اما در دنیا این مسیر سن بیشتری دارد. در سطح جهانی ورود شرکت‌های فناورانه به بورس تجربه‌های قابل‌توجهی به همراه داشته است. برای مثال، شرکت Snowflake در سال ۲۰۲۰ با عرضه اولیه سهام خود توانست بیش از ۳.۴میلیارد دلار سرمایه جذب کند؛ رویدادی که عنوان بزرگ‌ترین IPO نرم‌افزاری تاریخ را به نام این شرکت ثبت کرد. سهام اسنوفلیک در همان روز نخست بیش از دو برابر شد و ارزش بازار آن به سرعت از ۷۰میلیارد دلار عبور کرد؛ موضوعی که نشان داد سرمایه‌گذاران نسبت به مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه در حوزه فناوری داده و رایانش ابری اشتیاق بالایی دارند.
نمونه‌ای دیگر را می‌توان در شرکت Okta مشاهده کرد؛ شرکتی فعال در حوزه مدیریت هویت و امنیت که در سال ۲۰۱۷ وارد بورس نزدک شد. سهام اوکتا در نخستین روز معاملات حدود ۴۰درصد رشد را تجربه کرد و ارزش بازار آن در زمان عرضه اولیه به حدود ۲میلیارد دلار رسید. این شرکت در سال‌های بعد توانست در برهه‌هایی ارزش بازاری بیش از ۴۰میلیارد دلار را نیز به ثبت برساند. چنین تجربه‌هایی نشان می‌دهد که ورود به بازار سرمایه، هرچند با چالش‌های خاص خود همراه است، اما می‌تواند سکوی پرتابی برای جذب سرمایه، افزایش اعتماد عمومی و تثبیت جایگاه شرکت‌های نوآور در اقتصاد کلان باشد.
بوی تغییر رویکرد می‌آید
رضا غیابی، کارشناس حوزه کارآفرینی و آینده‌پژوهی، گفت: «سال‌هاست که اقتصاد دیجیتال در ایران رشد کرده و پلتفرم‌های آنلاین توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی در زندگی مردم به دست آورند. با این حال، ورود این کسب‌وکارها به بورس با چالش‌های جدی مواجه بوده است؛ از تفاوت در مدل ارزش‌گذاری گرفته تا نبود قوانین متناسب برای شفاف‌سازی صورت‌های مالی. اکنون اما نشانه‌هایی از تغییر رویکرد دیده می‌شود که می‌تواند آینده متفاوتی برای بازار سرمایه رقم بزند.» او توضیح داد که در اقتصادهای پیشرفته، حضور استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دیجیتال در بورس نه تنها یک روند معمول، بلکه ضرورتی برای رشد پایدار به شمار می‌رود. «بازار سرمایه به این شرکت‌ها امکان می‌دهد از مرحله جذب سرمایه‌گذاران خطرپذیر عبور کرده و وارد فاز تامین مالی عمومی شوند. در‌عین‌حال، شفافیت اطلاعاتی و نظارت بورسی به بلوغ اکوسیستم نوآوری کمک می‌کند. این همان حلقه‌ای است که تاکنون در اقتصاد ایران غایب بوده است.»
غیابی با اشاره به اینکه در روزهای اخیر مشکل ورود یکی از پلتفرم‌های بزرگ آنلاین به بورس برطرف شده است، این تحول را «نمادین و مهم» خواند و افزود: «وقتی یک نمونه شاخص بتواند مسیر ورود به بازار سرمایه را طی کند، راه برای دیگران هموارتر می‌شود. مهم‌تر از نام یک شرکت خاص، تغییر رویکرد سیاستگذار است؛ تغییری که نشان می‌دهد نگاه به استارت‌آپ‌ها از موجودیت‌های موقتی به نهادهای اقتصادی پایدار تغییر یافته است.»
وی ادامه داد: «چالش اصلی در این مسیر، طراحی ابزارهای مالی و مدیریتی متناسب با مدل‌های کسب‌وکار دیجیتال است. برای مثال، در بسیاری از پلتفرم‌ها دارایی‌های نامشهود مانند داده، برند و جامعه کاربری ارزش واقعی شرکت را تشکیل می‌دهد. در چنین شرایطی، اگر ارزش‌گذاری صرفا بر پایه دارایی‌های فیزیکی یا سود فعلی انجام شود، نتیجه‌ای جز کم شدن ارزش شدن این بنگاه‌ها نخواهد داشت. بنابراین بورس باید سازوکارهایی برای پذیرش و مدیریت دارایی‌های نامشهود طراحی کند.»
به گفته این تحلیلگر، ورود شرکت‌های دیجیتال به بورس می‌تواند بر دو حوزه اثر بگذارد: نخست، تنوع‌بخشی به بازار سرمایه و افزایش جذابیت آن برای سرمایه‌گذاران خرد و نهادی؛ دوم، تقویت اکوسیستم نوآوری از طریق ایجاد امکان خروج برای سرمایه‌گذاران اولیه و ورود منابع تازه. «این فرآیند می‌تواند چرخه سرمایه‌گذاری خطرپذیر را نیز تکمیل کند. وقتی سرمایه‌گذاران بدانند در نهایت یک بازار ثانویه شفاف برای عرضه سهام وجود دارد، انگیزه بیشتری برای تزریق سرمایه در مراحل اولیه خواهند داشت.»
