به گزارش همشهری آنلاین، بنفشه زهرایی مدیر موسسه آب دانشگاه تهران اظهار کرد: وضعیت دریاچه ارومیه امسال بسیار اسفبار شده، به گونه‌ای که تراز آن به زیر ۱۲۷۰ متر رسیده و طبق آخرین آماری که ۱۱ مرداد منتشر شده، ۱۲۶۹.۷۴ متر بوده و حدود ۵۰ سانتیمتر افت پیدا کرده است.
گرمای بی‌سابقه به دلیل کم‌آبی دریاچه ارومیه
مدیر موسسه آب دانشگاه تهران این وضعیت را برای دریاچه ارومیه بسیار بد توصیف و بیان کرد: به‌تازگی نتایج تحقیقاتی درباره وضعیت اسفبار دریاچه و نیز بلند شدن طوفان‌های نمک در اطراف آن منتشر شده که نشان می‌دهد همین الان هم برای ساکنان منطقه مشکلاتی ایجاد کرده است که از جمله می‌توان به افزایش بی‌سابقه دمای هوا در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی اشاره کرد.
وی افزود: وقتی دریاچه‌ای با آن عظمت حذف یا خشک شود، اثرات بسیار متنوعی در اکوسیستم منطقه خواهد داشت. به عنوان مثال، بررسی‌هایی که محققان دانشگاه تبریز انجام داده‌اند، نشان می‌دهد که دمای بالای ۴۱ درجه از سال ۹۹ به بعد در این منطقه مشاهده شده است.
زهرایی گفت: این افزایش دما در شهرهایی مثل تبریز و عمدتا هم در زمان‌هایی که تراز دریاچه به پایین‌تر از ۱۲۷۶ رسیده، اتفاق افتاده و این نشان می‌دهدکه وقتی تراز دریاچه از یک مقدار پایین‌تر شده و سطح آن کوچک می‌شود، گرمای بی‌سابقه در شهرهای اطراف دریاچه اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: گفته شده میانگین دمای روزهای گرم تبریز امسال ۲ درجه بیشتر از سال‌های گذشته بوده و میانگین افزایش دمای استان آذربایجان غربی در مردادماه در همین سال ۱۴۰۴ بیش از ۲ برابر میانگین کشوری بوده است.
افزایش دمای هوا و افزایش نیازهای آبی
زهرایی با بیان اینکه این اعداد شوخی نیست، گفت: همواره این شهرها را به عنوان شهرهای نسبتا خنک می‌شناسیم و اگر چنین افزایش دماهایی در این شهرها ادامه پیدا کند، هم سلامتی مردم در خطر قرار می گیرد و هم مردم مثل تهران و سایر شهرها بیشتر دنبال استفاده از سیستم‌های سرمایشی عجیب غریب در تابستان‌ها خواهند رفت که این امر یک بارگذاری شدید روی سیستم تامین انرژی کشور خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: از همه مهم‌تر اینکه نیازهای آبی در منطقه افزایش خواهد یافت زیرا وقتی شهری که دمای بالای ۳۵ درجه را تاکنون تجربه نکرده و یکباره قرار است دمای بالای ۴۲ درجه را تجربه کند، قطعا مصرف آب شرب، مصرف آب کشاورزی و مصرف آب صنایع آن افزایش خواهد یافت و در همه زمینه‌ها مصرف آب و انرژی بالا خواهد رفت.
خطر از بین رفتن کل آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی
مدیرموسسه آب دانشگاه تهران گفت: ارزش ذاتی دریاچه ارومیه به عنوان یک اِلِمان (نماد) مهم در اکوسیستم منطقه غیرقابل ارزش‌گذاری و غیرقابل تعیین است، در حالی که ما تجربه خشک شدن دریاچه آرال را دیده‌ایم.
وی ادامه داد: اگر به خاطر زیاده‌روی در تولید کشاورزی در منطقه این سرنوشت اسفبار برای دریاچه ارومیه مانند دریاچه آرال رقم زده شود، تبعات آن باعث از بین رفتن کل استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی خواهد بود.
طغیان انواع بیماری‌ها بر اثر خشکیدگی دریاچه ارومیه
زهرایی خاطرنشان کرد: تبعات خشکی شدگی دریاچه ارومیه تنها به گرم‌تر شدن هوای منطقه یا نمکزار شدن ختم نمی‌شود، بلکه همانند تجربه خشکی دریاچه آرال، شاهد طغیان انواع سرطان‌ها، انواع و اقسام بیماری‌ها و خالی از سکنه شدن مساحت عظیمی از اطراف دریاچه خواهیم بود.
وی از عملکرد ضعیف دولت‌ها و دستگاه‌های اجرایی در این خصوص انتقاد کرد و با اشاره به سابقه ۷ ساله خود در دبیری کارگروه سازگاری با کم‌آبی گفت: در این سال‌ها جلسه‌های متعددی با استان‌های مختلف کشور در مورد اینکه در زمینه مدیریت مصرف آب چه باید کرد، برگزار شد.
وجود توهم پرآبی در استان‌های اطراف دریاچه ارومیه
این مسئول دانشگاهی ادامه داد: در این جلسه‌ها مشاهده می‌شد که در استان‌های واقع در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نسبت به سایر استان‌های کشور روحیه خیلی کمتری برای سازگاری با کم‌آبی وجود دارد و یک توهم پرآبی در منطقه وجود دارد.
حفظ دریاچه ارومیه به خاطر کشاورزی از اولویت خارج شده
مدیر موسسه آب دانشگاه تهران با اشاره به وابستگی گسترده اقتصاد استان و معیشت مردم ـ به‌خصوص در آذربایجان غربی ـ به کشاورزی باعث شده که دریاچه در حاشیه قرار گرفته و حفظ دریاچه هم در نتیجه از اولویت خارج شود.
