به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین؛ پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و تشدید تنش‌ها با حمله نظامی اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران، مذاکرات هسته‌ای به نقطه‌ای بحرانی رسیده است. اروپا (تروئیکای آلمان، فرانسه، و بریتانیا) تهدید به فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک کرده که می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند. ایران اما این مذاکرات را بی‌نتیجه می‌داند و معتقد است اروپا فاقد استقلال در برابر آمریکا بوده و تحت فشار اسرائیل و واشنگتن عمل می‌کند. این بی‌اعتمادی ریشه در سابقه مذاکرات ناموفق، حملات نظامی اخیر، و ناتوانی اروپا در ارائه تضمین‌های ملموس دارد.
با این حال روز جمعه پس از گفت و گوی تلفنی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با همتایانش از سه کشور اروپایی و نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مقرر شد که سه‌شنبه این هفته یک دور جدید از گفت و گوها میان ایران و وسه کشور اروپایی انجام شود.
ایران معتقد است که تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه، و بریتانیا) از نظر حقوقی حق فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک را ندارند. این مکانیسم، که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل گنجانده شده، به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق توسط یکی از اعضا، تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند. فقدان مشروعیت حقوقی اروپا ریشه در ناکامی این کشورها در حفظ برجام پس از خروج آمریکا دارد. اروپا به جای ارائه راهکارهای عملی برای کاهش تأثیر تحریم‌های آمریکا، به مذاکرات طولانی و بی‌نتیجه بسنده کرد.
از سوی دیگر بی‌اعتمادی ایران به اروپا نه‌تنها نتیجه حملات نظامی اخیر، بلکه ریشه در سابقه طولانی مذاکرات بی‌نتیجه دارد. اروپا در مذاکرات وین (۲۰۲۱-۲۰۲۲) نتوانست تضمین‌هایی برای رفع تحریم‌ها ارائه دهد. این سابقه، همراه با اظهارات مقامات اروپایی در حمایت از اسرائیل، مانند موضع صدراعظم آلمان (فرانکفورتر آلگماینه)، نشان می‌دهد که اروپا از منظر ایران به‌عنوان یک بازیگر مستقل قابل اعتماد نیست. چه آنکه ناکارآمدی اروپا در ایفای نقش میانجی، نتیجه وابستگی سیاسی و اقتصادی آن به آمریکا است.
از سوی دیگر نگرانی ایران از سوءاستفاده اروپا از مذاکرات، ریشه در تجربه مذاکرات قبلی دارد که در آن‌ها اروپا به جای ارائه راهکار، به فشارهای آمریکا تن داد. گزارش الجزیره نشان می‌دهد که اروپا با طرح اسنپ‌بک، به دنبال ایجاد اهرم فشار برای وادار کردن ایران به مذاکره مستقیم با آمریکا است، بدون اینکه تضمین‌هایی برای توقف خصومت‌ها ارائه دهد. این رویکرد، از نظر ایران، مذاکرات را به ابزاری برای افزایش فشار تبدیل کرده و نتیجه‌ای جز تشدید تنش نخواهد داشت.
با وجود بن‌بست کنونی، تماس تلفنی اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با وزرای خارجه تروئیکای اروپایی نشان‌دهنده برنامه‌ریزی برای آغاز دور جدیدی از مذاکرات در هفته آینده است. این تماس‌ها با هدف شکستن بن‌بست بر سر برنامه هسته‌ای ایران انجام شد. با این حال، فایننشال تایمز گزارش داده که هیچ امیدی به توقف اسنپ‌بک وجود ندارد و اروپا احتمالاً این مکانیسم را فعال خواهد کرد, زیرا ایران پاسخی پیشنهاد اروپا برای ارائه قطعنامه‌ای برای تمدید شش‌ماهه تعلیق ۶ قطعنامه پیشین نداده‌است.
تماس‌های اخیر عراقچی نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک است, اما بی‌اعتمادی عمیق به اروپا و فشارهای آمریکا احتمال موفقیت این مذاکرات را کاهش داده است. گزارش فایننشال تایمز نشان می‌دهد که اروپا تحت فشار آمریکا و اسرائیل قرار دارد و احتمالاً اسنپ‌بک را به‌عنوان آخرین اهرم فشار فعال خواهد کرد. این اقدام می‌تواند ایران را به سمت تصمیمات سخت, مانند خروج از معاهده منع اشاعه (NPT), سوق دهد, که پیامدهای جدی برای منطقه خواهد داشت. عراقچی در گفتگوی خود با اروپایی ها استدلال هایی برای ادامه مسیر همکاری طرفین ارائه کرد که حاکی از دلسردی ایران از رویکرد اروپا بود. در ادامه این استدلال ها را بررسی کردیم:
فقدان صلاحیت حقوقی اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک
ایران معتقد است که تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه، و بریتانیا) به دلیل نقض تعهدات برجامی و همراهی با آمریکا در حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، صلاحیت حقوقی و اخلاقی برای فعال‌سازی اسنپ‌بک را ندارند. عراقچی در گفت‌وگو با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، تأکید کرد که اروپا با عدم اجرای تعهدات خود، و حمایت از حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در سال ۲۰۲۵، قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده است. این موضع با بیانیه مشترک ایران و روسیه تأیید شد که تروئیکا را فاقد مشروعیت برای توسل به سازوکار حل اختلاف می‌داند. از سوی دیگر چین و روسیه فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط اروپا را غیرقانونی می‌دانند، زیرا اروپا به تعهدات خود عمل نکرده است.
