به گزارش مشرق، در پی افزایش چالش‌های امنیتی، مهاجرت غیرمجاز و قاچاق کالا در مرزهای شرقی ایران، موضوع احداث دیوار مرزی به یکی از اولویت‌های مهم کشور بدل شده است.
این پروژه با هدف تقویت امنیت ملی و کنترل بهتر گذرگاه‌های مرزی، در استان‌های خراسان رضوی، شمالی، جنوبی و سیستان و بلوچستان در حال اجرا است. عملیات ساخت این دیوار بتنی که ارتفاع آن تا چهار متر می‌رسد، توسط نیروهای مهندسی ارتش با بهره‌گیری از توان داخلی و جدیدترین فناوری‌ها انجام می‌شود.
برآن شدیم تا در گفت‌وگوی تفصیلی با امیر سرتیپ دوم صادق نوری جانشین قرارگاه شمال شرق نیروی زمینی ارتش و مسئول قرارگاه احداث دیوار مرزی نیروی زمینی ارتش به بررسی ابعاد مختلف این طرح ملی، پیشرفت‌های صورت‌گرفته، چالش‌های پیش‌روی اجرایی و نقش این دیوار در افزایش امنیت مرزهای شرق ایران خواهیم پرداخت.
مهم‌ترین محورهای این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
* پروژه انسداد مرز شرقی با هدف جلوگیری از تردد غیرمجاز، قاچاق و ارتقای امنیت ملی از ابتدای سال ۱۴۰۳ آغاز شد.
* در این پروژه، ۳۰۰ کیلومتر از مرز خراسان رضوی با افغانستان تحت پوشش دیوار بتنی و پایش هوشمند قرار می‌گیرد.
* چهار گروه مهندسی رزمی نیروی زمینی ارتش مسئولیت اجرای کامل عملیات را بر عهده دارند.
* شرایط اقلیمی دشوار از جمله یخبندان، گرد و خاک و کمبود آب، باعث کندی مراحل اجرایی در برخی فصول شد.
* دیوارهای بتنی این پروژه با ارتفاع ۴ متر، وزن ۱۴ تن و بتن‌ریزی ویژه، برای نخستین بار در کشور تولید شده‌اند.
* تاکنون بیش از ۲۰۵ کیلومتر زیرسازی، ۱۶۵ کیلومتر دیوار تولید و ۱۳۵ کیلومتر نصب شده است.
* در امتداد دیوار مرزی، برجک‌های سه‌طبقه با تجهیزات نظارتی هوشمند مانند دوربین و سنسور حرکتی نصب می‌شود.
* پروژه انسداد مرزهای شرقی بخشی از طرح کلان ایمن‌سازی همه مرزهای کشور، از شرق تا غرب، محسوب می‌شود.
* اجرای این پروژه منجر به اشتغال‌زایی گسترده در شهرستان‌های مرزی و رونق صنایع وابسته شده است.
* با تکمیل این طرح، ادعای عبور اشتباهی از مرز دیگر پذیرفتنی نخواهد بود و مرزها به‌صورت فیزیکی و دیجیتال کنترل می‌شوند.
پروژه انسداد مرز شرقی از چه نقطه‌ای آغاز می‌شود و تا کجا ادامه دارد؟ اهمیت موقعیت جغرافیایی این مسیر چیست؟
بر اساس ابلاغ دی‌ماه ۱۴۰۲ به قرارگاه منطقه شمال‌شرق نیروی زمینی ارتش، پروژه‌ی انسداد مرز شرقی در دستور کار قرار گرفت. این پروژه شامل ۳۰۰ کیلومتر از مرز خراسان رضوی با افغانستان است که از نقطه‌ی سه‌جانبه‌ی ایران، ترکمنستان و افغانستان آغاز شده و تا «سیر خون جنوبی» ادامه می‌یابد.
اجرای پروژه از ابتدای سال ۱۴۰۳ با جدیت آغاز شد. در مراحل نخست، مشکلاتی از قبیل ناهماهنگی میان شرکت‌های طرف قرارداد، تیم‌های جغرافیایی و گروه‌های فنی وجود داشت، اما با پیگیری و برطرف شدن موانع، روند کار از سال ۱۴۰۳ سرعت گرفت و اکنون نیز با شرایط مطلوب ادامه دارد.
