خبرگزاری مهر، گروه استانها - هانی رستگاران: حفظ محیط زیست و پیوند آن با توسعه پایدار گردشگری امروز بیش از هر زمان دیگری یک ضرورت به شمار می‌رود. ایران با منابع طبیعی ارزشمند از کویر تا جنگل‌های هیرکانی ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارد، اما همین ظرفیت در صورت بهره‌برداری بدون توجه به اصول پایداری، به تهدیدی جدی برای بقا و سلامت اکوسیستم‌ها تبدیل خواهد شد.
توسعه پایدار گردشگری به معنای بهره‌برداری از منابع همراه با حفظ تنوع زیستی، احترام به فرهنگ بومی و مشارکت جوامع محلی است. در این نگاه، جنگل یا ساحل تنها مقصدی برای تفریح نیست، بلکه میراثی است که باید به نسل‌های آینده منتقل شود. تخریب منابع طبیعی به دلیل فعالیت‌های غیرقانونی، مدیریت ناکارآمد یا گردشگری بی‌برنامه نه تنها محیط زیست را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد و زندگی اجتماعی مردم بومی را نیز آسیب‌پذیر می‌سازد.
علت افزایش تخریب جنگل‌های هیرکانی
رضا فرهادی، کارشناس توسعه پایدار و محیط زیست، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: جنگل‌های هیرکانی که قدمتی بیش از ۴۰ میلیون سال دارند، در سال‌های اخیر با فشارهای متعددی روبه‌رو شده‌اند.
فرهادی می‌افزاید: بخشی از این تخریب ناشی از برداشت‌های غیرمجاز چوب، توسعه بی‌رویه ویلاسازی و جاده‌کشی در دل جنگل‌هاست. علاوه بر این، ضعف در اجرای قوانین محیط زیستی و نبود نظارت کافی، فرصت سوءاستفاده را فراهم کرده است. تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی هم شرایط شکننده این جنگل‌ها را تشدید کرده است.
به گفته فرهادی، اگر گردشگری بدون برنامه‌ریزی و ظرفیت‌سنجی انجام شود، سهم بالایی در تخریب دارد. ورود بی‌رویه گردشگران، رهاسازی زباله، استفاده نادرست از منابع آب و خاک، و حتی برگزاری تورهای طبیعت‌گردی بدون رعایت اصول زیست‌محیطی، فشار زیادی به جنگل‌ها وارد می‌کند.
راهکارهای مقابله با روند تخریب
این کارشناس توسعه پایدار معتقد است در مقابل، گردشگری پایدار می‌تواند به منبعی برای حفاظت تبدیل شود؛ به این معنا که حضور گردشگر آگاه، هم به ایجاد اشتغال کمک می‌کند و هم انگیزه حفاظت از طبیعت را افزایش می‌دهد.
فرهادی تأکید کرد: نخستین گام، اجرای واقعی قوانین و جلوگیری از زمین‌خواری و ویلاسازی در حریم جنگل است. دوم، آموزش و فرهنگ‌سازی برای گردشگران و مردم محلی اهمیت زیادی دارد. وقتی گردشگر بداند هر اقدام اشتباه چه هزینه‌ای برای طبیعت دارد، خود تبدیل به حافظ محیط زیست خواهد شد. همچنین الگوی «گردشگری مسئولانه» و «گردشگری جامعه‌محور» باید تقویت شود تا منافع مالی گردشگری به دست مردم همان منطقه برسد و آنها انگیزه بیشتری برای حفاظت از جنگل‌ها پیدا کنند.
