیری کرونا) عملکردی چشمگیر داشته‌اند. برای مثال، مشارکت داوطلبان در برنامه‌های واکسیناسیون یا کمک به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی نشان‌دهنده‌ی ظرفیت بالای این نهادهاست. با این حال، برای تقویت پایدار این تشکل‌ها، نیاز به حمایت ساختاری و قانونی دولت وجود دارد. امید است دولت دکتر پزشکیان با تسهیل فرآیندهای اداری، افزایش کمک‌های مالی و ایجاد بسترهای مناسب برای فعالیت سمن‌ها، گام‌های مؤثری در جهت احیای مشارکت مردمی بردارد که شرایط آن هم اتفاقا با متولیانی علاقه مند، فراهم تر از همیشه است.

سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران پتانسیل بالایی برای توسعه‌ی اجتماعی دارند، اما افول انگیزه‌ی مشارکت، چالشی جدی است. در شرایط کنونی، همکاری دولت، افزایش آگاهی عمومی و تقویت اعتماد اجتماعی می‌تواند به احیای نقش سمن‌ها بینجامد. تجربه‌ی جهانی ثابت کرده که جامعه‌ای با سمن‌های پویا، تاب‌آوری بیشتری در برابر بحران‌ها دارد و ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری از این تجربیات، گام‌های بلندی در این مسیر بردارد.

احیای انگیزه های مشارکت، با توجه به شرایط جدید در نگاه متولیان امور اجتماعی، اتفاقی شدنی است و کافی است توجه جدی تر دولتمردان به این عرصه معطوف باشد.