به تازگی در سریال شبکه نمایش‌خانگی «شغال» نوع مواجهه یک دختر با مسئله تجاوز را می‌بینیم که پس از بروز حادثه به پزشکی قانونی مراجعه می‌کند تا برای رخ داد این ماجرا شکایتی را ثبت کند؛ اما نکته اصلی ماجرا این است که برخورد حقوقی با جرم تجاوز نه‌تنها نیازمند آگاهی دقیق از قوانین، بلکه نیازمند اقدام سریع و آگاهی برای مواجه شدن با فضا در شرایط بحرانی، آن هم در لحظات اولیه پس از وقوع حادثه است. جایی که به گفته کارشناسان، «ساعت طلایی» نقش تعیین‌کننده‌ای در روند پیگیری قضایی و مستندسازی شواهد ایفا می‌کند.
به گزارش رکنا، در این مطلب که در گفت‌وگو با شیما قوشه، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان انجام شده، تمامی اقدامات ضروری، از لحظه وقوع حادثه تا ثبت شکایت رسمی، به‌صورت گام‌به‌گام تشریح شده است. این مطلب، راهنمایی است برای تمام کسانی که مانند آوا سریال «شغال» نیاز به دانستن مسیر حقوقی در مواجهه با خشونت جنسی را چه برای خود و چه برای حمایت از دیگران دارند.
از منظر حقوقی و قانونی، برخورد با جرم تجاوز نیازمند واکنش سریع و آگاهانه است و یک 48 ساعت برای پیگیری این موضوع وجود دارد. اولین و مهم‌ترین اقدامی که در این شرایط باید صورت گیرد، این است که به‌طور ایده‌آل، قربانی نباید تا قبل از مراجعه به پزشکی قانونی اقدام به شست‌وشوی بدن، انجام دهد. با این حال باید درک کرد که بسیاری از قربانیان، به دلیل شرایط روانی خاص پس از تجاوز، در وضعیت مساعدی برای تصمیم‌گیری آگاهانه نیستند. برخی از آنان حتی با شست‌وشوی وسواسی و شدید بدن تلاش می‌کنند از بار روانی واقعه فرار کنند. این رفتار، گرچه از منظر حقوقی مطلوب نیست، اما از منظر روان‌شناختی قابل درک است.
در گام دوم فرد در سریع‌ترین زمان ممکن باید به نزدیک‌ترین کلانتری محل وقوع جرم یا محل سکونت برود. این اقدام، به‌منظور ثبت رسمی شکایت و دریافت معرفی‌نامه برای مراجعه به پزشکی قانونی صورت می‌گیرد. در گام سوم باید به پزشکی قانونی مراجعه کرد، لازم به ذکر است که معاینه توسط پزشکی قانونی تنها با دستور مقام قضایی یا معرفی‌نامه ضابط قضایی (پلیس) امکان‌پذیر است و بدون این اسناد، هیچ‌گونه معاینه‌ای انجام نخواهد شد.
پزشکی قانونی در این مرحله، سه حوزه کلیدی را بررسی می‌کند:
1. معاینه کامل بدن، به‌ویژه نواحی جنسی و دیگر بخش‌های بدن که ممکن است آثار خراشیدگی، کبودی، خون‌مردگی یا جراحات فیزیکی در آن‌ها وجود داشته باشد.
2. تحویل و بررسی لباس‌ها، خصوصاً لباس زیر قربانی که ممکن است حاوی آثار فیزیکی، مایعات بدنی یا موی فرد متجاوز باشد.
3. درخواست آزمایش خون، در صورتی که قربانی گمان می‌برد به او موادی مانند الکل، داروهای خواب‌آور، مواد بیهوش‌کننده، روانگردان یا هر ماده مشکوک دیگری خورانده شده است.
این سه اقدام، مهم‌ترین مراحل در اثبات وقوع تجاوز از دیدگاه پزشکی و حقوقی هستند. اما باید توجه داشت که این اقدامات، زمانی بیشترین اثربخشی را دارند که در «ساعت طلایی» (چند ساعت ابتدایی پس از وقوع تجاوز) انجام شوند.
البته اگر فرد نمی‌تواند به کلانتری مراجعه کند باید با 110 تماس بگیرد. در این موارد 123 (اورژانس اجتماعی) نمی‌تواند کمک کند به این خاطر که این اورژانس معمولاً در مواردی مانند خشونت خانگی یا کودک‌آزاری وارد عمل می‌شود و در مسئله تجاوز ورود پیدا نمی‌کند.
