خبرگزاری مهر -گروه استانها: در دل کوه‌های زاگرس جایی که طبیعت هنوز نفس می‌کشد، صنایع دستی ایلام چون ریشه‌های درختان بلوط در خاک فرهنگ فرو رفته‌اند و هر اثر نه فقط یک محصول بلکه یک روایت است از زنانی که با دستانشان تاریخ را می‌نویسند و با نقش‌هایشان هویت را زنده نگه می‌دارند.
در حقیقت ایلام گنجینه‌ای است از هنرهای اصیل که در هر گوشه‌اش ردپای طبیعت و اسطوره دیده می‌شود؛ از گلیم‌های نقش برجسته که با رنگ‌های گیاهی و طرح‌های بومی جان می‌گیرند تا چرم‌دوزی‌هایی که با مهارت نسل به نسل منتقل شده‌اند، سفال‌های ساده اما پرمعنا، فلزکاری‌های سنتی با نقش‌های آئینی و جاجیم‌هایی که گرمای خانه‌های روستایی را در خود دارند، همه نماد تنوعی هستند که کمتر جایی در ایران به این گستردگی دیده می‌شود.
مزیت صنایع دستی ایلام فقط در زیبایی‌شان نیست، بلکه در پیوندی است که میان اقتصاد محلی و فرهنگ بومی برقرار می‌کنند، این هنرها می‌توانند بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین و با تکیه بر دانش و مهارت بومی منبع درآمد پایدار برای زنان و خانواده‌ها باشند.
همچنین صنایع دستی ایلام ظرفیت بالایی برای صادرات دارند، چرا که اصالت و کیفیتشان در بازارهای جهانی قابل رقابت است و اگر بسته‌بندی و تبلیغات حرفه‌ای همراهشان شود می‌توانند به برندهای معتبر تبدیل شوند.
از نظر فرهنگی نیز این هنرها نقش مهمی در حفظ هویت ایلامی دارند، در جهانی که همه چیز به سمت یک‌دستی می‌رود، صنایع دستی مثل گلیم، سفال و چرم دوزی می‌توانند حافظ تفاوت‌ها باشند و نسل جوان را با ریشه‌هایشان آشنا کنند؛ از سوی دیگر این هنرها ظرفیت بالایی برای گردشگری فرهنگی دارند و می‌توانند ایلام را به مقصدی برای سفرهای هنری و بومی تبدیل کرده و موجب رونق صنعت گردشگری در این استان شوند.
با وجود این همه ظرفیت فرهنگی و هنری، صنایع دستی ایلام در تنگنای فراموشی و بی‌توجهی مانده‌اند، زیرا نبود حمایت ساختاری از تولیدکنندگان خرد باعث شده بسیاری از هنرمندان بی آنکه هنرشان دیده شود به حاشیه رانده و هنرشان در خانه‌ها بماند، همچنین نبود بازارهای فروش و برندهای محلی، عدم برخورداری از بسته‌بندی مناسب و تبلیغات حرفه‌ای، نبود جشنواره‌های منظم و نمایشگاه‌های تخصصی، کمبود آموزش‌های رسمی و مهاجرت نسل جوان موجب شده محصولات با کیفیت ایلامی در رقابت با کالاهای تجاری کم‌رنگ شوند و هنرمندان انگیزه‌ی تولید را از دست بدهند.
بررسی دیدگاه‌های صنعتگران ایلامی در زمینه چالش‌های تولید، بازار و حمایت‌های نهادی
گلیم باف ایلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: گلیم‌های ایلامی با رنگ‌های گیاهی و طرح‌های برگرفته از طبیعت زاگرس نه‌تنها جلوه‌ای از زیبایی‌اند، بلکه حامل فرهنگ و تاریخ این منطقه محسوب می‌شوند و هر نقش در آن‌ها بازتابی از باورها و روایت‌های بومی است که نسل به نسل منتقل شده و امروز به‌عنوان میراثی زنده در دست زنان هنرمند ادامه دارد.
زهرا حسینی افزود: با این حال نبود بازار فروش مناسب و فقدان حمایت‌های دولتی موجب شده بسیاری از تولیدکنندگان انگیزه‌ی خود را از دست بدهند و در نبود بیمه و بسته‌بندی حرفه‌ای و تبلیغات مؤثر هنرشان در خانه‌ها بماند و دیده نشود که این بی‌توجهی می‌تواند به تدریج موجب فراموشی این هنر اصیل شود.
یک سفالگر آبدانانی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: سفال‌های ایلامی با فرم‌های ساده و نقش‌های آئینی بازتابی از پیوند عمیق مردم با طبیعت و فرهنگ بومی‌اند و این هنر ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر و حضور در بازارهای جهانی دارد، به‌ویژه اگر معرفی مناسب و بسته‌بندی استاندارد همراه آن باشد.
مراد فرهادی با بیان اینکه نبود آموزش‌های تخصصی و مهاجرت نسل جوان باعث شده این هنر در معرض فراموشی قرار گیرد، افزود: در حالی که امکانات اولیه برای تولید وجود دارد، نبود زیرساخت‌های فروش و نمایشگاه‌های دائمی موجب شده سفال‌گران نتوانند محصولات خود را به بازارهای گسترده‌تر عرضه کنند و استمرار فعالیتشان با چالش مواجه شود.
یکی از فعالان حوزه چرم دوزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: چرم‌دوزی در ایلام هنری ریشه‌دار است که از گذشته‌های دور بخشی از زندگی مردم بوده، در واقع محصولات چرمی با طراحی‌های سنتی و دوخت‌های دستی هم کاربردی‌اند و هم زیبایی خاصی دارند که همین ویژگی‌ها موجب شده این هنر قابلیت رقابت در بازارهای داخلی و خارجی را داشته باشد.