آغاز پروژه احداث دیوار مرزی از ابتدای سال ۱۴۰۳
مراحل اصلی اجرای پروژه انسداد مرز شرقی از آغاز تاکنون شامل چه مواردی بوده و چه میزان پیشرفت داشته است؟
در این پروژه، چهار گروه مهندسی رزمی نیروی زمینی ارتش مسئولیت اصلی را برعهده دارند. در ابتدا، یک مؤسسه‌ی فنی نیز از دهانه ذوالفقار تا سه‌راهی ملون مستقر بود، اما در پایان اسفند ۱۴۰۳ مأموریت آن خاتمه یافت و کل عملیات به‌طور کامل به نیروی زمینی ارتش واگذار شد. تمامی تجهیزات، نیروهای فنی و مهندسی از این پس توسط ارتش اداره می‌شود.
در سال ۱۴۰۳، کمبود آب در منطقه‌ی تایباد و مشکلات ناشی از شرایط اقلیمی باعث کندی عملیات شد. با تشکیل جلسات مشترک میان ستاد نیروی زمینی ارتش، نمایندگان استان و مدیران پروژه، بخش مهمی از مشکلات رفع شد. با ورود به سال ۱۴۰۴، این موانع برطرف شده و پیش‌بینی می‌شود روند اجرایی با سرعت بیشتری ادامه یابد.
شرایط آب‌وهوایی منطقه، به‌ویژه بادهای شدید و گردوخاک در تابستان و پاییز، همچنین سرما و یخبندان زمستان، مشکلات دیگری برای روند کار ایجاد می‌کند. برای نمونه، در زمستان ۱۴۰۳ بیش از ۴۰ روز به دلیل یخبندان، امکان فعالیت مهندسی وجود نداشت.
تکمیل بیش از ۲۰۵ کیلومتر زیرسازی دیوار مرزی در شرق کشور
پروژه احداث دیوار مرزی تا امروز چه میزان پیشرفت داشته است؟ دیوارهای مرزی تولید شده چه ویژگی‌های فنی دارند و چه استانداردهایی در طراحی و تولید آن‌ها رعایت شده است؟
تا امروز، از مجموع ۳۰۰ کیلومتر، بیش از ۲۰۵ کیلومتر زیرسازی دیوار تکمیل شده است. همچنین، تاکنون، بیش از ۱۳۵ کیلومتر دیوار نصب و ۳۵ کیلومتر دیوار آماده‌ی نصب (دپو) شده است.
زیرسازی شامل ایجاد جاده‌ی شوسه به عرض ۸ متر است که علاوه بر استقرار دیوار در سمت مرز افغانستان، امکان احداث جاده‌ی آسفالت استاندارد به عرض ۶.۵ تا ۷ متر را نیز فراهم می‌کند. در بخش‌هایی، عملیات خاک‌برداری بیش از ۱۰ متر عمق داشته و در برخی نقاط، تا ۱۵ لایه‌ی ۱۵ سانتی‌متری کوبش انجام شده است. حتی در مناطق کوهستانی، با پیکور و نصب پل در دره‌ها، مسیر آماده‌سازی شده است.
در ادامه، دیوار مرزی نصب می‌شود. این دیوارها برای نخستین‌بار در کشور تولید شده و دارای مشخصات فنی ویژه‌ای شامل ارتفاع ۴ متر، عرض ۳۸۰ سانتی‌متر، وزن حدود ۱۴ تن و مصرف بیش از ۲ تن سیمان، ۳۸۰ کیلوگرم میلگرد و بتن‌ریزی با فشار ویبره شش‌گانه در هر قطعه هستند.
چالش‌های احداث دیوار مرزی در شرق کشور
چه چالش‌هایی در اجرای این پروژه وجود داشته و برای رفع آن‌ها چه راهکارهایی اتخاذ شده است؟
این دیوارها به دلیل وزن و ابعاد بالا، حمل‌ونصب بسیار دشواری دارند و در صورت کوچک‌ترین نقص، توسط ناظران مردود می‌شوند.
در سال گذشته، سه شرکت مسئولیت تولید داشتند که به دلیل کندی کار، امسال ۹ شرکت دیگر نیز به آن‌ها افزوده شد و مجموعاً ۱۲ شرکت در حال فعالیت هستند.
البته به دلیل حجم بالای عملیات، گاهی ترافیک کاری بین پیمانکاران در نقاط نصب ایجاد می‌شود. هدف‌گذاری پروژه آن است که تا پایان سال ۱۴۰۴، کل ۳۰۰ کیلومتر تکمیل، دیوارها نصب و سیم‌خاردار نیز اضافه شود.
