همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: پوکی استخوان، یک بیماری خاموش است که مختص اواخر سنین میانسالی و سالمندی است و در هر دو جنس مرد و زن رخ می‌دهد اما در زنان به این دلیل که بعد از ۵۰ سالگی و به دنبال یائسگی، هورمون‌های زنانگی را از دست می‌دهند، شایع‌تر است.
پوکی استخوان به زبان ساده یعنی اینکه استخوان‌های بدن به دلیل کاهش تراکم و استحکام استخوان‌ها به مرور زمان شکننده شوند و با کوچک‌ترین ضربه یا با یک زمین خوردن ساده بشکنند. همچنین در افراد مسن، شکستگی‌های میکروسکوپی در مهره‌های ستون فقرات می‌تواند به مرور باعث کاهش قد، قوز پشت و تغییر فرم بدن شود.
ماجرا از این قرار است که ترمیم و بازسازی استخوان‌های بدن، یک فرآیند مادام‌العمر است، اما زمانی که ما جوان هستیم، سرعت ساخت و بازسازی سلول‌های جدید استخوان‌ها از تجزیه آنها بیشتر است و به این ترتیب تراکم استخوان هم افزایش می‌یابد. اما با بالا رفتن سن، سرعت تخریب سلول‌ها بیشتر از بازسازی آن می‌شود و به همین دلیل تراکم استخوان‌ها کم شده و فرد به پوکی استخوان مبتلا می‌شود.
چرا استخوان‌ها پوک می‌شوند؟
پوکی استخوان به این دلیل «بیماری خاموش» خوانده می‌شود که در ظاهر علامتی ندارد و علائم آن تازه در زمان بروز شکستگی استخوان فرد مشاهده می‌شود. بنابراین پزشکان توصیه اکید می‌کنند که زنان بعد از ۵۰ سالگی و مردان بعد از ۶۰ سالگی حتما برای سنجش تراکم استخوان به پزشک مراجعه کنند تا از سلامت استخوان‌های خود مطمئن شوند. افرادی هم که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، باید در سنین پایین‌تر برای تست تراکم استخوان اقدام کنند و همیشه زیر نظر باشند. این بیماری تا حدی خاموش و بی‌علامت است که دوسوم بیماران مبتلا، از بیماری خود خبر ندارند.
اما چرا و تحت تاثیر چه عواملی بعضی افراد به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؟ دکتر علیرضا استقامتی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم و استاد دانشگاه در این زمینه به همشهری می‌گوید: پوکی استخوان دلایل متعددی دارد که بعضی از آنها در اختیار و کنترل ما نیستند. مثل جنسیت، وراثت و ژنتیک و برخی بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید. با این حال عوامل دیگری هم در ابتلا به پوکی استخوان موثرند که به سبک زندگی ما برمی‌گردند؛ مثل بی‌تحرکی یا تحرک کم، نوع تغذیه، مصرف الکل و سیگار، کمبود کلسیم، کمبود ویتامین D و مصرف برخی داروها (مثل کورتیکواستروئیدها ازجمله کورتون). همه این عوامل روی پوک شدن استخوان‌ها تاثیر می‌گذارند.
آمارهای نگران‌کننده از ایران
پوکی استخوان در ایران شیوع بالایی دارد. تازه‌ترین آمار وزارت بهداشت حاکی از این است که بیش از ۶۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال درگیر این بیماری هستند. آماری نگران‌کننده که می‌گوید؛ از هر ۲ زن یک نفر و از هر ۴ مرد یک نفر در سنین بالای ۵۰ سال شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تجربه می‌کنند. این آمار در بین افراد بالای ۷۰ سال، حدود ۸۰ درصد است؛ یعنی از هر ۵ فرد بالای ۷۰ سال، ۴ نفر پوکی استخوان دارند. این در حالی است که بسیاری از زنان و مردان بالای ۷۰ سال کمترین اطلاعی درباره این بیماری ندارند و حتی یک بار هم برای سنجش تراکم استخوان اقدام نکرده‌اند!
یکی از بدترین تبعات پوکی استخوان در ایران، شکستگی استخوان به خصوص در ناحیه لگن است که در بیشتر موارد منجر به مرگ فرد می‌شود. به طوری که از هر ۲ نفر مبتلا به شکستگی لگن، یک نفر فوت می‌کند و ۸۰ درصد بیماران بعد از شکستگی دیگر نمی‌توانند به فعالیت‌های بدنیِ قبل از شکستگی برگردند.
این بیماری در زنان شایع‌تر است
جنسیت در ابتلا به این بیماری بسیار موثر است. به طوری که احتمال ابتلا به این بیماری در زنان بعد از یائسگی افزایش پیدا می‌کند. دلیلش هم این است که در زنان بعد از رسیدن سنین یائسگی، به دلیل کاهش ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون (هورمون‌های جنسی زنانه) که محافظ سلامت استخوان‌ها هستند، کاهش توده استخوانی سرعت پیدا می‌کند. بنابراین احتمال ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌ها در زنان به خصوص پس از سن یائسگی افزایش می‌یابد.
تراکم استخوان در زنان از ۵۰ سالگی سالانه بین ۰.۵ تا ۱ درصد کاهش می‌یابد. بنابراین انجام فعالیت بدنی منظم، مصرف مکمل‌ها، ترک سیگار، پرهیز از مصرف الکل و کافئین و پیروی از یک سبک زندگی سالم می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری و کنترل پوکی استخوان داشته باشد.
