امسال ستاد اربعین و نهادهای حمل‌ونقل با تجربه‌ای انباشته از سال‌های گذشته، ناوگان اتوبوسرانی کشور را برای خدمت‌رسانی به زائران بسیج کردند و طبق برآوردها، کمبود فراگیر و بحرانی در کل بازه زمانی اربعین وجود نداشت. با این حال، گزارش‌های میدانی از پایانه‌های مرزی، به خصوص مهران، در روزهای پس از اربعین، روایتی دیگر دارند: صف‌های طولانی و انتظار زائران برای اتوبوس. این پارادوکس چگونه قابل توضیح است؟ پاسخ در یک تغییر بزرگ و پیش‌بینی‌نشده نهفته است: رفتار و الگوی سفر زائران دیگر مانند گذشته نیست.
در تمام سال‌های گذشته، الگوی بازگشت زائران یک نمودار قابل پیش‌بینی داشت: "قله"های بسیار مرتفع و فشرده از چهار روز قبل از روز اربعین تا 24 ساعت بعد از اربعین. تمام برنامه‌ریزی‌های لجستیکی نیز بر همین اساس استوار بود؛ بسیج حداکثری ناوگان برای پاسخ به این موج جمعیتی و سپس آزادسازی اتوبوس‌ها برای بازگشت به سرویس‌دهی عادی در سراسر کشور.
اما امسال این قله تقریبا از بین رفته و جای خود را به یک "نمودار افزایشی با شیب ملایم" داده است. موج بازگشت دیرتر آغاز شد و مهم‌تر از آن، به صورت یک جریان ممتد و آهنگین نیست.
تجربه سال‌های گذشته و اطلاع‌رسانی‌ها این اطمینان را در بخشی از زائران ایجاد کرده که دیگر نیازی به بازگشت عجولانه و رقابت برای پیدا کردن اتوبوس نیست پس در بازگشت طبق برنامه عمل نمی‌کنند.
سفر اربعین برای بسیاری از زائران دیگر تنها به معنای حضور در کربلا در روز اربعین خلاصه نمی‌شود. آمارها نشان می‌دهد امسال زائران تمایل بسیار بیشتری به ماندن در عراق برای زیارت نجف، کاظمین و سامرا پس از اتمام مراسم اصلی داشته‌اند. به طوری که با گذشت سه روز از اربعین، همچنان حدود 500 هزار نفر در عراق حضور دارند. این یعنی تقاضای سفر بازگشت، به جای تمرکز در یک روز، در یک بازه زمانی یک هفته‌ای توزیع شده است.
این تغییر رفتار، هرچند مثبت و نشانه بلوغ فرهنگی سفر اربعین است، اما سیستم حمل‌ونقل را با یک چالش پیش‌بینی‌نشده مواجه کرده است.
سیستم حمل‌ونقل کشور بر اساس الگوی قدیمی، بخش قابل توجهی از ناوگان خود را برای پاسخ به "قله بازگشت" به مرزها گسیل کرده بود. پس از عبور از این بازه زمانی و عدم مشاهده آن موج جمعیتی، به طور طبیعی بخشی از اتوبوس‌ها برای انجام تعهدات خود و جلوگیری از اختلال در حمل‌ونقل عمومی سایر نقاط کشور، به شهرهای خود بازگشتند.
درست در همین نقطه، یعنی سه روز پس از اربعین، گروه جدیدی از زائران که اقامت طولانی‌تری در عراق داشته‌اند، تصمیم به بازگشت می‌گیرند. این گروه با رسیدن به مرز، با حجمی از اتوبوس مواجه می‌شوند که برای یک روز عادی تدارک دیده شده، نه برای موج بازگشتی که با تاخیر آغاز شده است. نتیجه این ناهماهنگی زمانی بین عرضه و تقاضا، کمبود مقطعی اتوبوس و شکل‌گیری صف در پایانه‌های مرزی است.
سیستم تخصیص اتوبوس که امروز در مرز مهران مشاهده می‌شود، نه لزوماً به معنای شکست در برنامه‌ریزی کلی، بلکه محصول یک تغییر الگوی اجتماعی است که از سرعت برنامه‌ریزی‌های لجستیکی پیشی گرفته است. این موضوع نه یک دردسر بلکه درس بزرگ برای آینده است. باید رفتار زائران به عنوان یک پدیده پویا، در نظر گرفته می‌شود.
برای مراسم اربعین در سال‌های آینده، زائران باید رویکرد متفاوتی داشته باشند. لازم است هم در انتخاب مرز خروجی (با توجه به نزدیکی و امکانات موجود) و هم در برنامه‌ریزی برای برگشت، با سیستم حمل و نقل کشوری هماهنگ باشند.
سیستم حمل‌ونقلی مبتنی بر اتوبوس کشور برای سفرهای روزمره و عادی برنامه‌ریزی شده و انعطاف زیادی برای سفرهای فوق‌العاده و پرتقاضا ندارد؛ این سیستم تنها برای چند روز یا نهایتاً یک هفته( با توجه به نیاز شبکه ملی کشور به این اتوبوس‌ها) می‌تواند پاسخگوی نیازهای زیاد باشد. بنابراین، مهم است که زائران سفر خود را دقیقاً در بازهٔ زمانی که توسط نهادهای مربوطه اعلام می‌شود، برنامه‌ریزی کنند.
