همشهری‌آنلاین - مجیدجباری: نهر کرج در میانه قرن سیزدهم خورشیدی، به دستور محمدشاه قاجار و با نظارت میرزا آقاسی ساخته شد تا کمبود آب تهران قدیم را جبران کند. این نهر پس از طی مسافتی حدود ۴۰ کیلومتر، علاوه بر تامین آب آشامیدنی، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی مسیر را نیز سیراب می‌کرد و نقش حیاتی در توسعه باغستان‌ها و اراضی تهران داشت.
یک تهران‌شناس در این باره می‌گوید: «آب کرج، یا همان نهر کرج، تا سال ۱۳۴۷ به‌صورت آزاد جریان داشت. در آن سال مسیر آب تا سد امیرکبیر بسته شد. تا پیش از آن، هیچ مخزنی وجود نداشت و آب مستقیما وارد اراضی جلالیه می‌شد؛ همان محدوده‌ای که امروز پارک لاله در آن قرار دارد. پس از عبور از آنجا، آب به مرکز تصفیه جلالیه حوالی خیابان دکتر فاطمی می‌رفت.»
دکتر نصرالله حدادی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین خاطرات شخصی خود از جریان نهر را این‌گونه بازگو می‌کند: «به خاطر دارم در سال ۱۳۴۰ یک روز در میان خواهر کوچکم را به بیمارستان هزار تختخوابی (امام خمینی فعلی) می‌بردم. بیرون بیمارستان منتظر می‌ماندم و یادم است که آب نهر کرج از وسط مسیر عبور می‌کرد. تازه داشتند بلوار کشاورز و بلوار کریم‌خان را می ساختند و آب از همان مسیر می‌گذشت. تهران هم در آن زمان جمعیت زیادی نداشت که بخواهند مسیر آب را ببندند یا نگران آلودگی آب باشند. در تابستان‌ها مردم از آب نهر برای آب‌تنی استفاده می‌کردند و شب‌ها نیز برای گردش به کنار نهر می‌رفتند.»
اجرای «رضا دیوونه» در کنار آب کرج
حدادی به جنبه‌های فرهنگی نهر کرج نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در خاطرات مرحوم بیژن ترقی، آمده است که رضا محجوبی معروف به «رضا دیوونه» یک شب کنار نهر برای جمعی ویولن نواخت. شب مهتابی بود و داستان آن شب در کتابش هم آمده است. منطقه‌ای که امروز از ابتدای خیابان کارگر آب در آن نمایان می‌شود، در گذشته به «کوشک نصرت‌آباد» معروف بود؛ مرکز قرنطینه بیماری وبا در تهران.»
وی همچنین از تصاویر باقی‌مانده و کاربرد نهر در دوران اشغال ایران می‌گوید: «مرحوم سید محمود پاکزاد، تصویر زیبایی از نهر به جای گذاشته و تصویر دیگری هم وجود دارد که گوسفندانی را در اراضی اطراف نهر نشان می‌دهد. پدرم می‌گفت در زمان اشغال ایران توسط نیروهای آمریکایی، چون تهران آب لوله‌کشی نداشت، آن‌ها از آب نهر کرج استفاده می‌کردند. آب بسیار تمیز بود و محل تفرج آن‌ها و مردم عادی نیز بود. دو ردیف درخت در دو سوی رودخانه، فضایی مصفا ایجاد کرده بود.»
وضعیت کنونی نهر کرج
امروزه جریان آب نهر کرج در بلوار کشاورز محدود و راکد شده است. بخش قابل توجهی از مسیر آن به کانال‌های شهری و فضاهای شهری تبدیل شده، اما هنوز بخشی از آب اصلی جریان دارد. مسئولان شهرداری منطقه ۶ تاکید می‌کنند که ساماندهی و بازسازی این کانال با طرح‌های آبنما و فضای سبز می‌تواند هم منظر شهری را بهبود بخشد و هم خاطره تاریخی نهر را زنده نگه دارد.
به گزارش همشهری‌آنلاین، نهر کرج که روزگاری شاهرگ حیاتی تهران بود با گذر زمان به فراموشی سپرده شد. اما خاطرات، تصاویر و روایت‌هایی چون گفته‌های دکتر حدادی نشان می‌دهد که این نهر علاوه بر یک مسیر آبی، نماد زندگی، تفریح و فرهنگ شهری تهران قدیم بود. یادآوری تاریخ و نقش نهر کرج، به‌ویژه در شرایط کنونی بحران آب، اهمیت مدیریت هوشمندانه منابع طبیعی را در قلب پایتخت برجسته می‌کند و الهام‌بخش آینده پایدار برای تهران است.
