در سه دهه اخیر، دانشگاه‌ها در جهان دستخوش تحولی عمیق شده‌اند و از مراکز صرف آموزش و پژوهش به موتورهای محرک نوآوری، کارآفرینی و خلق ارزش اقتصادی تبدیل شده‌اند. دانشگاه‌های نسل سوم، دیگر تنها به تربیت نیروی انسانی یا تولید مقالات علمی بسنده نمی‌کنند؛ بلکه با تمرکز بر تجاری‌سازی دستاوردها و حل مسائل واقعی جامعه، نقشی کلیدی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایفا می‌کنند.

سیر تحول دانشگاه‌ها: از آموزش تا کارآفرینی: دانشگاه‌ها در طول تاریخ، همواره پیشران توسعه جوامع بوده‌اند. نسل اول دانشگاه‌ها با هدف آموزش و تربیت نیروی انسانی شکل گرفتند و نسل دوم با تمرکز بر پژوهش، مرزهای دانش را گسترش دادند. اما با پیچیده‌تر شدن نیازهای جوامع و ظهور اقتصاد دانش‌محور، دانشگاه‌های نسل سوم پا به عرصه گذاشتند. این نسل، با مأموریتی فراتر از آموزش و پژوهش، به دنبال خلق ارزش، تقویت کارآفرینی و ارائه راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های اجتماعی و اقتصادی است.

امروزه، دانشگاه‌های پیشرو در جهان با ایجاد زیرساخت‌هایی مانند مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و پارک‌های علم و فناوری، بستری برای تبدیل ایده به محصول و کسب‌وکار فراهم کرده‌اند. برای نمونه، دانشگاه استنفورد در آمریکا با حمایت از استارتاپ‌هایی نظیر گوگل و اچ‌پی، به یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد سیلیکون‌ولی تبدیل شده است. همچنین دانشگاه MIT با پرورش هزاران شرکت دانش‌بنیان، ارزش اقتصادی چندمیلیارد دلاری خلق کرده است. در اروپا نیز دانشگاه‌های کمبریج و آکسفورد با ایجاد ساختارهایی مانند «کمبریج فن» و «آکسفورد اینوویشن»، الگویی موفق از تجاری‌سازی نوآوری ارائه داده‌اند.

ایران در مسیر دانشگاه‌های نسل سوم در ایران نیز حرکت به سوی دانشگاه‌های نسل سوم شتاب گرفته است. بر اساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، دانشگاه‌های کشور موظف‌اند جایگاه نخست منطقه را در علم و اقتصاد دانش‌بنیان کسب کنند. دانشگاه‌هایی مانند صنعتی شریف، تهران و علوم پزشکی ایران با ایجاد پارک‌های فناوری و مراکز رشد، گام‌های بلندی در این مسیر برداشته‌اند. برای مثال، پارک فناوری پردیس با حمایت از بیش از ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان، به‌ویژه در حوزه‌های سلامت و فناوری اطلاعات، به الگویی موفق تبدیل شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که دانشگاه‌های نسل سوم در ایران می‌توانند با تمرکز بر پژوهش‌های کاربردی، تا ۲۰ درصد به کاهش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان کمک کنند.

نوآوری در علوم پزشکی؛ پیشگام تحول در میان رشته‌های علمی، علوم پزشکی همواره پیشتاز نوآوری بوده است. در ایران، با وجود چالش‌های متعدد، محققان این حوزه دستاوردهای چشمگیری داشته‌اند. یکی از نمونه‌های برجسته، دکتر سارا ارزانی، دندانپزشک جوان و نخبه ایرانی است که با انتشار چندین مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی، ثبت سه اختراع و کسب سه جایزه بین‌المللی از سوئیس و آمریکا، الگویی الهام‌بخش در این مسیر است.

دکتر ارزانی در گفت‌وگویی با «عصر ایران» درباره مسیر علمی و کارآفرینانه خود گفت: «همه‌چیز از دوران دانشجویی آغاز شد. دانشگاه نه‌تنها دانش تخصصی به من آموخت، بلکه مهارت‌های پژوهشی و تفکر خلاق را در من تقویت کرد. محدودیت‌ها ممکن است سرعت حرکت را کم کنند، اما اراده و پشتکار، کلید موفقیت است.» او پس از فارغ‌التحصیلی، در موسسه پیشگیری اولیه بیماری‌های غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فعالیت کرد و تحت نظارت پروفسور رویا کلیشادی، پروژه‌هایی در حوزه دندانپزشکی اجرا نمود.

اختراعات و دستاوردهای فناورانه دکتر ارزانی دو اختراع بین‌المللی در حوزه دندانپزشکی به ثبت رسانده است: دستگاه تشخیص رنگ روکش دندان و دستگاه اولتراسونیک برای شناسایی دقیق کانال‌های دندانی. این اختراعات که در سال ۲۰۲۴ ثبت شده‌اند، قابلیت تجاری‌سازی بالایی دارند و می‌توانند دقت درمان‌های دندانپزشکی را متحول کنند. او همچنین مدال‌های طلا و برنز از رقابت بین‌المللی اختراعات INV سوئیس (۲۰۲۴) و مدال برنز جشنواره اختراعات سیلیکون‌ولی (۲۰۲۵) را کسب کرده است.

یکی از دستاوردهای برجسته دکتر ارزانی، مدیریت بخش تحقیق و توسعه شرکت SAAIP است که ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای مدیریت درد مزمن و حرکت به سمت پزشکی شخصی‌سازی‌شده توسعه می‌دهد. این شرکت نمونه‌ای موفق از پیوند علم و کارآفرینی است که می‌تواند الگویی برای دیگر محققان باشد.

آینده‌ای روشن با حمایت‌های هدفمند دانشگاه‌های نسل سوم در ایران، با گذر از آموزش و پژوهش محض، به خلق ارزش و ثروت روی آورده‌اند. داستان موفقیت افرادی مانند دکتر ارزانی نشان می‌دهد که با اراده، حمایت دانشگاه‌ها و سیاست‌های هدفمند، می‌توان مرزهای نوآوری را جابه‌جا کرد. برای تحقق این چشم‌انداز، تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت، سرمایه‌گذاری در آموزش کارآفرینی و ایجاد سیاست‌های حمایتی برای تجاری‌سازی دستاوردها ضروری است. آینده متعلق به کسانی است که دانش را به ارزشی پایدار برای جامعه تبدیل کنند.

خبرنگار: پارسا اشراق

سخنگوی وزارت امور خارجه: بخش کنسولی سفارت ما در استرالیا هنوز فعال است