تفاوت شاخص‌کل و شاخص هم‌وزن

شاخص‌ کل بورس تهران به‌ عنوان نماگر اصلی بازار سهام شناخته می‌شود. این شاخص نماینده و مقیاس‌ سنجش عملکرد بازار سهام با دیگر بازارها است. در سال‌های اخیر همواره تحلیلگران و سهامداران اشکالاتی را به شاخص‌ کل مطرح کرده‌اند و همگی متفق‌‌‌‌‌‌‌‌‌القول بر این موضوع تاکید دارند که شاخص کل، دماسنج مناسبی برای بیان وضعیت بازار سهام نیست و نمی‌توان عملکرد شاخص‌ کل را به سبدهای معاملاتی سهامداران تعمیم داد. البته آنچه که از سوی این افراد مطرح می‌شود، درست است. دلیل این امر نیز به نحوه محاسبه شاخص‌کل بازمی‌گردد. 

فرمول محاسبه این شاخص به‌ گونه‌ای است که شرکت‌های بزرگ و باارزش بازار بالاتر، تاثیرگذاری بیشتری نسبت به شرکت‌های کوچک بر روی آن دارند و از این‌رو این نوع از سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بورس تهران با عنوان نمادهای شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز شناخته می‌شوند. در واقع در محاسبه این شاخص، وزن و ارزش بازار شرکت‌ها، مبنای ارزیابی قرار می‌گیرد و شرکت‌هایی که ارزش بازار بالاتری دارند، اثر بیشتری بر روی این شاخص دارند. برای مثال تاثیر مثبت ‌بودن یک نماد شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز که ارزش بازار بالایی دارد، می‌تواند تاثیر منفی چندین نماد کوچک بازار را خنثی کند. در حالت یادشده، درحالی‌که به لحاظ تعدد نمادها و وضعیت کلی بازار، وضعیت چندان مناسبی در معاملات به‌چشم نمی‌خورد، مثبت‌بودن یک سهم بزرگ، شاخص‌کل را مثبت نشان می‌دهد، درحالی‌که واقعیت درون بازار چیزی دیگری است و چندین نماد با افت قیمت مواجه شده‌اند و تنها به دلیل وزن زیاد نماد شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز و تاثیر مثبت آن، شاخص‌کل مثبت است. 

به دلایلی که گفته شد، از سال‌۹۳ نماگر دیگری به‌نام شاخص هموزن ابداع شد که سعی در پوشش ضعف و کاستی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شاخص‌کل داشت. این شاخص در محاسبات خود اثر بزرگ‌بودن و کوچک‌بودن را کنار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاشت و برای همه شرکت‌ها وزن یکسانی را در نظر می‌گرفت، طبیعتا در اینجا دیگر مثبت‌بودن یک نماد شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز نمی‌تواند تاثیر منفی چندین نماد را خنثی و بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌اثر کند و به دلیل تعدد نمادهای منفی، شاهد نزول شاخص هموزن خواهیم بود و این ماجرا همان واقعیت موجود در بازار را نشان می‌دهد که در سبدهای معاملاتی سهامداران نیز برقرار است، پس می‌توان این‌چنین استنباط کرد که شاخص‌کل بورس تهران به دلیل درنظر‌گرفتن وزن شرکت‌ها در محاسبات، وضعیت کلی بازار سهام را به نحو مطلوبی نمایش نمی‌دهد، اما شاخص هموزن با توجه به اینکه برای همه شرکت‌ها، وزن یکسانی را درنظر می‌گیرد، معیار مناسبی برای سنجش وضعیت کلی بازار سهام و عملکرد پرتفو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های معاملاتی سهامداران است.

نسبت شاخص‌‌کل به شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن

محاسبه شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن از فروردین سال‌‌۹۳ و از سطح مبنای ۱۰‌‌هزار واحد آغاز شد. در همین تاریخ شاخص ‌‌کل بورس تهران در سطح ۷۹‌‌هزار و ۱۵‌‌واحدی قرار داشت. تقسیم عدد شاخص‌‌کل بر شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن در ابتدای شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن، عدد ۷.۹واحد را به ‌‌عنوان نسبت شاخص ‌‌کل به شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن نشان می‌دهد، اما این نسبت چه چیزی را به مخاطب نشان می‌دهد؟ در واقع این نسبت برای مقایسه عملکرد سهام بزرگ و کوچک بازار مورد‌‌استفاده قرار می‌گیرد. 