کار احداث دیوار مرزی در جنوب شرق آغاز شده است
این دیوارها، مرز رسمی محسوب نمی‌شوند، بلکه مانع فیزیکی، حفاظتی و امنیتی در عمق مرز هستند. هدف اصلی، جلوگیری از تردد غیرمجاز، قاچاق انسان، سوخت و مواد مخدر است. با توجه به ابعاد و استحکام، عبور از این دیوار غیرممکن بوده و ادعای «اشتباه در عبور مرز» دیگر پذیرفته نخواهد بود. از نظر مقاومت، این دیوارها در برابر سلاح‌های انفرادی و حتی پرتابه‌هایی مانند آرپی‌جی تست شده و عملکرد مطلوبی دارند.
پس از تکمیل ۳۰۰ کیلومتر مرز خراسان رضوی، اجرای پروژه در مرزهای خراسان جنوبی هم آغاز شده که در این راستا، ۵ کیلومتر زیرسازی در آن منطقه صورت گرفته است.
در مجموع، حدود ۹۲۰ کیلومتر از مرز شرقی کشور در قالب این طرح، تحت پوشش انسداد فیزیکی قرار خواهد گرفت. علاوه بر آن، سپاه پاسداران نیز عملیات مشابهی را از جنوب شرق تا بندر گواتر دنبال می‌کند. در نهایت، کل مرزهای شرقی کشور مسدود و کنترل خواهد شد.
کدام فناوری‌های مکمل دیوار مرزی شرق کشور هستند؟
هدف اصلی از احداث این دیوارهای مرزی چیست و چگونه باعث افزایش امنیت می‌شوند؟ چه فناوری‌ها و ابزارهایی برای پایش هوشمند مرز در کنار دیوارها به‌کار رفته است؟
همچنین، این پروژه بخشی از برنامه‌ی راهبردی جمهوری اسلامی ایران برای انسداد و ایمن‌سازی کل مرزهای کشور است. پس از شرق، مرزهای غربی نیز تحت پوشش قرار گرفته است.
همان‌طور که در بسیاری از کشورها از جمله ترکیه نیز چنین طرح‌هایی اجرا شده، ایجاد دیوارهای مستحکم پیرامون کشور، موجب کاهش نیاز به نیروی انسانی مرزبانی و حرکت به سمت کنترل هوشمند مرزها خواهد شد.
در امتداد دیوار مرزی، هر ۴ تا ۵ کیلومتر یک برجک بتنی سه‌طبقه احداث می‌شود. در کنار این برجک‌ها، دکل‌هایی برای ارتباطات تصویری و مخابراتی نصب خواهد شد تا پایش مستمر مرز به‌صورت شبانه‌روزی انجام شود.
این برجک‌ها به سیستم‌های دوربین، سنسورهای حرکتی و تجهیزات پایش هوشمند مجهز هستند و هرگونه تحرک مشکوک از جمله نزدیک شدن افراد، تلاش برای حفر تونل یا عبور از روی دیوار، به‌سرعت از طریق مانیتورهای داخل برجک‌ها قابل مشاهده خواهد بود.
این مجموعه با عنوان «پک کامل کنترلی» تعریف شده و به‌روزترین تجهیزات در آن به‌کار گرفته شده است. بازدیدهای میدانی از پروژه‌های مشابه نشان می‌دهد که طرح ایران از نظر استحکام و استاندارد، به‌روزتر و مطمئن‌تر از نمونه‌های دیگر است و تمامی مراحل، طبق ابلاغ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران پیش می‌رود.
دیوار مرزی ساخته‌شده از بتن مسلح و مطابق با استانداردهای ابلاغی است. ارزیاب‌های تخصصی طی بازدیدهای مختلف آن را مورد تأیید قرار داده‌اند. از نظر فیزیکی نیز، دیوارها در برابر نفوذ، برش یا حتی حملات محدود با سلاح‌های متداول، مقاومت بالایی دارند.
اجرای پروژه، علاوه بر ارتقای امنیت، آثار اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه داشته است. در شهرستان‌های مرزی مانند تایباد، اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم صورت گرفته و عملاً بیکاری به حداقل رسیده است. بسیاری از مرزنشینان یا در شرکت‌های تولید، حمل و نصب دیوار فعالیت می‌کنند، یا در کارخانجات شن و سیمان و صنایع وابسته مشغول شده‌اند.
