لگردشگری هرچند سهم بزرگی در اقتصاد اسرائیل ندارد، اما بخش مهمی به شمار می‌رود. این صنعت حدود ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و نزدیک به ۱۵۰ هزار شغل مستقیم ایجاد می‌کند، یعنی حدود ۳.۸ درصد کل مشاغل در بازار کار. در سال ۲۰۱۹، یعنی پیش از بحران کرونا، میزان هزینه گردشگران خارجی اسرائیل حدود ۲۵.۹ میلیارد شِکِل بود و صادرات گردشگری به ۶.۷ میلیارد دلار رسید که معادل ۶.۳ درصد کل صادرات خدمات محسوب می‌شد.

 

 

حوادث هفتم اکتبر و ادامه وضعیت جنگی از اکتبر ۲۰۲۳، به‌طور فوری و مستقیم بر گردشگری ورودی به اسرائیل اثر گذاشت و موجب افت شدید این بخش در مقایسه با سال‌های گذشته شد.

 

تعداد گردشگران ورودی به فلسطین اشغالی در سال ۲۰۱۵ حدود ۳.۱ میلیون نفر بود؛ این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۳.۹ میلیون رسید، در ۲۰۱۸ به ۴.۱ میلیون نفر افزایش یافت و در ۲۰۱۹، درست پیش از بحران کرونا، به ۴.۹ میلیون نفر رسید.اما سال ۲۰۲۰ همزمان با همه‌گیری کرونا، شاهد سقوط شدید تعداد بازدیدکنندگان بود. در دوره ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ بخشی از این افت جبران شد و تعداد گردشگران به حدود ۳.۲ میلیون نفر رسید، یعنی چیزی در حدود ۶۵ درصد سطح سال ۲۰۱۹، با میانگین کمتر از یک میلیون نفر در سال. اما در سال ۲۰۲۴ و پس از آغاز جنگ غزه، شمار گردشگران ورودی به یک میلیون نفر کاهش یافت، سطحی مشابه سال ۲۰۲۰. همچنین پروازهای خارجی به مقصد اسرائیل ۷۰ درصد کاهش پیدا کرد، زیرا بسیاری از خطوط هوایی پروازهای خود به فلسطین اشغالی را تعلیق کردند.

 

 

بخش اقامت و هتل‌ها در فلسطین اشغالی طی سال ۲۰۲۴ با کاهش چشمگیر درآمد روبه‌رو شد؛ درآمد این بخش ۱۸ درصد کمتر از سطح پیش‌بینی‌شده و حدود ۲۵ درصد پایین‌تر از سال ۲۰۲۳ بود. سهم گردشگری خارجی در درآمد هتل‌ها در سال ۲۰۲۴ تنها به ۱۰ درصد رسید، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۳ درصد بود. همچنین مجموع شب‌های اقامت نیز کاهش یافت.با این حال، افزایش تعداد افراد آواره از شهرهای جنوبی و شمالی تا حدی از شدت این افت کاست. شهرهایی مانند قدس و تل‌آویو زیان‌های سنگینی متحمل شدند، زیرا پیش‌تر حدود ۶۰ درصد از شب‌های اقامت گردشگران خارجی در این دو شهر ثبت می‌شد. در مقابل، مناطق شمالی و جنوبی به‌طور نسبی از پر شدن هتل‌ها برای اسکان آوارگان بهره‌مند شدند.

 

 

بخش هتل‌ها در سال ۲۰۲۴ با کاهش ۱۴.۷ درصدی در تعداد کارکنان مستقیم مواجه شد، در حالی که تعداد کارکنان از طریق شرکت‌های تأمین نیروی انسانی ۸.۲ درصد کاهش یافت. در عوض، متوسط دستمزدها در این بخش به دلیل کمبود نیروی کار ۱۰ درصد افزایش یافت؛ رقمی بالاتر از رشد ۶.۲ درصدی میانگین دستمزدها در سایر بخش‌های اقتصادی.

 

 

اکثر شرکت‌های هواپیمایی خارجی پروازهای خود به فلسطین اشغالی را متوقف کردند، به‌ویژه پس از هشدارهای اتحادیه اروپا در سپتامبر ۲۰۲۴. در نتیجه، شرکت‌های هواپیمایی اسرائیلی (العال، آرکیا، و یسرائیر) از افزایش تقاضا سود بردند. تعداد مسافران این شرکت‌ها ۲۵ درصد رشد کرد (از ۷.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۳ به ۹.۱ میلیون نفر در سال ۲۰۲۴). همچنین قیمت بلیت‌ها به‌شدت افزایش یافت که این موضوع به‌طور مستقیم به سود شرکت‌های اسرائیلی افزود. سود شرکت «العال» بیش از ۴۰۰ درصد نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد کرد.