همان‌طور که گفته شد این نسبت در ابتدای سال‌‌۹۳در سطح ۷.۹واحدی قرار داشته است، حال اگر از آن زمان به بعد شاخص ‌‌کل عملکرد بهتری در قیاس با شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن داشت، طبیعتا به دلیل رشد بیشتر صورت کسر، این نسبت از محدوده ۷.۹واحد بالاتر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمد و اگر در این برش زمانی نمادهای کوچک‌‌تر بازار عملکرد مناسب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری را در جدال با بزرگان ثبت می‌‌کردند، به علت رشد بیشتر مخرج کسر که شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن است، شاهد کوچک‌‌تر‌‌شدن این نسبت خواهیم بود، اما در واقعیت چه شد؟ رصد تحرکات این نسبت نشان می‌دهد که این نسبت در پایان روز معاملاتی ۲۷ مرداد ۱۴۰۴، به محدوده ۳.۲۶واحدی رسیده ‌‌است؛ در واقع همان‌طور که گفته شد می‌توان این‌‌چنین نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کرد که از ابتدای محاسبه شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن کوچک‌‌ترهای بازار در قیاس با بزرگان عملکرد بهتری داشته‌‌اند و این موضوع موجبات رشد بیشتر نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن را نسبت به شاخص‌‌کل فراهم کرده ‌‌است و نهایتا سبب ‌‌شده که نسبت شاخص‌‌کل به شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن افت کند.

بررسی بازدهی این دو شاخص در این برش زمانی نیز گواهی بر این مدعا است. در این مقطع زمانی شاخص‌‌کل بورس تهران بازدهی ۳‌‌هزار و ۸۱درصدی داشته است، در حالی‌‌ که نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن رشد ۷هزار و ۶۰۹درصد را ثبت کرده‌‌ است. ارقام فوق نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که از تحلیل نسبت شاخص ‌‌کل به شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن گرفتیم را اثبات می‌‌کند. بررسی این نسبت در سال جاری نیز نشان می‌دهد که در آخرین روز معاملاتی سال‌‌ گذشته این نسبت در سطح ۳.۴۱واحدی قرار داشته، اما اکنون به ۳.۲۶واحد رسیده ‌‌است. همان‌طور که گفته شد افت این نسبت به ‌‌معنای عملکرد بهتر نمادهای کوچک بازار در قیاس با بزرگان و شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازها است که مجددا بررسی بازدهی این دو شاخص نیز همین موضوع را تایید می‌‌کند. 

گفتنی است که شاخص‌‌کل بورس تهران و نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن در سال جاری تا پایان روز معاملاتی ۲۷مرداد، به ترتیب افت ۷.۳ و ۳.۱درصدی داشته‌‌اند که این شکاف ۴درصدی بازدهی این دو شاخص همان موردی است که موجبات افت نسبت یادشده را فراهم کرده و گویای عملکرد بهتر سهام کوچک‌‌تر بازار نسبت به سهام بزرگ است. در واقع سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران در بورس تهران می‌توانند روزانه با رصد تحرکات شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و نسبت شاخص‌‌کل به شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن، سمت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وسوی تقاضا در بورس تهران را تشخیص دهند و پرتفوی خود را متناسب با جهت حرکت این نسبت اصلاح کنند. اگر روند این نسبت کاهشی بود، سهامداران باید توجه خود را به سمت سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کوچک‌‌تر بازار معطوف کنند و اگر روند این نسبت افزایشی بود، تقاضا روانه سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بزرگ و شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز بازار شده و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران باید این مفروضات را در محاسبات ذهنی چینش پرتفوی خود لحاظ کنند.