سمیرا رحمانی افزود: با این وجود نبود حمایت مالی و نداشتن بیمه و بی‌توجهی به آموزش‌های نوین موجب شده بسیاری از زنان هنرمند از ادامه‌ی فعالیت منصرف شوند و در غیاب بسته‌بندی مناسب و تبلیغات حرفه‌ای و نبود برندهای محلی این هنر نتواند جایگاه واقعی خود را در اقتصاد محلی پیدا کند و ظرفیت‌های آن مغفول بماند.
کم توجهی به صنایع دستی ایلام
کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: صنایع دستی ایلام ریشه در تاریخ و فرهنگ مردمان این دیار دارد و هر نقش و نگار آن بازتابی از هویت قومی و زیست‌بوم منطقه است، اما با وجود ظرفیت‌های غنی و تنوع چشمگیر محصولات هنوز نتوانسته جایگاه شایسته‌ای در بازارهای ملی و بین‌المللی پیدا کند و این مسئله یقیناً ناشی از نبود زیرساخت‌های مناسب برای تولید انبوه و بسته‌بندی استاندارد است.
نورالله نجفی افزود: صنعتگران ایلامی با وجود مهارت بالا و خلاقیت فردی از کمبود حمایت‌های مالی و آموزشی رنج می‌برند و اغلب در چرخه‌ای از تولید محدود و فروش محلی گرفتار شده‌اند که مانع رشد اقتصادی و تثبیت برندهای منطقه‌ای می‌شود، این در حالیست که بسیاری از این محصولات قابلیت صادرات دارند.
نجفی ادامه داد: نبود تبلیغات مؤثر و عدم حضور در نمایشگاه‌های تخصصی موجب شده صنایع دستی ایلام در حاشیه باقی بماند و حتی در داخل استان نیز کمتر شناخته شود، از این رو اگر برنامه‌ریزی جامع و حمایت هدفمند صورت نگیرد بیم آن می‌رود که بخشی از این هنرها به فراموشی سپرده شوند و نسل جدید نیز انگیزه‌ای برای ادامه مسیر نداشته باشد.
توسعه صنایع‌دستی ایلام با تمرکز بر آموزش، اشتغال‌زایی و بازارسازی هدفمند
مدیرکل میراث فرهنگی استان ایلام با تأکید بر جایگاه صنایع‌دستی در هویت فرهنگی استان ایلام در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اظهار داشت: صنایع‌دستی نه‌تنها بازتابی از تاریخ و هنر مردمان این دیار است، بلکه ظرفیتی اقتصادی و اشتغال‌زا محسوب می‌شود که در صورت حمایت هدفمند، می‌تواند به یکی از ارکان توسعه پایدار منطقه تبدیل شود.
فرزاد شریفی افزود: در حال حاضر بیش از ۳۳ رشته فعال صنایع‌دستی در استان شناسایی شده که گلیم نقش‌برجسته، چاقوسازی، حصیربافی، سفالگری و زیورآلات سنتی از جمله مهم‌ترین آن‌ها هستند.
شریفی با اشاره به اقدامات اجرایی در سال‌های اخیر اظهار داشت: اداره‌کل میراث فرهنگی استان با هدف توانمندسازی صنعتگران و ایجاد اشتغال پایدار، اقدام به راه‌اندازی بیش از ۱۵۰ کارگاه تولیدی در سطح استان کرده است؛ این کارگاه‌ها عمدتاً در مناطق روستایی و مرزی مستقر شده‌اند تا ضمن حفظ هنرهای بومی، زمینه آموزش و انتقال تجربیات به نسل جدید را فراهم کنند.
وی افزود: در برخی شهرستان‌ها مانند مهران، دهلران و ملکشاهی، کارگاه‌های تخصصی با محوریت بانوان راه‌اندازی شده که نقش مهمی در توانمندسازی اقتصادی خانواده‌ها داشته‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی ایلام همچنین به ظرفیت‌های فروش و بازاریابی اشاره کرد و گفت: در ایام اربعین امسال، با راه‌اندازی بیش از ۱۲۰ غرفه رایگان در شهرستان‌های مختلف، بالغ بر ۸ میلیارد تومان فروش صنایع‌دستی ثبت شد که این غرفه‌ها نه‌تنها بستری برای معرفی هنرهای سنتی ایلام به زائران بودند، بلکه زمینه‌ساز ارتباط مستقیم تولیدکنندگان با بازار مصرف شدند.
وی در پایان با اشاره به برنامه‌های آتی اداره‌کل گفت: ایجاد بازارچه‌های دائمی، حمایت از طراحی‌های نوآورانه، توسعه بسته‌بندی استاندارد و استفاده از ظرفیت‌های قانونی برای اعطای تسهیلات به صنعتگران، از جمله اولویت‌های ما در سال جاری است که امیدواریم با مشارکت بخش خصوصی و همراهی نهادهای حمایتی، بتوانیم صنایع‌دستی ایلام را به جایگاه واقعی خود در سطح ملی و بین‌المللی برسانیم.
با توجه به ظرفیت‌های گسترده صنایع‌دستی در استان ایلام، از تنوع رشته‌ها تا مهارت‌های بومی و استقبال بازار، می‌توان این حوزه را یکی از ارکان توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه دانست؛ با این حال، استمرار فعالیت صنعتگران نیازمند حمایت‌های ساختاری، آموزش تخصصی، ایجاد بازارهای پایدار و تقویت زیرساخت‌های فروش و تبلیغات است که باید مورد توجه واقع شود.