 

 

کابینه اسرائیل بسته گسترده‌ای از ابزارهای حمایتی برای بخش گردشگری ارائه کرد. این حمایت شامل پرداخت غرامت از طریق «صندوق خسارات» برای جبران آسیب‌های واردشده به اموال یا جبران زیان‌های ناشی از کاهش سود بود. همچنین، کمک‌هزینه‌های بیکاری با شرایط ساده‌تر در نظر گرفته شد، به‌ویژه برای کارگرانی که اخراج شدند یا مجبور به مرخصی بدون حقوق شدند. افزون بر این، کابینه مشوق‌هایی برای بازگشت به کار تعیین کرد که ارزش آن به سه‌هزار شِکِل در ماه برای کارکنانی می‌رسید که از مناطق تخلیه‌شده بازمی‌گشتند.کابینه اسرائیل همچنین وام‌های ویژه‌ای به بخش گردشگری اختصاص داد و ۱۷۵ میلیون شِکِل برای پوشش هزینه‌های اسکان آوارگان پرداخت. علاوه بر آن، ۷۰ میلیون شِکِل برای تبلیغات و بازاریابی گردشگری ورودی و ۱۰ میلیون شِکِل برای تقویت گردشگری داخلی اختصاص یافت. همچنین غرامت‌هایی به صاحبان مشاغل گردشگری بابت خسارات ناشی از جلوگیری از ورود کارگران فلسطینی به بازار کار اسرائیل پرداخت شد.

 

 

این نخستین باری نیست که بخش گردشگری اسرائیل تحت تأثیر جنگ‌ها یا بحران‌های امنیتی قرار می‌گیرد. در جنگ دوم لبنان (۲۰۰۶) و عملیات «صخره سخت» (۲۰۱۴) نیز کاهش قابل‌توجهی در شمار گردشگران ثبت شد، اما دوره رکود کوتاه‌تر بود و به‌سرعت شاهد بازگشت رونق بود. در مقابل، همه‌گیری کرونا موجب فروپاشی تقریباً کامل این بخش شد و بازگشت از آن چندین سال طول کشید؛ موضوعی که شکنندگی ذاتی گردشگری در برابر بحران‌های جهانی و محلی را به‌روشنی نشان می‌دهد.

 

جنگ کنونی، اما، بحرانی چندلایه در گردشگری اسرائیل پدید آورده است. از یک‌سو ورود گردشگران خارجی با سقوط شدید روبه‌رو شد، و از سوی دیگر، به دلیل تخلیه شهرهای شمال و جنوب، تقاضای داخلی برای استفاده از هتل‌ها بالا رفت و این بخش بیشتر به بازار داخلی و آوارگان وابسته شد تا به گردشگری خارجی. آنچه این جنگ را از بحران‌های پیشین متمایز می‌سازد، طولانی بودن، تعدد جبهه‌ها و شدت درگیری‌هاست که سطح بی‌ثباتی و نااطمینانی را در بخش گردشگری و کل اقتصاد اسرائیل افزایش داده است.

 

تجربه‌های پیشین نشان داده که بخش گردشگری توانایی سازگاری و بازگشت به رونق را دارد، اما شرایط فعلی موانعی بی‌سابقه ایجاد کرده است. تداوم جنگ و طولانی شدن آن، در کنار فضای پرتنش امنیتی، اعتماد بازارها و گردشگران را به‌شدت تضعیف کرده و چشم‌انداز بازگشت این بخش را تیره ساخته است.

 

مهم‌ترین نتایج گزارش

گردشگری آسیب‌پذیرترین بخش در برابر بحران‌های امنیتی است؛ چرا که ورود گردشگران خارجی بلافاصله با شروع درگیری‌ها متوقف می‌شود.اقامت آوارگان و نیروهای ذخیره ارتش در هتل‌ها درآمد محدودی برای این بخش ایجاد کرده، اما جایگزین درآمدهای کلان گردشگران خارجی نیست.در حالی که گردشگری خارجی تقریباً فروپاشیده است، شرکت‌های هواپیمایی اسرائیلی و هتل‌هایی که به اسکان آوارگان اختصاص داده شدند، سودی بی‌سابقه به دست آورده‌اند.این گزارش نتیجه می‌گیرد که جنگ در غزه و گشوده شدن جبهه‌های دیگر در لبنان و ایران ضربه‌ای بی‌سابقه به گردشگری اسرائیل وارد کرده است؛ ضربه‌ای شدیدتر از همه جنگ‌ها و تنش‌های پیشین. کاهش شدید شمار گردشگران، افت درآمد و صادرات گردشگری، این بخش را وادار کرده به راهکارهای موقت مانند اسکان آوارگان و اتکا به کمک‌های دولتی متوسل شود.آینده گردشگری در اسرائیل به ثبات امنیتی و سیاست‌های دولتی در معرفی این سرزمین به‌عنوان مقصدی امن وابسته است؛ امری که در کوتاه‌مدت و با ادامه جنگ و تنش‌های منطقه‌ای دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.