جالب اینکه استرالیا با این حجم عظیم از معدنکاری و ثروت‌زایی از منظر منابع طبیعی و معدنی وضعیتی شبیه به ایران دارد. ایران اما با همه ذخایر کوچک و بزرگ خود در همه انواع مواد معدنی و خاکی به زحمت اقتصاد معدن و صنایع معدنی خود را به ۲۵ میلیارد دلار رسانده است. شکافی بزرگ بین آنچه ایران امروز دارد با آنچه می‌تواند باشد. این شکاف چگونه پر می‌شود؟ پاسخ در تحقق رشد بزرگ در بخش معدن است. رشد هم جز از مسیر دولت‌زدایی از معدن، عبور از اقتصاد دستوری، پیوند دادن صادرات معدنی به زنجیره‌های جهانی، حذف قوانین خلق الساعه و حل تحریم ممکن نیست. این صحبت‌ها را مدتهاست کارشناسان مطرح می‌کنند اما درد بخش معدن ایران امروز این است که آب و برق و گاز ندارد. تامین این سه اخیرا به مدد طراحی، سرمایه‌گذاری و افتتاح طرح انتقال آب اصفهان، تصفیه فاضلاب بندرعباس، احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر متعدد رو به بهبود می‌روند. اگر این گام‌های کوچک برداشته شود آنگاه خرید تعداد انبوهی شاول و دامپ‌تراک، ورود به فاز تولید عناصر خاکی کمیاب، توسعه صادرات و مطالعه و نمونه‌برداری از باطله‌های معدنی جهت تولید محصولات خاکی اقدامات خواهد بود که با هدایت وزارت صمت در کشور، شانس ایران برای تبدیل شدن به یک قدرت معدنی را افزایش خواهد داد.
در این راستا بحث بسیار است. ظاهرا «معدنکاری» جدی‌تر از قبل در کشور پیگیری می‌شود. مثال روشن این موضوع تداوم سرمایه‌گذاری است. در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۳ میلیارد دلار طرح و پروژه به بهره‌برداری رسیده است. فولاد نی‌ریز، فولاد شادگان، واحد کنسانتره مس دره‌آلو و دره‌زار از جمله پروژه‌های تازه بخش معدن ایران است. یکی از طرح‌های نیمه کاره که در سال گذشته تکمیل شده است، احداث کارخانه الکترود گرافیتی با ۳۰ هزار تن تولید است. این پروژه مهم می‌تواند مشکلات در زنجیره تولید فولاد کشور را رفع کند. ضمنا پروژه تیتانیوم کهنوج نیز با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و راهبری سکانداران تولید و تجارت تعریف شده است. این پروژه با ۶۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری ماه گذشته به صورت رسمی افتتاح شده است.
با همین مدل جذب سرمایه از بخش خصوصی و راهبری صمت، پروژه سرب و روی مهدی‌آباد آماده بهره‌برداری است که میزان سرمایه‌گذاری آن ۲۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.
وزارت صمت در کنار تعداد زیادی پروژه راه و برق برای احیا و توسعه معادن به طرح احیا و توسعه معادن، برای زغال سنگ طبس، معادن گیلانغرب، معدن یزد، معدن شاقز در استان لرستان، معدن مهاباد در آذربایجان غربی، معدن ماغر کهگیلویه و بویراحمد، معدن سرب و روی غنی آباد، معدن خرامه در فارس فارس، معدن گلیران در مازندران، معدن اسمالون در یزد و معدن گرمه خراسان شمالی توجه ویژه دارد.
احداث نیروگاه‌ها نیز از دیگر پروژه‌هایی است که با هدف پایداری تولید معدنی در دست اجرا است. در همین زمینه ۱۲۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه به بهره‌برداری رسیده و پیش‌بینی‌هایی مبنی بر اضافه شدن ۱۰۰مگاوات دیگر تا پایان سال وجود دارد. همچنین نیروگاه گازی مبارکه به بهره‌برداری رسیده و قرار است نیروگاه سیکل ترکیبی تا پایان سال راه‌اندازی شود.
پروژه سیکل ترکیبی اردکان هم جزو پروژه‌هایی است که ۳۶۶ مگاوات از آن به بهره‌برداری رسیده است. ۲۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی چادرملو و ۳۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی شرکت ملی صنایع مس نیز راه‌اندازی شده است.
تزریق آب به صنایع معدنی چگونه ممکن شد
درخصوص تامین آب صنایع دو پروژه بزرگ در دولت چهاردهم به ثمر رسیده است. پروژه انتقال آب اصفهان با راهبری فولاد مبارکه و پایش مستمر وزارت صمت انجام شده است. همچنین خط لوله سیرجان تا اصفهان طی دو سال با ۳۰ همت سرمایه‌گذاری احداث شده است. با این طرح ۷۰ میلیون متر مکعب آب در سال به اصفهان منتقل می‌شود و تا یک ماه دیگر نیز آب به فولاد مبارکه خواهد رسید. با این اقدام که با هدف جبران ناترازی آب و پایداری تولید انجام شده است، فولاد مبارکه مجبور به برداشت آب آشامیدنی و صنعتی از زاینده‌رود نیست و همچنین این شرکت می‌تواند آب مازاد را به سایر صنایع شرق استان اصفهان بفروشد.