مزیت‌های احداث دیوار مرزی در شرق کشور
پروژه انسداد مرز شرقی چه تأثیراتی بر اقتصاد و وضعیت اجتماعی مناطق مرزی مانند تایباد داشته است؟
بیش از ۳۰۰ دستگاه ماشین‌آلات در منطقه فعال است و همین موضوع باعث رونق کارگاه‌های خدماتی، تعمیرگاهی و فروش قطعات شده است. همچنین، حضور مهندسان و نیروهای متخصص در تایباد و تربت‌جام، باعث رونق اسکان، خدمات شهری و اقتصادی در این مناطق شده است.
مرزنشینان از ایجاد این دیوار احساس امنیت و آرامش خاطر دارند. این دیوار نه‌تنها مانع فیزیکی مستحکمی است، بلکه امکان تحرکات غیرمجاز مانند ورود موتورسیکلت‌ها، خودروها یا افراد پیاده را به‌طور کامل مسدود می‌کند.
در صورت هرگونه اقدام غیرقانونی، نیروهای مرزبانی در پشت دیوار حضور داشته و به‌سرعت واکنش نشان خواهند داد. گشت‌های مرزی نیز با اتکا به این دیوار، با آرامش و اطمینان بیشتری مأموریت خود را انجام می‌دهند.
رفع اختلافات مرزی با افغانستان حین احداث دیوار مرزی
در مسیر اجرای این پروژه، چگونه اختلافات مرزی با افغانستان مدیریت شده‌اند؟
در برخی نقاط مرزی، اختلافات و ابهامات فنی با کشور همسایه وجود داشته است. این موارد به تیم‌های سازمان جغرافیایی و کارشناسان مشترک ایران و افغانستان واگذار شده و تاکنون بخش عمده‌ی آن‌ها برطرف شده است.
تنها چهار نقطه باقی مانده که مذاکرات فنی در حال انجام است. حتی برخی مسئولان افغانستان نیز از اجرای این دیوار استقبال کرده و آن را گامی مثبت برای دو طرف دانسته‌اند.
این پروژه ملی با هدایت و پشتیبانی سلسله‌مراتب ارتش جمهوری اسلامی ایران، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و پشتیبانی ستاد کل نیروهای مسلح اجرا می‌شود.
این حمایت‌ها موجب شده پروژه، به‌رغم سختی‌ها، به‌صورت مداوم، حتی در روزهای تعطیل و شرایط سخت زمستانی ادامه یابد. گروه‌های مهندسی نیروی زمینی ارتش بارها نشان داده‌اند که می‌توانند پروژه‌های دشوار مانند زیرسازی‌های عمیق و کار در کوهستان را با موفقیت اجرا کنند.
احداث دیوار مرزی شرق تجربه مهندسان را ارتقا داد
اجرای پروژه انسداد مرز چه تجربه‌ها و مهارت‌هایی برای نیروهای مهندسی ارتش به همراه داشته است؟
اجرای این طرح، برای یگان‌های مهندسی رزمی ارتش تجربه‌ای ارزشمند به همراه داشته است. این گروه‌ها توانسته‌اند مهارت‌های جدیدی در حوزه‌ی زیرسازی اتوبان‌ها، ریل راه‌آهن و جاده‌های کوهستانی کسب کنند و ظرفیت اجرای پروژه‌های بزرگ ملی را به‌خوبی به دست آورند.
شرکت‌های پیمانکار نیز تحت نظارت نیروی زمینی ارتش، توانسته‌اند سطح فعالیت خود را ارتقا دهند. برای مثال، در روزهای سرد زمستان، با ایجاد کاور بر روی محل قالب‌گیری و استفاده از جت‌پناه، فرآیند تولید دیوار را بدون توقف ادامه دادند.
پروژه‌ی انسداد مرز شرقی در خراسان رضوی، با اتکا به توان مهندسی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، هم‌اکنون در مسیر تکمیل قرار دارد و نخستین استان کشور خواهد بود که کل مرز آن با دیوار بتنی مستحکم و پایش هوشمند پوشش داده می‌شود. این طرح، علاوه بر ارتقای امنیت ملی، موجب رونق اقتصادی و آرامش اجتماعی مرزنشینان شده است و الگویی برای انسداد مرزهای دیگر کشور خواهد بود.
