به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ آیت‌الله قدوسی یکی از چهره‌های برجسته و موثر در مبارزات انقلابی و تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران بود. ایشان با روحیه‌ی انقلابی و پایبندی به اصول اسلام، نقش مهمی در حفاظت از انقلاب و مقابله با ضدانقلاب‌ها داشتند. سمت دادستانی انقلاب اسلامی که برعهده داشتند، جایگاهی حساس و کلیدی بود و ایشان با استقامت و شجاعت در این مسیر گام برداشتند. متأسفانه، در سال‌های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب، گروهک‌های تروریستی مانند منافقین با هدف براندازی نظام، به ترور چهره‌های انقلابی اقدام می‌کردند و آیت‌الله قدوسی نیز یکی از شهدای این جریان وحشیانه بود.
آیت الله قدوسی روحانی مبارزی بود که برای به ثمرنشستن انقلاب اسلامی از هیچ کوششی دریغ نکرد و سرانجام درحالی که سمت دادستانی انقلاب اسلامی ایران را برعهده داشت توسط منافقین به شهادت رسید.
علی قدوسی در ۱۲ مرداد سال ۱۳۰۶ در نهاوند به دنیا آمد. پدرش آخوند ملااحمد از روحانیان منطقه بود که امور شرعی مردم نهاوند و نواحی اطراف آن را اداره می‌کرد تولد در خانواده‌ای روحانی و تربیت در محیطی مذهبی، نخستین سنگ بنای تعهد دینی و اجتماعی او را پایه‌گذاری کرد.
او بعد از تحصیلات مقدماتی به قم مهاجرت کرد و در درس اساتید بزرگی همچون آیت‌الله صدوقی، بروجردی، امام خمینی و آیت‌الله طباطبایی شرکت کرد تا به درجه اجتهاد رسید مهاجرت به قم، مرکز علوم دینی و حضور در محضر اساتید بزرگی همچون امام خمینی و آیت‌الله بروجردی، نشان‌دهنده عزم جدی قدوسی برای کسب دانش عمیق فقهی و اصولی بود که بعد‌ها در مسیر مبارزاتی و قضایی او تاثیرگذار بود. این ترکیب از ریشه‌های خانوادگی و آموزش عالی، نقش کلیدی در شکل دادن به نگاه فقهی و سیاسی او ایفا کرد.
قدوسی در کنار درس از وضعیت سیاست کشور هم غافل نبود و در نهضت ملی شدن صنعت نفت درسال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ با آیت الله کاشانی و نواب صفوی همراه شد و آموزشهای نظامی را در مناطق کوهستانی گذراند.
حدود یک دهه پس از آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، علی قدوسی به عنوان یکی از اعضای فعال گروهی از مدرسین حوزه علمیه قم شناخته شد که مأموریت مهمی را برعهده داشتند: مبارزه با رژیم پهلوی و اصلاح ساختار‌های آموزشی حوزه. این گروه در تلاش بودند تا نه تنها با نظام سیاسی وقت مقابله کنند، بلکه ساختار‌های علمی و تربیتی حوزه را نیز متناسب با نیاز‌های زمان متحول کنند. اما رژیم پهلوی که مبارزات روحانیان و فعالان دینی را تهدیدی جدی برای سلطه خود می‌دید، با استفاده از سازمان‌های امنیتی‌اش مانند ساواک، به سرکوب این گروه‌ها پرداخت.
در فروردین ۱۳۴۵، پس از افشای اساس‌نامه این گروه، ساواک قدوسی را که مسئول جمع‌آوری و انتقال اطلاعات و اخبار تشکل بود، دستگیر کرد. شکنجه‌ها و فشار‌های شدید زندان نه تنها او را از پای نینداخت، بلکه بر اراده و استقامت او افزود و این تجربه تلخ، نقطه عطفی در مسیر مبارزاتی‌اش شد.
پس از تحمل شکنجه‌ها و بازداشت‌های سخت، علی قدوسی با عزم و اراده‌ای راسخ پس از آزادی، در کنار شهید بهشتی اقدام به تأسیس مدرسه حقانی کرد؛ مدرسه‌ای که نوآوری‌های مهمی در عرصه آموزش حوزه به همراه داشت. یکی از ویژگی‌های متمایز این مدرسه، تدریس دروس جدید مانند ریاضیات و زبان انگلیسی در کنار دروس سنتی حوزه بود که نشان‌دهنده نگاه نوگرایانه و آینده‌نگرانه قدوسی و همکارانش بود. برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از روش‌های ارزیابی مدرن، آزمون‌های منظم و نظارت مستقیم بر متون درسی، حاکی از مدیریت علمی و هدفمند این مدرسه بود که در نوع خود در حوزه‌های علمیه بی‌سابقه به شمار می‌آمد.