غیابی همچنین به بُعد مدیریتی این تحول اشاره کرد و گفت: «مدیریت بورسی برای کسب‌وکارهای دیجیتال الزاماتی دارد که می‌تواند خود به ارتقای استانداردهای حاکمیت شرکتی منجر شود. شفافیت اطلاعاتی، حسابرسی دقیق و پاسخگویی به سهامداران، قواعدی هستند که اگرچه در ابتدا سخت‌گیرانه به نظر می‌رسند، اما در بلندمدت به سود همان کسب‌وکار تمام می‌شوند. این قواعد آنها را از بنگاه‌هایی صرفا مبتنی بر رشد سریع، به سازمان‌هایی پایدار و پاسخگو بدل می‌کند.»
وی در ادامه یادآور شد که ورود شرکت‌های فناوری به بورس تنها در صورتی موفق خواهد بود که همراه با اصلاحات ساختاری باشد. «نباید این تصور ایجاد شود که صرفا پذیرش چند شرکت دیجیتال در بورس کافی است. باید همزمان در حوزه قوانین، ابزارهای ارزش‌گذاری، و حتی آموزش فعالان بازار تحول ایجاد شود. سرمایه‌گذاران نیز باید با ماهیت متفاوت این شرکت‌ها آشنا شوند؛ چراکه ریسک‌ها و فرصت‌های آنها با صنایع سنتی تفاوت زیادی دارد.»
نقش شرکت‌های فناورانه در تنوع و توسعه بورس
حسن حسین‌نیا، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه، با اشاره به تجربه بورس‌های پیشرفته دنیا گفت: «اگر بورس‌های جهانی به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته را بررسی کنیم، نقش شرکت‌های استارت‌آپی و همچنین صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات بسیار برجسته است. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری‌ها به این حوزه اختصاص یافته و بازدهی‌های چشم‌گیری نیز در سال‌های اخیر نصیب سرمایه‌گذاران کرده است.»
او ادامه داد: «هرچند هم‌اکنون چندین شرکت فناوری اطلاعات در بورس تهران حضور دارند، اما با توجه به روندهای آینده سرمایه‌گذاری و تغییرات بنیادین در فضای کسب‌وکار، تعمیق این بخش در بازار سرمایه ایران ضروری است.
در عصری که هوش مصنوعی و فضای مجازی به سرعت در حال ورود به بخش‌های تولیدی و خدماتی هستند، باید فرآیند پذیرش و تامین مالی این شرکت‌ها از مسیر بورس تسهیل شود. این اقدام می‌تواند هم تنوع سبد دارایی‌ها را افزایش دهد و هم عقب‌ماندگی‌های گذشته را جبران کند.»
به گفته حسین‌نیا، ورود این شرکت‌ها به بورس نه‌تنها یک فرصت اقتصادی، بلکه یک تحول اجتماعی نیز به شمار می‌رود؛ چراکه کیفیت خدمات و سطح زندگی عمومی را ارتقا داده و اقتصاد ایران را به روندهای جهانی نزدیک‌تر می‌کند.
چالش‌های تحلیل و ساختار سنتی بورس ایران
مریم محبی، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه، با اشاره به ساختار بورس ایران گفت: «اقتصاد کشور و به‌ویژه بازار سرمایه، هسته‌ای است اما پوسته‌ای سنتی دارد؛ به‌گونه‌ای که بازیگران مدرن و تحلیلگران جوان با دانش روز، همچنان مجبور به فعالیت در چارچوبی با شیوه‌ها و تفکر قدیمی هستند. این پارادوکس نه تنها در بورس، بلکه در سایر بخش‌های اقتصادی نیز قابل مشاهده است.»
او ادامه داد: «هنگامی که از تحلیل، بررسی و ارزش‌گذاری صحبت می‌کنیم، روش‌های سنتی مانند تابلوخوانی و بررسی نمودار شاخص کل بخش بزرگی از توجه را به خود جلب می‌کند، درحالی‌که ابزارهای مدرن مانند مدل‌های ارزش‌گذاری برکوس، کارت متوازن و نمونه‌کاوی تحلیلی، جایگاه مناسبی در تحلیل‌های رایج ندارند.»
محبی همچنین تاکید کرد: «این محدودیت‌ها فقط به تحلیل ختم نمی‌شوند؛ حتی در بخش گزارش‌دهی و گزارش‌گیری، رویکردهای سنتی حاکم هستند. برای مثال، سکوهای تامین مالی جمعی که اخیرا مورد توجه سهامداران قرار گرفته‌اند، دارای خلاهای قانونی و حقوقی متعددی هستند که می‌تواند ادامه همکاری سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران را دچار چالش کند.»
او افزود: «پلتفرم‌های تحلیلی موجود نیز عمدتا مبتنی بر داده‌های سنتی و روش‌های قدیمی هستند. برای مثال، بیشتر تحلیل‌های نموداری این سکوها مبتنی بر ضرایب و نسبت‌های مالی استخراج شده به روش‌های عرف و سنتی است و راهکاری برای ارزش‌گذاری ایده‌های نو قبل از کسب درآمد، در این تحلیل‌ها دیده نمی‌شود.»
محبی در پایان خاطرنشان کرد: «بورس ایران ملزم به تغییر جدی و پوست‌اندازی ساختاری است. رشد سریع فناوری‌های نوین و تحولات شتابان در زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی، محیط فعالیت سازمان‌ها و بازار بورس را دگرگون کرده و اثربخشی رویکردهای سنتی را کاهش داده است. بنابراین برای همگامی با رشد جهانی، بازار سرمایه نیازمند چابکی، انعطاف و بازنگری در فرآیندها و راهبردهای خود است.»