یک پروژه زیست‌محیطی دیگر که با هدف تامین آب صنعت انجام شده است، تصفیه آب بندرعباس است. از آنجایی که فاضلاب بندرعباس سال‌ها دچار مشکل بود و موجب آزار و اذیت شده بود، پروژه تصفیه آب فاضلاب تعریف شد و تمام صنایع منطقه ویژه خلیج فارس سهامدار این پروژه شدند. با راهبری صمت ۴.۷ همت سرمایه‌گذاری برای این پروژه انجام شده است که قرار است سالانه ۳۶ میلیون مترمکعب آب از فاضلاب تصفیه و به منطقه ویژه خلیج فارس منتقل کند. پروژه تصفیه آب فاضلاب بندرعباس تا به امروز پیشرفت ۷۵ درصدی داشته است و تا پایان سال راه‌اندازی می‌شود.
آغاز نمونه‌برداری از باطله‌ها
در اقتصادی که می‌خواهد خلق ارزش افزوده کند، توجه به مسئله باطله‌های معدنی اهمیت بسیار زیادی دارد. در ایران در این بخش فعلا هیچ یک از پروژه‌ها به مرحله عملیاتی نرسیده و مثلا از باطله‌های معدن سنگان نمونه‌برداری مناسبی انجام شده است. طبق ادعای مدیران معدنی به زودی خروجی این کار اسناد مزایده‌ای خواهد بود که در آن وضعیت باطله‌ها شناسایی می‌شود و فراخوان جذب سرمایه‌گذار برای فرآوری صادر خواهد شد. اخد کمک از مراکز دانشگاهی نظیر یونیدرو یا مرکز تحقیقات فرآوری کرج که بر اساس آن، از باطله‌های «زرشوران» نمونه‌گیری انجام شود یا ایجاد بانک اطلاعاتی از مجموعه کارهای پژوهشی و دانشگاهی که روی باطله‌ها انجام شده، در زمره اقدامات اساسی در حوزه توسعه مسیرهای جدید درآمدزایی معدنی است.
فناوری‌های نو در بخش معدن
دولت چهاردهم نگاهی خاص به حوزه فناوری در بخش معدن داشته و در این زمینه چند پروژه نیز تعریف کرده است. بر همین اساس برای پروژه بزرگ زنجیره سیلیکون که در منطقه پارسیان اجرا خواهد شد، ۷۰۰ میلیون دلاری سرمایه‌گذاری انجام شده است.
همچنین در صورت تامین منابع مالی، یک طرح دیگر نیز در منطقه ویژه پارسیان آغاز خواهد شد که مربوط به پروژه یک میلیون تنی آلومینا است. این طرح نیازمند ۹۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری است.
همچنین طرح تبدیل سنگ آهن هماتیت به مگنتیت در دستور کار دولت قرار گرفته که البته در مرحله مطالعه قرار دارد.
بومی‌سازی کمپرسورهای واحد مگامدول احیا یکی دیگر از اقداماتی است که از فولاد کردستان آغاز شده است. رایزنی‌هایی برای تولید گاز از زغال نیز توسط این سازمان در حال انجام است و برنامه‌هایی برای بازیافت حرارت از واحدهای احیا به منظور تولید ۵ مگاوات برق نیز مطرح است.
همچنین وزارت صمت درخصوص مرجع آزمایشگاه فولاد سبز نیز با دانشگاه صنعتی شریف رایزنی کرده تا تزریق تدریجی هیدروژن انجام و نتیجه تکنولوژی روی خروجی محصول امتحان شود.
نوسازی ماشین‌آلات
تامین ماشین‌آلات یکی از گلوگاه‌های اصلی در بخش معدن است. به همین منظور سیاستگذار معدنی مذاکره با برخی کشورها را آغاز کرده است تا تعدادی ماشین‌آلات را به صورت SBU وارد کشور شود. برای مرحله بعدی نیز دولت برنامه بومی‌سازی ۱۵ و ۳۵ درصدی تراک‌های ۱۳۶ تنی الکتریکال در داخل کشور پیگیری می‌کند. در صورت تحقق این پروژه نیازهای بخش معدن از منظر ماشین‌آلات مورد نیاز تامین خواهد شد.
پروژه‌های طلا و مس
یکی دیگر از بخش‌هایی که صمت بر آن تمرکز دارد، معادن طلا است. تولید ۲۵ تن طلا در برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری شده است. در حال حاضر، ظرفیت فعلی تولید ایران در این بخش ۱۱ تا ۱۲ تن است. وزارتخانه متولی تولید و تجارت آمادگی دارد که ظرفیت تولید طلا را ۶ تن افزایش دهد. همچنین برای پیشبرد این هدف اولویت‌بندی شده تا صندوق بیمه به معادنی که متعلق به بخش خصوصی است، تسهیلات ارائه دهد و بحث جذب سرمایه‌گذار از طریق فراخوان نیز مطرح است.
در حوزه صنعت مس نیز هدف‌گذاری ۸۰۰ هزار تنی برای تولید کاتد مس در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است. بیش از ۷ و نیم میلیون دلار سرمایه‌گذاری برای تحقق طرح جامع مس انجام شده است و قراردادهای مربوطه عملیاتی و آغاز شده است.