در مواردی که قربانی در همان ساعات اولیه به پزشکی قانونی مراجعه نکرده باشد، برای مثال پس از گذشت ۱۲ یا ۲۴ ساعت یا بیشتر، همچنان مراجعه او اهمیت دارد. البته در این فاصله ممکن است برخی آثار فیزیکی و شیمیایی از بین رفته باشند؛ خصوصاً اگر فرد، اقدام به حمام رفتن یا شست‌وشوی نواحی جنسی کرده باشد.
نکته مهم اینکه حتی در صورت از بین رفتن بخشی از شواهد، آثار جسمی مانند کبودی، خراشیدگی یا آسیب‌های سطحی ممکن است برای مدتی باقی بمانند و همچنان امکان مستندسازی آن‌ها وجود دارد. از این رو، قربانیان نباید ناامید شوند و باید بدانند که شواهد احتمالی باقی‌مانده، هرچند محدود، می‌تواند همچنان به فرایند اثبات کمک کند.
در مجموع، رسیدگی حقوقی و قضایی به جرم تجاوز، نیازمند آگاهی، سرعت عمل و همراهی تخصصی است. اقدام فوری، حفظ مدارک فیزیکی و مراجعه به نهادهای رسمی مانند کلانتری و پزشکی قانونی، گام‌های ضروری برای ثبت، اثبات و پیگیری این جرم سنگین محسوب می‌شوند.
اطلاعات مربوط به شکایت یا بررسی پرونده تجاوز در سوابق عمومی افراد ثبت نمی‌شود و غیرقابل دسترس برای عموم است. افراد عادی، از جمله کسانی که بخواهند بعدها در مورد سوابق شخصی تحقیق کنند (مثلاً برای ازدواج)، هیچ‌گونه دسترسی قانونی به این پرونده‌ها ندارند.
حتی اعضای خانواده مانند پدر و مادر نیز، اگر فرد بالای ۱۸ سال باشد، حق دسترسی به محتوای پرونده را ندارند مگر با اجازه و رضایت فرد یا حکم قضایی.
پزشکی قانونی به صورت 24 ساعت فعال است، علاوه بر ساعت‌های اداری، خدمات اضطراری شبانه‌روزی نیز ارائه می‌دهد، بنابراین حتی پس از ساعات معمول اداری نیز امکان مراجعه و بررسی این ماجرا البته با نامه کلانتری وجود دارد.
از نظر حقوقی، در سیستم قضایی ایران برای اثبات جرم زنا (رابطه جنسی) شاهد باید فردی باشد که صحنه را مستقیماً دیده یا صدای آن را شنیده باشد. افراد دیگر، حتی اگر قربانی ماجرا را برایشان تعریف کرده باشد، از نظر حقوقی شاهد محسوب نمی‌شوند، بلکه در صورت لزوم می‌توانند به عنوان «مطلع» شهادت دهند. اظهارات مطلع نیز در پرونده قابل استفاده است و امکان دارد به روشن شدن ابعاد واقعه کمک کند.
به همین دلیل توصیه می‌شود در همان ساعات ابتدایی پس از واقعه، ثبت اظهارات اولیه، حتی در صورت ناتوانی در مراجعه فوری، می‌تواند نقش مهمی در فرآیند قضایی داشته باشد.
حتی به افرادی که احساس می‌کنند ممکن است جزئیات حادثه را فراموش کنند، توصیه می‌شود جزئیات را یادداشت کنند یا به‌صورت صوتی (ویس) ضبط نمایند تا بعداً به آن استناد کنند.
در پرونده تجاوز«علم قاضی» نیز یکی از ادله اثبات جرم است. این علم می‌تواند بر اساس گزارش پزشکی قانونی، نظر کارشناسان، قرائن، امارات و استماع اظهارات مطلعان حاصل شود.
در این پرونده‌ها، در کنار شهادت و اقرار، پزشکی قانونی، مستندات فیزیکی، پیام‌ها، مکالمات، فیلم‌ها و سایر شواهد نیز می‌توانند مبنای قضاوت قرار گیرند. بنابراین، اثبات تجاوز تنها منحصر به چهار شاهد نیست و دستگاه قضایی می‌تواند با مجموعه‌ای از مدارک تصمیم‌گیری کند و البته اگر شاکی بنا به هر دلیلی توانایی اخذ وکیل را نداشته باشد، خود می‌تواند در دادگاه حاضر شود اما از آن‌جایی که در صورت اثبات جرم متهم حکم اعدادم است، متهم باید وکیل داشته باشد.
همچنین تمام مقررات و روندهایی که در مورد تجاوز به زنان وجود دارد، دقیقاً درباره مردان نیز صدق می‌کند. هیچ تفاوتی وجود ندارد و تجاوز فارغ از جنسیت بررسی می‌شود.