تماس تلفنی عراقچی با وزرای خارجه تروئیکا با لحنی تهاجمی آغاز شد, که نشان‌دهنده بی‌اعتمادی عمیق ایران به نیات اروپا است. به گزارش اکسیوس, عراقچی به صراحت حق اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک را زیر سؤال برد و هیچ پیشنهاد جدیدی برای رفع نگرانی‌های هسته‌ای ارائه نکرد. این بی‌اعتمادی ریشه در سابقه مذاکرات بی‌نتیجه و همراهی اروپا با سیاست‌های آمریکا و اسرائیل دارد. ایران معتقد است که اروپا تحت فشار آمریکا و اسرائیل به‌ویژه پس از حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران در سال ۲۰۲۵ عمل می‌کند. اظهارات دیوید لمی, وزیر خارجه بریتانیا, در ایکس مبنی بر ارائه «راه‌حل دیپلماتیک با تمدید لغو تحریم‌ها» نیز از سوی ایران به‌عنوان وعده‌ای توخالی تلقی شد, زیرا اروپا سابقه‌ای در عمل به چنین وعده‌هایی ندارد.بی‌اعتمادی ایران به اروپا نتیجه ناکامی‌های مکرر دیپلماتیک و وابستگی اروپا به سیاست‌های آمریکا است. این در حالی است که اروپا پس از خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ نتوانست سازوکار مالی مؤثری ایجاد کند و در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا تسلیم شد. حملات نظامی اخیر, که به گفته الجزیره با سکوت اروپا همراه بود, این دیدگاه را تقویت کرد که اروپا بازیگری مستقل نیست.
ایران اروپا را فاقد اراده و توان لازم برای ایفای نقش میانجی مستقل می‌داند. به گزارش اکسیوس عراقچی در تماس تلفنی تأکید کرد که مذاکرات مستقیم با آمریکا بی‌نتیجه است, زیرا آمریکا علاقه‌ای به مذاکره نشان نداده است. اروپا نیز به جای ارائه راهکارهای عملی, ایران را به مذاکره با آمریکا تشویق کرد, که نشان‌دهنده ناتوانی اروپا در تأثیرگذاری بر واشنگتن است. نیویورک تایمز هم گزارش داد که اروپا پس از روی کار آمدن دولت جدید آمریکا در ژانویه ۲۰۲۵, از ترس واکنش دونالد ترامپ, از ابتکارات دیپلماتیک خودداری کرد. چه آنکه اروپا در مذاکرات هسته‌ای به حاشیه رانده شده و صرفاً سیاست‌های آمریکا را دنبال می‌کند.
ایران نگران است که اروپا از مذاکرات اسنپ‌بک به‌عنوان ابزاری برای افزایش فشار استفاده کند. به گزارش اکسیوس, عراقچی تمایلی به بحث درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی نشان نداد و اعلام کرد که این ذخایر «زیر آوار دفن شده‌اند» و راهی برای خروج آن‌ها وجود ندارد. این موضع نشان‌دهنده امتناع ایران از پذیرش شرایط تحمیلی است. این در حالی است که ایران مذاکرات را تلاشی برای وادار کردن تهران به توقف کامل غنی‌سازی می‌بیند, بدون اینکه اروپا تضمین‌های ملموسی ارائه دهد.
نگرانی ایران از سوءاستفاده اروپا ریشه در تجربه مذاکرات قبلی نیز دارد, که در آن‌ها اروپا به فشارهای آمریکا تن داد. اروپا با طرح اسنپ‌بک به دنبال وادار کردن ایران به مذاکره مستقیم با آمریکا بدون ارائه تضمین‌های امنیتی است. این رویکرد مذاکرات را به ابزاری برای افزایش فشار تبدیل کرده است. با این حال, اروپا ممکن است این استراتژی را راهی برای حفظ نفوذ خود در خاورمیانه ببیند, اما بدون تغییر در رویکرد, این تلاش‌ها به بن‌بست خواهد رسید.
ایران مذاکرات اسنپ‌بک با اروپا را بی‌فایده می‌داند؛ زیرا اروپا را فاقد مشروعیت حقوقی, اراده سیاسی, و استقلال در برابر آمریکا می‌بیند. بی‌اعتمادی ناشی از حملات نظامی اخیر, ناکارآمدی دیپلماتیک اروپا, و نگرانی از سوءاستفاده از مذاکرات به‌عنوان ابزاری برای فشار, این بن‌بست را عمیق‌تر کرده است. تماس‌های اخیر عراقچی نشان‌دهنده تلاش برای حفظ دیپلماسی است, اما گزارش فایننشال تایمز مبنی بر ناامیدی از توقف اسنپ‌بک, احتمال فعال‌سازی این مکانیسم را تقویت می‌کند. این اقدام می‌تواند به تشدید تنش‌ها, افزایش غنی‌سازی ایران, یا حتی درگیری نظامی منجر شود. با این حال, اگر اروپا تضمین‌های امنیتی ارائه دهد و از فشارهای آمریکا فاصله بگیرد, امکان بازگشت به مذاکرات نتیجه‌محور وجود دارد. در غیر این صورت, حفظ دیپلماسی فعال و اجتناب از اقدامات تحریک‌آمیز از سوی هر دو طرف, تنها راه جلوگیری از یک بحران منطقه‌ای است.