جنگل‌های هیرکانی نه تنها یک میراث طبیعی جهانی، بلکه سرمایه‌ای ملی هستند که حفاظت از آنها نیازمند عزم مشترک دولت، مردم و گردشگران است. توسعه پایدار گردشگری می‌تواند پلی میان بهره‌برداری اقتصادی و حفاظت از محیط زیست ایجاد کند. اگر امروز اقدامی جدی برای حفاظت صورت نگیرد، فردا نه تنها صنعت گردشگری، بلکه زندگی نسل‌های آینده نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
نیازمند مناطق حفاظت شده هستیم
یک کارشناس دیگر نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، راهکار حفاظت هیرکانیان را توسعه مناطق حفاظت شده و هدایت هوشمند و مؤثر گردشگران دانست و گفت: ایجاد مناطق حفاظت شده به ما این امکان را می‌دهد که بتوانیم بهتر به هیرکانیان رسیدگی کنیم برای مثال می‌بایست گردشگری را محدود به برخی مناطق و برخی زمان‌های خاص کنیم و طبق برنامه‌ریزی جلو برویم در بسیاری کشورهای مالک هیرکانیان شما نمی‌توانید هر وقت بخواهید از هر کجا که بخواهید وارد هیرکانیان شوید و لذا باید از قبل نام نویسی کنید حتی محل دقیق مکانی که می‌خواهید بروید و تعدادتان و حتی لوازم تان را باید ثبت کنید و شما در قبال این گردشگری در قلب هیرکانیان باید پول بپردازید آن هم هزینه‌ای که صرف نگهداری همان جنگل‌ها می‌شود و لذا این یعنی قاعده‌مندی که در کشورمان نداریم.
حسین مرادپناه با بیان اینکه هیرکانیان عرصه‌های نابی برای زیست گونه‌های جانوری و گیاهی ارزشمند هستند، ابراز کرد: باید کاری کنیم که ابزارها و امکانات حفاظتی ما توسعه پیدا کند و بتوانیم بهتر از هیرکانیان حفاظت کنیم. امروز همان قدر حفظ هیرکانیان برای ما اهمیت دارد که منابع آبی باید برای ما اهمیت داشته باشد زیرا این هیرکانیان باقی مانده از عصر یخبندان برای ما گنجینه‌ای ویژه محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه درست است که محیط زیست و منابع طبیعی همیشه از کمبود نیرو و امکانات گلایه دارند ولی این دلیل بر این نمی‌شود که نتوانیم مناطق حفاظت شده‌مان را توسعه بدهیم زیرا حفظ هیرکانیان برای ما بسیار اهمیت دارد، افزود: باید از ظرفیت‌های بخش خصوصی، جوامع محلی و همچنین سرمایه گذاران بهره‌گیری کرد و حفاظت از هیرکانیان را به مردم سپرد و این هیچ ایرادی ندارد کما اینکه در بسیاری کشورهای دنیا همین اتفاق رخ می‌دهد.
کمبود نیروی شدید محیط زیست
سعید یوسف پور مدیرکل محیط زیست استان سمنان چندی قبل در نشست با سازمان‌های مردم نهاد از شدت کمبود نیرو در این اداره کل به عنوان یک معضل بزرگ یاد کرد و گفت: ما مناطقی در همین استان سمنان داریم که با یک نفر نیروی حفاظتی حفاظت می‌شود و یا برای مثال در خوش ییلاق از سه پاسگاه دو پاسگاه به دلیل کمبود نیرو تعطیل و یک پاسگاه هم نیمه تعطیل است! و این وضعیتی است که ما در سازمان محیط زیست داریم.
یوسف پور اما از حفاظت مشارکتی و آموزش محلی به عنوان راهکارهایی برای مقابله با کمبود شدید نیرو از سوی اداره کل محیط زیست استان سمنان یاد کرد و گفت: تلاش داریم تا از همه ظرفیت‌ها برای حفظ و نگهداری عرصه‌های طبیعی و حتی جانوران مهم و گونه‌های ارزشمند استان سمنان بهره بگیریم.
در نهایت اما کمبود نیروی محیط زیست نباید به بهای از بین رفتن داشته‌های ارزشمندی مانند هیرکانیان شود جنگل‌هایی که برای ما ارزشمند هستند و هر کدامشان می‌توانند حکم یک گنج ارزشمند را بازی کنند در بسیاری از مناطق دنیا هیرکانیان در اختیار مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و حتی میزبان تورهای دانشگاهی از سراسر کشور هستند که هم برای هیرکانیان درآمدزایی می‌کند و هم توسعه پایدار گردشگری را به شکلی جدید و هدفمند تعریف کرده است متأسفانه در کشورمان تا کنون روال به این گونه بوده که گردشگری با رویکرد مردم و نه هیرکانیان رقم خورده در صورتی که باید مسائل مرتبط با این گنجینه‌های ارزشمند را نیز لحاظ کرد تا بتوانیم از هیرکانیان بهره بگیریم نه اینکه آن را مصرف کنیم.