این رویکرد باعث شد شاگردان مدرسه حقانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به عنوان نیرویی کارآمد و متخصص در تأسیس و مدیریت نهاد‌های مختلف انقلابی ایفای نقش کنند. به این ترتیب، تأسیس مدرسه حقانی نه تنها در ارتقای کیفیت آموزشی حوزه موثر بود، بلکه در تربیت نسلی توانمند و متعهد به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نقش مهمی ایفا کرد.
آیت‌الله قدوسی با دیدگاهی جامع و فراگیر نسبت به آموزش و تبلیغ اسلام، در سال ۱۳۵۲ اقدام به تأسیس «مکتب توحید» کرد؛ مرکزی که به‌طور ویژه به آموزش مبانی اعتقادی و فکری اسلام به بانوان اختصاص داشت. این اقدام در آن زمان، گامی نوین و بسیار تأثیرگذار به شمار می‌رفت، چرا که حضور فعال زنان در عرصه‌های دینی و اجتماعی به‌ویژه در شرایط پیش از انقلاب، نیازمند بستر‌های آموزشی مناسب بود. مکتب توحید توانست طی سال‌های پیش از انقلاب، با تربیت زنان متعهد و آگاه، نقش موثری در بسیج و مشارکت آنان در حرکت‌های انقلابی ایفا کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مرکز به حوزه علمیه خواهران تبدیل شد و همچنان به آموزش نسل‌های جدید بانوان ادامه می‌دهد، به‌گونه‌ای که هر ساله شمار زیادی از زنان با مبانی دین اسلام و احکام شرعی آشنا می‌شوند. این حرکت نه تنها نشان‌دهنده دغدغه عمیق قدوسی برای گسترش فرهنگ دینی در همه اقشار جامعه بود، بلکه زمینه‌ساز حضور فعال و مؤثر زنان در نظام جمهوری اسلامی شد.
در اوج جریان انقلاب اسلامی و با بازگشت تاریخی امام خمینی به ایران، آیت‌الله قدوسی به‌عنوان یکی از اعضای فعال کمیته استقبال، نقش مهمی در سازماندهی و حمایت از این رویداد بزرگ ایفا کرد. پس از تثبیت نظام نوپای جمهوری اسلامی، به دلیل تسلط عمیق او بر احکام اسلامی و تعهد به آرمان‌های انقلاب، به عضویت شورای عالی قضایی منصوب شد و به دستور امام خمینی مسئولیت حساس دادستانی کل انقلاب را پذیرفت. در این جایگاه، قدوسی با تدوین آیین‌نامه دادگاه‌های انقلاب، ساختار قضایی جدیدی را شکل داد که توانست با کارآمدی و انضباط، نظام عدالت اسلامی را در شرایط پرتلاطم آن زمان استوار کند. همچنین، او با شناسایی و جذب نیرو‌های معتقد و متعهد به انقلاب در دستگاه قضایی، بنیان‌های قوی و پایداری را برای تحقق عدالت انقلابی فراهم آورد. این اقدامات نشان‌دهنده نقش کلیدی قدوسی در تأسیس و تثبیت نظام قضایی جمهوری اسلامی و حفاظت از انقلاب در برابر تهدیدات داخلی و خارجی بود.
آیت‌الله قدوسی علاوه بر فعالیت‌های قضایی و انقلابی، در زمینه اصلاح و تحول در ساختار‌های فرهنگی کشور نیز دغدغه‌هایی داشت و طرح‌هایی برای تغییرات در وزارت فرهنگ ارائه کرد که نشان از نگاه جامع و آینده‌نگر او به پیشرفت فرهنگی و اجتماعی ایران داشت. اما متأسفانه این تلاش‌ها و مسئولیت‌های مهم او، در روز ۱۴ شهریور ۱۳۶۰ با حادثه‌ای تلخ و ناگوار پایان یافت؛ زمانی که وی در حال رسیدگی به پرونده انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی بود، توسط اعضای سازمان منافقین خلق هدف قرار گرفت و بر اثر انفجار بمب در دفتر کارش به شهادت رسید.
شهادت آیت‌الله قدوسی نه تنها ضایعه‌ای بزرگ برای نظام قضایی و انقلابی کشور بود، بلکه نمادی از جانفشانی روحانیونی است که در راه حفظ و استقرار انقلاب اسلامی از هیچ کوششی دریغ نکردند و جان خود را فدای آرمان‌های والای ملت کردند.
پژوهشگرو نویسنده: طیبه السادات حسینی
