به گزارش همشهری آنلاین، امروز به لطف فناوری‌های جدید و نوآوری توانسته‌ایم فاصله‌های حیرت‌انگیزی از جهان پهناور را ببینیم؛ از دوردست‌ترین کهکشان‌ها گرفته تا تابش پس‌زمینه کیهانی یا به عبارتی نخستین نورهای جهان. تلسکوپ‌ها بدون شک نقشی حیاتی در درک ما از فضا داشته‌اند، اما بدین معنا نیست که چشم غیرمسلح کاملاً بی‌فایده است. در واقع، ما می‌توانیم بسیار فراتر از آنچه انتظار می‌رود را تنها با چشم ببینیم.
همه چیز به «درخشندگی ظاهری» یا به زبان ستاره‌شناسی، «قدر ظاهری» یک جرم وابسته است. برخی ستاره‌ها به قدری نورانی‌اند که خورشید در برابرشان بسیار کم‌فروغ به نظر می‌رسد، اما از آنجا که در فاصله‌ی بسیاری دوری قرار دارند، بدون تلسکوپ نمی‌توان آن‌ها را دید.
وسعت دید شما هم به توانایی فیزیولوژیکی چشم‌هایتان بستگی دارد و هم به شرایط نوری محیط. به‌طور میانگین، یک فرد با دید نرمال و در شرایط آسمانی بسیار تاریک می‌تواند ستارگانی تا قدر ظاهری ۶ را ببیند. ستارگانی با قدر ظاهری بیشتر (یعنی کم‌نورتر) معمولاً فقط در صورت داشتن چشمانی بسیار قوی و شرایط نوری ایده‌آل دیده می‌شوند.
حدود ۹۰۰۰ ستاره در آسمان وجود دارند که قدر ظاهری آن‌ها کمتر از ۶ است یا به بیان دیگر با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند. اما تعیین دورترین آن‌ها، موضوع بحث و جدل زیادی است.
دورترین ستاره‌ای که با چشم غیرمسلح می‌توان دید
بسیاری از ستاره‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که بسیار درخشان‌اند، ستارگان متغیر هستند؛ یعنی میزان درخشندگی‌شان در طول زمان تغییر می‌کند. ما برای رسیدن به هدف خود باید به دنبال جرمی بسیار درخشان باشیم؛ چیزی که شاید چند صد هزار برابر خورشید نور ساطع کند. به همین دلیل، قدر ظاهری آن جرم ممکن است همیشه در محدوده‌ی دید انسان نباشد.
مشکل دیگر، میزان اطمینان ما از فاصله‌ی ستاره‌ها است. ماهواره‌ی «گایا» متعلق به آژانس فضایی اروپا، دقیق‌ترین نقشه‌ی کهکشان راه شیری را تا به امروز ترسیم و موقعیت و حرکت میلیاردها ستاره را ردیابی کرده است؛ اما این موقعیت‌ها نیز با مقداری عدم قطعیت آماری همراه هستند که باعث پیچیدگی بیشتر در این جست‌وجو می‌شود.
براساس داده‌های گایا، چند ادعای قابل‌توجه مطرح می‌شود. یکی از پرتکرارترین موارد، ستاره «وی۷۶۲ کاسیوپیه» است که با فاصله‌ی تنها ۲۵۰۰ سال نوری در مرز قابل مشاهده‌بودن قرار دارد. مورد ویژه‌تر دیگر «رو کاسیوپیه»، ابرغول زردرنگ است که بیش از ۳۰۰ هزار برابر خورشید درخشندگی دارد و در فاصله‌ی ۸ هزار سال نوری قرار گرفته است.
در همان صورت فلکی (ذات‌الکرسی)، ستاره‌ی فی کاسیوپیه (فی ذات‌الکرسی) نیز وجود دارد که از چند ستاره تشکیل شده و قدر ظاهری ترکیبی آن ۴٫۹۵ است. این منظومه ممکن است تا ۱۵ هزار سال نوری از ما فاصله داشته باشد.
دورترین جرم کیهانی که بدون تلسکوپ می‌توان دید
اگر پارامترهای خود را کمی گسترش دهیم و فقط به ستاره‌ها اکتفا نکنیم، شاید بتوانیم کهکشان‌های دیگر را هم با چشم غیرمسلح ببینیم. در صورت برخورداری از دید خوب و قرارگرفتن در شرایط نوری عالی (آسمانی تاریک و بدون آلودگی نوری)، می‌توانید کهکشان آندرومدا را ببینید که ۲٫۵ میلیون سال نوری از ما فاصله دارد. برخی افراد حتی موفق به دیدن کهکشان M81 (تقریباً ۱۲ میلیون سال نوری) و M83 (۱۵ میلیون سال نوری) نیز شده‌اند.
بااین‌حال، رکورد واقعی مربوط به پدیده‌ی دیگری است: انفجار پرتو گاما، نوعی انفجار فوق‌العاده قدرتمند از نور در محدوده‌ی پرتوهای گاما که پس از انفجار ابرنواختر یا برخورد ستارگان نوترونی رخ می‌دهد.
همچنین رخدادی خاص با نام GRB 080319B که در ۱۹ مارس ۲۰۰۸ اتفاق افتاد، برای ۳۰ ثانیه به قدر ظاهری ۵٫۸ رسید که با چشم غیرمسلح کاملا قابل مشاهده بود. نور این رویداد ۷٫۵ میلیارد سال در سفر بوده تا به زمین برسد. اگرچه انفجارهای قدرتمندتر دیگری هم ثبت شده‌اند، اما هیچ‌کدام از آن‌ها با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نبوده‌اند.
اگر دید چشمانتان اجازه نمی‌دهد که کهکشان‌های کم‌نور را ببینید، یا نمی‌خواهید منتظر انفجارهای نادر GRB بمانید، هنوز هم گزینه‌ای شگفت‌انگیز پیش رویتان است: ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک؛ دو کهکشان کوچک که به دور کهکشان راه شیری می‌چرخند. این دو کهکشان در نیم‌کره‌ی جنوبی زمین، حتی در شرایط نه‌چندان ایده‌آل هم قابل مشاهده‌اند و بیش از ۱۶۰ هزار سال نوری از ما فاصله دارند.
منبع: عصر ایران