بیشتر بخوانید؛
-
پوکی استخوان یک بیماری زنانه است؟
-
چرا شکستگی لگن باعث مرگ فرد می‌شود؟
-
آیا جوان ها هم پوکی استخوان می‌گیرند؟
اکثر ایرانی‌ها کم‌تحرکند
این بیماری هم درمان دارویی دارد و هم درمان غیر دارویی، اما لازم است که زود یا به موقع تشخیص داده شود که پیشرفت نکند و کار به شکستگی استخوان‌های مهم بدن نرسد.
دکتر استقامتی درباره راهکارهای غیردارویی پیشگیری و نیز درمان پوکی استخوان توضیح می‌دهد: یکی از روش‌های غیردارویی درمان پوکی استخوان، ورزش است. چون ورزش، استخوان‌سازی را تحریک می‌کند. درواقع حول محور الکتریکی که به دنبال ورزش‌کردن ایجاد می‌شود، سلول‌ها شروع به فعالیت کرده و استخوان‌سازی را تحریک می‌کنند. درنتیجه ورزش خودش محرک ساخت استخوان است.
استقامتی می‌گوید: البته بیشتر ورزش‌هایی مانع پوکس استخوان می‌شوند که وزن بدن را تحمل می‌کنند؛ مثل پیاده‌روی، دویدن، وزنه‌برداری، وزنه زدن. این ورزش‌ها استخوان‌سازی را تحریک می‌کنند. البته همه ورزش‌ها برای استخوان‌سازی و برای افراد مبتلا به پوکی استخوان مناسبند. شما حتی اگر شنا کنید، عضلات‌تان تقویت می‌شود و عضلات قوی، شما را دربرابر افتادن و شکستگی استخوان‌ها محافظت کنند. اما ورزش‌های با تحمل وزن، اثربخشی بهتری دارند. چون مستقیما سلول‌های استخوان‌ساز را تحریک می‌کنند.
به گفته این فوق تخصص غدد، در کشور ما فعالیت فیزیکی بسیار کم است و اکثر مردم ورزش نمی‌کنند یا فعالیت بدنی‌شان بسیار کم است و این روند روز به روز هم دارد بیشتر می‌شود. همین مساله، یکی از عوامل ابتلا به بیماری پوکی استخوان است. بنابراین اصلاح سبک زندگی در سنین میانسالی، یکی از راه‌های پیشگیری است.
دقت به این نکته هم اهمیت بالایی دارد که تشخیص پوکی استخوان فقط و فقط با سنجش تراکم استخوان ممکن است و راهی غیر از این وجود ندارد. یعنی با انجام آزمایش و معاینه بالینی و رادیولوژی و ... نمی‌توان آن را به طور قطعی تشخیص داد. چون همان طور که گفته شد، این بیماری علائم ظاهری ندارد.
۳ توصیه طلایی برای پیشگیری
خوشبختانه پوکی استخوان یک بیماری قابل پیشگیری و قابل کنترل است. اما مهم است که سرمایه‌گذاری برای سلامت استخوان‌ها از جوانی آغاز شود. هرچند از هرجا و هر سنی شروع کنید بهتر است تا این که دست روی دست بگذارید. اما سرمایه‌گذاری برای سلامت استخوان‌ها چطور است؟
۱. تغذیه سالم:
مصرف کلسیم: مصرف روزانه منابع غنی از کلسیم مثل شیر، ماست، پنیر، سبزیجات با برگ سبز تیره (مانند کلم و اسفناج)، حبوبات و ماهی ضروری است. متاسفانه مصرف لبنیات در ایران به دلایل مختلف ازجمله گرانی، کمتر از میزان توصیه‌شده است. مصرف ماهی نیز در بسیاری از خانوارها در حد صفر است.
مصرف ویتامین D: این ویتامین به جذب کلسیم کمک می‌کند. بهترین منبع آن نور خورشید است. همچنین در ماهی‌های چرب (مانند سالمون)، زرده تخم‌مرغ و مواد غذایی غنی‌شده یافت می‌شود. البته مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D تحت نظر پزشک توصیه می‌شود و مصرف خودسرانه آن اصلا مورد تایید نیست.
۲. ورزش منظم:
ورزش منظم و همیشگی به خصوص ورزش‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند، نقشی حیاتی در تحریک سلول‌های استخوان‌ساز دارد.
۳. اصلاح سبک زندگی:
ترک سیگار و الکل: پرهیز از مصرف دخانیات و محدود کردن مصرف الکل از اقدامات اساسی برای حفظ سلامت استخوان است.
کاهش مصرف کافئین: مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند در کاهش تراکم استخوان نقش داشته باشد.
کارشناسان می‌گویند در هر سنی سبک زندگی خود را اصلاح کنید، سالم‌تر می‌مانید اما برای پیشگیری از این بیماری خاموش بهتر است مراقبت‌ها را از کودکی و نوجوانی شروع کنید. چون با تغذیه مناسب و فعالیت بدنی است که تراکم استخوان کافی ساخته شود و ذخیره استخوانی نیز در این سنین ایجاد می‌شود.
