طرح کریدور زنگ زور بعد از قرارداد آتش بس جمهوری آذربایجان و ارمنستان تحت نظارت و حمایت روسیه در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی در ۹ ماده امضا شد. در ماده نهم توافقنامه آمده است: "کلیهٔ فعالیت‌های اقتصادی و حمل و نقل در منطقه بلامانع است. جمهوری ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند. کنترل حمل و نقل توسط ارگان‌های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می‌شود. با توافق طرفین، ساخت زیرساخت‌های جدیدی که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق آذربایجان پیوند می‌دهد، انجام می‌شود."

در ماده نهم مزبور نام" کریدور زنگزور" درج نشده است. اما رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان از لزوم گشایش"کریدور زنگزور" سخن گفتند.

وزارت خارجه ترکیه در سال ۲۰۲۱ میلادی اعلام کرد: کریدور میانی با مرکزیت جمهوری آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکیه عبوری از دریای خزر ارتباط همه جانبه و ترکیبی کشورهای آسیایی با کشورهای اروپایی را  بر قرار و باعث رشد و توسعه زیرساخت های اقتصادی و تجاری و حمل و نقل و همکاری گسترده منطقه ای می شود.  کریدور میانی به عنوان بخشی از طرح" یک کمربند و یک راه" چین، تجارت ۶۰۰ میلیارد دلاری بین چین و اروپا را تسهیل می کند.

رئیس جمهور ترکیه هم اعلام کرد: هدف ترکیه تبدیل کریدور زنگزور به گذرگاه صلح است. کریدور زنگزور به مسیر صلح و پایان جنگ تبدیل خواهد شد. اگر ارمنستان مانع گشایش کریدور زنگزور شود، مسیر ایران به آذربایجان قابل استفاده است. اردوغان همچنین گفت: با الهام علی اف قرارداد احداث خط لوله و انتقال گاز آذربایجان از طریق ایغدیر به نخجوان را امضا کردیم. طول این خط لوله هشتاد هزار و ۱۵۰متر است و ظرفیت انتقال گاز طبیعی آن دو میلیون متر مکعب در روز خواهد بود. یکی دیگر از دلایل گشایش "کریدور زنگزور" افزایش ظرفیت خطوط لوله "گاز طبیعی تاناپ" و انتقال "گاز کشورهای ترک" از طریق ترانس خزر به ترکیه و اروپا است.بدین ترتیب امنیت انرژی اروپا نیز تامین و تضمین خواهد شد

    ترکیه و جمهوری آذربایجان معتقدند که با واگذاری وانتقال زنگزور به ارمنستان، جمهوری آذربایجان ارتباط زمینی خود را با نخجوان از دست داد و نبود ارتباط مستقیم زمینی بین نخجوان و نواحی غربی آذربایجان، باکو همواره  با مشکلاتی روبرو شده است. بدین سبب برای رفع این مسئله و موانع ارتباطات؛ کریدور زنگزور به "طول ۴۳ کیلومتر" به گذرگاه جاده ای و راه آهن تبدیل خواهد شد و مسیر ارتباطات ترکیه با جمهوری خود مختار نخجوان و سرزمین اصلی جمهور آذربایجان تا باکو و ترانس خزر و کشورهای ترک "آسیای مرکزی/ترکستان" به صورت مستقیم گشوده خواهد شد. بدین ترتیب مسیر جاده ای و راه آهن؛ "قارص/کارس-نخجوان- باکو" بسیار کوتاه تر از مسیر و کریدور میانی "باکو- تفلیس-قارص" خواهد بود.

  مقامات ترکیه بویژه اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز اعلام کرد: "تشکیلات دولت های ترک" از گشایش دالان زنگزور حمایت می کنند و چین و روسیه نیز مخالف گشایش کریدور زنگزور نیستند. اما ایران گشایش کریدور زنگزور را تهدیدی علیه امنیت و منافع ملی و تضعیف موقعیت ژئوپلیتیک  و ژئو استراتژیک و ژئو اوکونومیک و محیط زیستی خود در منطقه قفقاز جنوبی و آسیای میانه و ترانس خزر می داند.

  مواضع روسیه

    از منظر روسیه‌ به‌عنوان بازیگر اصلی‌ گذرگاه شمال‌جنوب، کریدور زنگزور برخلاف آنچه به‌نظر می‌رسد منافعی‌ برای مسکو به‌همراه دارد. یکی‌ از مزایای "گذرگاه زنگزور"  برای روسیه‌ این‌ است‌ که‌ برای نخستین‌باردر طول تاریخ‌ از طریق شبکه‌ راه‌آهن‌ به‌ ترکیه‌ متصل‌ می‌شود و این‌ امر، به‌ لحاظ استراتژیک‌ و اقتصادی برای مسکو ارزش بالایی‌ دارد.

  ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در ۱۸-۱۹ اوت ۲۰۲۴ میلادی به باکو سفر و چند قرارداد همکاری نظیر تشویق متقابل سرمایه گذاری، مبارزه با تغییرات اقلیمی آب و هوایی، رشد و توسعه برپایه کاهش هیدرو کربن ها، همکاری کاری و اجتماعی، امنیت غذایی، همکاری بهداشتی و آموزش پزشکی با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان امضا کرد. روسیه سیاست موازنه قوا در قفقاز جنوبی را اجرا می کند و تنها به اتحاد با ارمنستان دل نبسته است. روسیه در قفقاز جنوبی سیاست متعادلی را در روابط با ارمنستان و آذربایجان در پیش گرفته است.

  نفوذ رژیم اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی و آسیای میانه:

رژیم اسرائیل روابط سیاسی و اقتصادی و نظامی، صنایع دفاعی،امنیتی و فناوری مختلف، آبیاری و کشت و صنعت با ترکیه، روسیه و چین دارد. رژیم اسرائیل با کمک ترکیه و چشم پوشی و یا حمایت روسیه در کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای میانه و"تشکیلات دولت های ترک" نفوذ گسترده ای دارد. اما نقش حمایتی همه جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا از رژیم اشغالگر اسرائیل و تحریم ها علیه ایران، باعث کاهش سطح نفوذ و نقش موثر ایران در قفقاز جنوبی و آسیای میانه شده است. سیاست های تحریمی غرب علیه ایران، تاثیر عمیق منفی بر توسعه روابط ایران با کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای میانه گذاشته است. نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان بسیار گسترده وهمه جانبه و در سطح "همکاری راهبردی"  است. باکو و تلآویو در ۲۸سپتامبر ۲۰۲۴ میلادی نیز قرارداد جدید صنایع نظامی و همکاری نظامی امضا کردند. جمهوری آذربایجان ۴۰ هزار بشکه و قزاقستان ۹۰ هزار بشکه نفت روزانه به اسرائیل صادر می کند.

   مسیر ترامپ جایگزین کریدور زنگزور

   بنا به درخواست و توصیه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، ترامپ برای برقراری صلح میان باکو و ایروان اقدام کرد. در نتیجه الهام علی اف و نیکول پاشینیان تحت نظارت دونالد ترامپ توافقنامه صلح دوجانبه و گشایش "مسیر ترامپ رای صلح و  رفاه بین المللی" را در ۱۷ ماده امضا کردند.

نتیجه

   ادعای "کریدور زنگزور" ، "کریدور ناتو/ توران"  است، نظریه ای سطحی نگر است.  زیرا ناتو؛ توسط ترکیه عضو ناتو و سپر شاخه جنوبی ناتو وارد قفقاز جنوبی و به خصوص جمهوری آذربایجان و کشورهای ترک زبان آسیای میانه شده است. تاسیس "تشکیلات دولت های ترک" و تلاش برای همگرایی همه جانبه نیز نشان می دهد که ترکیه چه کریدور زنگزور گشوده شود و یا نشود، با توجه به راهبرد منافع انرژی محور روسیه، روسیه از گستری همکاری و نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی و آسیای میانه چندان نگران نیست و تا حدودی این روند را نادیده گرفته است.

    ترکیه معتقد است: "موقعیت جغرافیایی ترکیه درقفقاز جنوبی تا ترانس خزر و کشورهای آسیای میانه تحکیم خواهد شد."  اما موقعیت ایران و گرجستان در منطقه تا حدود زیادی در راستای مسیر " شرق به غرب / چین تا اروپا تضعیف خواهد شد.

    ایران نیز معتقد است که کریدور شمال "شامل مسیر جمهوری آذربایجان، ارمنستان، دریای خزر، روسیه و دریای سیاه، " به جنوب "خلیج فارس و دریای عمان " رونق خواهد گرفت.

  مسیر "ترامپ/چهارراه صلح/زنگزور" تهدید امنیت انسانی و امنیت ملی و تهدید محیظ زیست کشورهای امضا کننده و کشورهای ساحلی دریای خزر است.

در این بین تهدید محیط زیست و تهدید امنیت انسانی علیه کشورهای ساحل رود ارس و دریای خزر مطرح است. زیرا ترانس خزر باعث آلودگی محیط زیست آبی و دریایی و جانوری و مردم ساکن سواحل دریای خزر خواهد شد. 

  جمهوری اسلامی ایران باید با انجام دیپلماسی فعال کشوهای ساحلی دریای خزر را متقاعد کند که ترانس خزر به ضرر محیط زیست کشورهای منطقه و ساحلی است و ترکیه، چین، آمریکا و اسرائیل از روند آلودگی رودهای منطقه و دریای خزر متضرر نمی شوند. تنها راه نجات دریای خزر و محیط زیست منطقه، ایجاد "گذرگاه شرق و غرب جاده ابریشم"  راه شوسه از طریق مسیر ایران است.  طبق قرارداد همکاری کشورهای ساحلی دریای خزر ، باید به اتفاق آرا طرحهای همکاری امنیتی و تجاری و محیط زیست و انرژی و غیره در دریای خزر اجرا شود. لذا ایران و روسیه می توانند " مسیر ترامپ ترانس خزر را ناکارآمد کرده و یا به بن بست دچار کنند.