وی با اشاره به صرف بودجه حدود ۱.۳ میلیارد دلاری برای حفظ دریاچه ارومیه در آن سال‌ها ادامه داد: توفیق چندانی حاصل نشد اما در دوره‌هایی هم توانستیم سطح دریاچه را بهبود بخشیم.
احیای دریاچه ارومیه یک روند مستمر است
زهرایی تلاش برای احیای دریاچه ارومیه را یک حرکت مستمر ارزیابی کرد که همواره باید تداوم یابد و گفت: اینکه فکر شود که ستاد احیای دریاچه ارومیه در عرض ۴ یا ۵ سال تراز دریاچه را به یک حدی رسانده و در همان حد بماند، اشتباه است.
وی خاطرنشان کرد: وقتی برداشت‌های آب در حوضه کاهش داده نشود و حقابه دریاچه نیز تامین نشود، حتی اگر در یک بازه زمانی سطح دریاچه به تراز مناسبی برسد ،بعدا مجدد افت خواهد داشت و شرایط همانند هم اکنون خواهد شد.
تداوم بی‌رویه کشت در حوضه ارومیه
مدیر موسسه آب دانشگاه تهران از مسئولان کشاورزی به‌خصوص در استان آذربایجان غربی انتقاد کرد که الگوهای کِشت ابلاغی شده به استان پیگیری نمی‌شود، گرچه با الزام‌های احیای دریاچه هم هیچ تناسبی ندارند.
وی ادامه داد: در الگوی کشت ابلاغی وزارت جهاد برای همین سال آبی جاری، کشت یونجه ۲۲ هزار هکتار بیش از سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شده و این در حالی است که مشخص بود امسال استان با کم‌بارشی روبه‌رو است.
این مسئول دانشگاهی با اشاره به کم بارشی حدود ۳۵ درصدی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزود: آذرماه سال ۱۳۹۴ هیات وزیران مصوب کرد که ریشه چغندر قند از استان آذربایجان غربی نباید خارج شود تا بتوانند توسعه کشت آن را مهار کنند، اما هیچ‌وقت این مصوبه نتوانست به‌درستی اجرا شود.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر بیش از ۱۶ هزار تن چغندر از استان خارج شده است، اظهار کرد: بیش از ۳۰ هزار هکتار چغندر قند بهاره با مصرف با آب بسیار بالا در استان آذربایجان غربی در سال‌های اخیر کشت شده و وقتی چنین فضایی حاکم است، نمی‌توان انتظاری داشت.
وجود بیش از ۶۰ هزار چاه غیرمجاز که با آنها اصلا برخورد نمی‌شود
وی با اشاره به وجود بیش از ۶۰ هزار چاه غیرمجاز در استان آذربایجان غربی که هیچ‌گونه برخوردی هم با آنها نمی‌شود، گفت: این تعداد چاه در استان آذربایجان غربی که استان خیلی پهناوری هم نیست، یعنی ۶۰ هزار چاه غیرمجاز حریمی در حریم رودخانه‌ها و غیرحریمی حتی در بستر رودخانه بسیار سوال برانگیز است.
از دست رفتن عمق دریاچه دیگر قابل احیا نخواهد بود
مدیر موسسه آب دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: اگر وضعیت کم‌آبی دریاچه ارومیه ادامه پیدا کند، بخشی از عمق دریاچه دیگر قابل احیا نخواهد بود.
وی ادامه داد: نیاز داریم که به‌سرعت برنامه احیای دریاچه ارومیه را با انسجام بیشتر دستگاه‌های اجرایی در استان‌های واقع در حوضه آبریز نهایی کنیم. الان که احیای دریاچه به استان‌های حوضه آبریز آن واگذار شده، اگر برنامه‌ریزی و انسجام وجود نداشته باشد، عمق اندک دریاچه ارومیه را از دست می‌دهیم.
زهرایی با بیان اینکه عمق دریاچه ارومیه نسبت به عمق دریاچه‌های مشابه مثل وان در ترکیه یا دریاچه‌هایی در ارمنستان و غیره که عمق بیشتری دارند و در نتیجه آسیب‌پذیری آنها کمتر است، افزود: دریاچه ارومیه در یک سطح پهناور با عمق محدود گسترده شده و اگه همین عمق اندک هم کمتر شود، آسیب‌پذیری فوق‌العاده خواهد داشت.
فرصت احیای دریاچه ارومیه در حال از دست رفتن است
این مسئول دانشگاهی گفت: توجه دولتمردان را، چه در استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و چه در بدنه دولت به این موضوع جلب می‌کنم که فرصت برای احیای دریاچه ارومیه واقعا در حال از دست رفتن است.
وی ادامه داد: با خشک شدن ارومیه جایی در کشور نداریم که میزبان مردم استان آذربایجان غربی و شرقی باشد و اگر قرار شود که زمین‌های کشاورزی منطقه ناشی از نمکزار شدن از بین برود و مردم شهرهای منطقه جابه‌جا شوند، مانند سرنوشتی که برای دریاچه آرال رقم خورد، مسئولان کشور باید به این سوال پاسخ دهند که این جمعیت کجا قرار است سکنا داده شوند.
زهرایی خاطرنشان کرد: این میزان جمعیت شهری و روستایی، با وجود محدودیت‌های آب و سایر مشکلاتی که در کشور وجود دارد، کجا قرار است زندگی کنند.
مدیر موسسه آب دانشگاه تهران افزود: برای احیای دریاچه ارومیه باید روی اصلاح الگوی کشت، کاهش استفاده غیرمجاز از اراضی ملی کار کنیم. البته برنامه‌ها داده شده و فقط باید با انسجام و هماهنگی در اجرا به نتیجه رسید.
