تجارت غیرنفتی ایران در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴ با افزایش ۰.۵ درصدی در وزن و کاهش ۱۰.۲ درصدی در ارزش همراه بود. محسن منتظری، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و پایش سازمان توسعه تجارت ایران، اعلام کرد که صادرات به ۱۶.۵۴۹ میلیارد دلار و واردات به ۱۷.۶۲۷ میلیارد دلار رسیده است. با وجود چالش‌هایی مانند کاهش قیمت کالاها و موانع ارزی، ابتکارات دولت چهاردهم، از جمله موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی، نویدبخش تقویت تجارت خارجی و جبران کسری تراز تجاری است.
بر اساس گزارش منتظری، صادرات غیرنفتی ایران در چهار ماهه ۱۴۰۴ به ۴۸.۸۱۱ میلیون تن کالا به ارزش ۱۶.۵۴۹ میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱.۵ درصد رشد وزنی و ۵.۵ درصد کاهش ارزشی را نشان می‌دهد. متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی با ۷ درصد کاهش به ۳۳۹ دلار رسید، که می‌تواند ناشی از افت قیمت‌های جهانی یا تغییر در ترکیب کالاهای صادراتی باشد.
پنج مقصد اصلی صادراتی شامل چین (۴.۵۶۱ میلیارد دلار، ۲۷.۶ درصد)، عراق (۲.۹۴۴ میلیارد دلار، ۱۷.۸ درصد)، امارات متحده عربی (۲.۱۲۳ میلیارد دلار، ۱۲.۸ درصد)، ترکیه (۱.۶۶۷ میلیارد دلار، ۱۰.۱ درصد) و افغانستان (۷۰۹ میلیون دلار، ۴.۳ درصد) بودند که در مجموع ۷۲.۵ درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهند. بخش پتروشیمی و پایه نفتی با ۴۹ درصد، معدن و صنایع معدنی با ۲۵ درصد، صنعت با ۱۷ درصد و کشاورزی با ۹ درصد، بیشترین سهم را در سبد صادراتی داشتند.
واردات غیرنفتی ایران در این دوره به ۱۲.۲۰۹ میلیون تن کالا به ارزش ۱۷.۶۲۷ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته ۳ درصد کاهش وزنی و ۱۴ درصد کاهش ارزشی داشت. متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی با ۱۱ درصد کاهش به ۱.۴۴۴ دلار رسید. امارات متحده عربی (۵.۴۱۴ میلیارد دلار، ۳۰.۷ درصد)، چین (۴.۵۸۸ میلیارد دلار، ۲۶ درصد)، ترکیه (۲.۵۹۵ میلیارد دلار، ۱۴.۷ درصد)، هند (۶۶۹ میلیون دلار، ۳.۸ درصد) و آلمان (۶۲۸ میلیون دلار، ۳.۶ درصد) پنج مبدأ اصلی وارداتی بودند که ۷۹ درصد از کل واردات را به خود اختصاص دادند.
کالاهای واسطه‌ای با ۷۲ درصد، و کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای هر کدام با ۱۴ درصد، عمده‌ترین سهم را در واردات داشتند. همچنین، ۱.۰۷۱ میلیارد دلار به واردات شمش طلای خام اختصاص یافت که تأثیر قابل‌توجهی بر کسری تراز تجاری داشته است.
تراز تجاری غیرنفتی ایران در این دوره منفی ۱.۰۷۸ میلیارد دلار بود. ایران با ۸۱ کشور تراز تجاری مثبت به ارزش ۵.۸ میلیارد دلار و با ۶۰ کشور تراز تجاری منفی به ارزش ۶.۹ میلیارد دلار داشت. کاهش ارزش صادرات، به‌ویژه در بخش پتروشیمی (کاهش ۱۰ درصدی قیمت)، و سیاست‌های ارزی از عوامل اصلی این کسری بودند.
محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، با اشاره به ثبت رکورد ۵۸ میلیارد دلاری صادرات غیرنفتی در سال ۱۴۰۳، کاهش ۵.۵ درصدی صادرات در چهار ماهه ۱۴۰۴ را به عواملی مانند حادثه بندر شهید رجایی، جنگ ۱۲ روزه و رکود اقتصادی نسبت داد. وی تأکید کرد که سیاست‌های ارزی در کاهش انگیزه صادرکنندگان نقش داشته، اما موافقت‌نامه‌های تجاری جدید می‌توانند این عقب‌ماندگی را جبران کنند.
دهقان دهنوی از رشد ۲۲ درصدی صادرات به اتحادیه اقتصادی اوراسیا خبر داد و گفت که اجرای موافقت‌نامه تجارت با این اتحادیه از ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴، صادرات به کشورهای روسیه، ارمنستان، قزاقستان، بلاروس و قرقیزستان را تقویت کرده است. همچنین، وی به امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد با پاکستان اشاره کرد که می‌تواند حجم تجارت ۳ میلیارد دلاری کنونی با این کشور را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
برای بهبود تراز تجاری، سازمان توسعه تجارت بر توسعه موافقت‌نامه‌های تجاری، کاهش موانع ارزی و تقویت زیرساخت‌های گمرکی تمرکز کرده است. وابستگی به تعداد محدودی از شرکای تجاری (۷۲.۵ درصد صادرات به پنج کشور) و تأثیر تحریم‌ها همچنان چالش‌های اصلی هستند، اما تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی و تمرکز بر کالاهای سرمایه‌ای می‌تواند تجارت غیرنفتی ایران را پویاتر کند.
تجارت غیرنفتی ایران در چهار ماهه ۱۴۰۴ با وجود کاهش ارزشی، نشانه‌هایی از رشد وزنی و پتانسیل بهبود را نشان می‌دهد. با تداوم سیاست‌های توسعه تجارت آزاد و رفع موانع داخلی، ایران می‌تواند کسری تجاری را کاهش داده و جایگاه خود را در بازارهای جهانی تقویت کند.
