خبرآنلاین - پاتریک ئیگر (پژوهشگر اندیشکده موسسه لووی) - کاهش روزافزون امنیت آبی، ثبات داخلی بسیاری از کشورها را تهدید کرده، حیات شهرهای بزرگ را به چالش می‌کشد و درگیری‌های بین‌المللی را تشدید می‌کند. با این حال، نکته نگران‌کننده‌تر این است که رهبران جهان فاقد یک چارچوب فکری مناسب برای درک این تهدید و اقدام مؤثر برای مواجهه با آن هستند.
مطالعه‌ای علمی نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۲، جهان شاهد کاهش بی‌سابقه‌ای در منابع آب سطحی و زیرزمینی بوده است و قاره‌ها با سطوح بی‌سابقه‌ای از خشکسالی مواجه شده‌اند. مناطق خشک در حال گسترش و اتصال به یکدیگر هستند و بخش بزرگی از نیمکره شمالی را تهدید می‌کنند. منطقه‌ای که از اروپای غربی تا خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، فلات تبت و شمال چین امتداد دارد، از بدترین مناطق آسیب‌دیده است. شمال آفریقا و منطقه‌ای بزرگ از شمال کانادا تا آمریکای مرکزی نیز در معرض تهدید هستند.
روسیه به منظور صرفه‌جویی در آب در مواجهه با کاهش بارندگی ناشی از تغییرات آب و هوایی، ۴۰ سد در امتداد رودخانه ولگا ساخته و ۱۸ سد دیگر نیز در راه است که این امر باعث وخیم‌تر شدن وضعیت دریای خزر می‌شود. قزاقستان، آذربایجان، ایران و ترکمنستان به رغم توافق سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) برای تنظیم دریای خزر، چاره چندانی ندارند.بی‌توجهی به ناامنی آبی، نتایج فاجعه‌باری در پی خواهد داشت. تا سال ۲۰۵۰، چالش‌های آبی می‌تواند بیش از نیمی از تولید مواد غذایی جهان را تهدید کند. پیش‌بینی می‌شود کمبود آب، تولید ناخالص داخلی (GDP) را در کشورهای پردرآمد تا ۸ درصد و در کشورهای کم‌درآمد تا ۱۵-۱۰ درصد کاهش دهد. تا سال ۲۰۳۰، تقاضا برای آب شیرین ۴۰ درصد بیشتر از عرضه آن خواهد بود. در صورت عدم نظارت دقیق بر تامین آب، تهدیدات علیه امنیت داخلی کشورها قطعی به نظر می‌رسد.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، ۶۸ درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی کنند. گسترش شهرها چرخه‌های طبیعی تجدید آب را مختل کرده و باعث شده‌است که شهروندان به‌طور سیری‌ناپذیری از منابع آب زیرزمینی اطراف شهرها استفاده کنند. کمبود آب در حال حاضر یک ویژگی رایج در زندگی شهری است و شهرهایی مانند بنگلور، پکن، بیروت، بوگوتا، قاهره، کیپ‌تاون، دنور، هنگ‌کنگ، اسلام‌آباد، جاکارتا، کویت‌سیتی، لاهور، لندن، لس‌آنجلس، میامی، مسقط، دهلی‌نو، شانگهای و تیانجین با این مسئله روبرو هستند. در سال ۲۰۲۴، استانبول، مکزیکوسیتی و ژوهانسبورگ همگی به آستانه خشک شدن کامل رسیدند، اما به لطف اقدامات اضطراری به موقع از فاجعه جلوگیری شد. امسال، تهران با کمبود جدی آب روبروست و کابل نیز احتمالاً چندین سال را در آستانه فروپاشی سیستم آبی خود سپری خواهد کرد.
در مواجهه با این چالش‌ها، قدرت‌های بزرگ جهان بدون توجه به تأثیرات آن بر همسایگان ضعیف‌تر، اقداماتی تهاجمی اتخاذ خواهند کرد. ایالات متحده و مکزیک بر سر اجرای یک پیمان تقسیم آب سال ۱۹۴۴ اختلاف داشته‌اند و واشنگتن تهدید کرده است که در صورت عدم دریافت ۱.۵ میلیارد متر مکعب آب، از تامین آب شهرهای تیخوانا و مکزیکالی خودداری خواهد کرد. توسعه صنعت پنبه با مصرف آب زیاد در شین‌جیانگ چین، همراه با گسترش سدها و کانال‌ها در این استان، باعث کمبود آب در قزاقستان شده است. روسیه به منظور صرفه‌جویی در آب در مواجهه با کاهش بارندگی ناشی از تغییرات آب و هوایی، ۴۰ سد در امتداد رودخانه ولگا ساخته و ۱۸ سد دیگر نیز در راه است که این امر باعث وخیم‌تر شدن وضعیت دریای خزر می‌شود. قزاقستان، آذربایجان، ایران و ترکمنستان به رغم توافق سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) برای تنظیم دریای خزر، چاره چندانی ندارند.
قدرت‌های بزرگ در این زمینه تنها نیستند، زیرا همه کشورها در تلاش خود برای دستیابی به آب شیرین تهاجمی‌تر خواهند شد. مصر که همواره با کمبود آب مواجه بوده است، از سومالی، رقیب تاریخی اتیوپی، حمایت نظامی کرده است، زیرا قاهره در تلاش است تا آدیس آبابا را در مورد حقوق آب در امتداد رود نیل تحت فشار قرار دهد. ایران و افغانستان که مدتهاست بر سر حقوق آب در امتداد رودخانه هیرمند اختلاف دارند، در سال ۲۰۲۳ در پی اوج گرفتن اختلافات آبی، به طور خلاصه در امتداد مرز درگیر شدند. با وجود یک پیمان تنظیم حقابه، ایران همچنان از دسترسی به آب این رودخانه ابراز ناامیدی می‌کند. وزیر نیروی ایران به طور علنی بر امنیت آب تاکید کرد در حالی که ایران در سال جاری با تشدید برخورد با مهاجران افغان دست کم ۷۰۰,۰۰۰ مهاجر افغانستانی را اخراج اجباری کرده‌است.
هند و پاکستان در سال ۱۹۶۰ توافقی را برای مدیریت حقابه در این حوضه امضا کردند. در حالی که این توافق از چندین دور خشونت قبلی جان سالم به در برده بود، دهلی‌نو اکنون ادعا می‌کند که دیگر ملزم به رعایت این پیمان نیست. پاکستان به هند هشدار داده است که هرگونه اخلال در تامین آب این کشور به عنوان «اقدام جنگی» تلقی خواهد شد.همزمان با کاهش منابع آب، منازعه آشکار بر سر آب در سال‌های آینده اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. محتمل‌ترین گزینه، خصومت بین هند و پاکستان است. این کشورها در حوضه رودخانه سند سهیم هستند که از هند سرچشمه می‌گیرد، اما شریان حیاتی بخش‌های کشاورزی و تجاری پاکستان را تشکیل می‌دهد. حوضه سند به دلیل از دست دادن یخچال‌های طبیعی در هیمالیا و کاهش بارندگی ناشی از تغییرات آب و هوایی، با خشکسالی گسترده‌ای روبرو است و هر دو عامل به احتمال زیاد غیرقابل برگشت هستند. این دو رقیب در سال ۱۹۶۰ توافقی را برای مدیریت حقابه در این حوضه امضا کردند. در حالی که این توافق از چندین دور خشونت قبلی جان سالم به در برده بود، دهلی‌نو اکنون ادعا می‌کند که دیگر ملزم به رعایت این پیمان نیست. پاکستان به هند هشدار داده است که هرگونه اخلال در تامین آب این کشور به عنوان «اقدام جنگی» تلقی خواهد شد.
آب به طور فزاینده‌ای به عنوان یک آسیب‌پذیری در درگیری‌های آینده عمل خواهد کرد. سطح فعلی خشکسالی قاره‌ای با نادیده گرفتن هشدارهای کنونی توسط رهبران جهانی و امتناع از اتخاذ اقدامات معنادار در مورد تغییرات آب و هوایی، بدتر خواهد شد. مسائل مربوط به آب معمولاً به صورت موردی و متمرکز بر چالش‌های سفره‌های آب و حوضه‌های رودخانه‌ای منفرد مورد بررسی قرار می‌گیرند. با این حال، خشکسالی‌ها و کمبود آب مسائل بسیار گسترده‌تری از جمله تعداد زیادی از مهاجران و پناهندگان ایجاد می‌کنند. ماهیت فراگیر قاره‌ای این تهدیدات به این معنی است که هیچ کشوری مصون نیست. تغییرات آب و هوایی و سوء استفاده از منابع آبی موجود، یکی از محرک‌های اصلی درگیری و بی‌ثباتی در بقیه قرن خواهد بود.
۴۲/۴۲
