خبرگزاری مهر -گروه استانها: ایلام که با ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق شناخته می‌شود، به لحاظ ژئواکونومیک یکی از برگ‌های برنده توسعه غرب کشور به شمار می‌آید؛ ظرفیتی که می‌تواند از تجارت و صادرات گرفته تا گردشگری و حمل‌ونقل بین‌المللی، موتور محرک اشتغال و معیشت مرزنشینان باشد.
با این حال، بسیاری از فعالان اقتصادی استان بر این باورند که سهم واقعی مرزنشینان از این ظرفیت بزرگ، بسیار اندک است. در حالی که دیگر استان‌های مرزی، با اجرای طرح «کوله‌بری» بخشی از مشکلات معیشتی را مهار کرده‌اند، این طرح در مرزهای ایلام اجرایی نشده و بازارچه‌های چیلات و چنگوله نیز در انتظار تکمیل زیرساخت‌ها و توافق‌های عملیاتی با عراق هستند
بازارچه‌های چیلات (دهلران) و چنگوله (مهران) با وجود برخورداری از مجوز هیئت وزیران و پیشرفت قابل توجه در زیرساخت‌های اولیه، هنوز به مرحله تبادل پایدار کالا نرسیده‌اند.نبود جاده‌های استاندارد، امکانات گمرکی مجهز و سرویس‌های لجستیکی، انگیزه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را کاهش داده است.
یکی از فعالان اقتصادی ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مرزهای ایلام می‌توانند روزانه هزاران تُن کالا را به عراق صادر کنند، اما وقتی جاده، سردخانه و گمرک مجهز نباشد، حتی بازارچه افتتاح شده هم با گذشت زمان خاموش می‌شود.
بدون تردید مرز مهران «قلب تپنده صادرات ایلام» است، این مرز نه فقط محل عبور میلیونی زائران اربعین، بلکه مسیر اصلی صادرات محصولات کشاورزی، صنعتی و صنایع‌دستی به عراق و حتی بازارهای عربی است.
چرا بهره‌برداری از این ظرفیت به حد مطلوب نرسیده است؟
کارشناس مسائل اقتصادی در استان ایلام ایران در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که چرا از ظرفیت‌های مرزی برای توسعه استان استفاده نشده است، اظهار کرد: مهمترین دلیل این است که برنامه جامع توسعه تجارت مرزی نداریم و زیرساخت‌ها هنوز کامل نیست. تعیین تکلیف منطقه آزاد مهران هم به تعویق افتاده و این موضوع سرمایه‌گذاران را در حالت بلاتکلیف گذاشته است.
علیرضا پوراحمد ادامه داد: منطقه آزاد یعنی معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات ویژه صادرات، جذب سرمایه‌گذار خارجی و ایجاد صدها شغل مستقیم و غیرمستقیم. نمونه‌های موفق در ماکو و اروند ثابت کرده که اثر چنین تصمیمی جهشی خواهد بود. مهران با نزدیکی فرهنگی و تقاضای بالای بازار عراق، حتی ظرفیت بیشتری دارد.
لزوم فعال سازی بازارچه مرزی چیلات و چنگوله
وی در پاسخ به اینکه صنایع‌دستی و تولیدات بومی استان چه سهمی در این برنامه می‌توانند داشته باشند، عنوان کرد: محصولات بومی مثل گلیم، جاجیم و خوراکی‌های سنتی ایلام برای بازار عراق جذابیت دارد. اگر مراکز عرضه دائمی در مرز ایجاد کنیم و صادرات کوچک‌مقیاس را ساماندهی کنیم، هم اشتغال زنان روستایی تقویت می‌شود هم برند فرهنگی ایلام در عراق جا می‌افتد.
وی افزود: تعیین تکلیف فوری منطقه آزاد مهران، فعال‌سازی پایدار بازارچه‌های چیلات و چنگوله و ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی برای صادرات غیرنفتی، به ویژه محصولات بومی از مهمترین نیازهای مرزی در استان ایلام است.
احداث راه آهن مهمترین نیاز برای توسعه زیرساخت‌های مرزی در ایلام
نماینده مردم ایلام در مجلس شورای اسلام در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر اهمیت احداث راه‌آهن استان، گفت: ایجاد شبکه ریلی در ایلام نه تنها هزینه حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد بلکه صادرات و جابه‌جایی مسافران را به شکل ایمن و سریع تسهیل می‌کند.
فریدون همتی تصریح کرد: سالانه حدود ۳ میلیون تن کالای صادراتی از مرز مهران روانه بازارهای خارجی می‌شود که با تکمیل راه‌آهن، یک‌سوم این حجم می‌تواند از طریق ریل حمل شود.
وی افزود: مرز مهران با تردد میلیونی زائران عتبات عالیات، رتبه نخست کشور را دارد و راه‌آهن می‌تواند فشار بر ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای را کاهش دهد. مشکلات فعلی مانند کمبود خودرو و اتوبوس، معطلی مسافران و اختلال در انتقال کالا، ضرورت اجرای سریع این پروژه را دوچندان می‌کند.
همتی با اشاره به روند اجرای پروژه توضیح داد: پس از ۱۴ سال از نخستین مطالعات، قطعه اول راه‌آهن ایلام با ۷۴۰ میلیارد تومان اعتبار کلید خورده و در مسیر ایلام به ایوان عملیات اجرایی مانند احداث تونل شماره یک آغاز شده است.
وی ادامه داد: در قطعه چهارم نیز که از اسلام‌آباد تا سرمست ادامه دارد، با ارزش قراردادی ۱۶۱ میلیارد تومان، پیشرفت فیزیکی به ۲۳ درصد رسیده است. این قطعه ۳۱ دستگاه ابنیه فنی شامل سه سازه خاص و سه تونل به طول مجموع ۳۹۰۰ متر دارد و تاکنون هفت دستگاه ابنیه تکمیل شده است.
وی ادامه داد: پروژه راه‌آهن ایلام به طول ۷۷ کیلومتر در چهار قطعه تعریف شده که دو قطعه در حال اجرا و دو قطعه آماده مناقصه هستند. در صورت تخصیص یک هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار، قطعه اول در موعد مقرر تکمیل خواهد شد. تکمیل مسیر اسلام‌آباد – ایلام مقدمه اتصال ریلی به مرز مهران به طول ۸۰ کیلومتر است که پس از انجام مطالعات و تصویب ماده ۲۶، آماده واگذاری به پیمانکار می‌شود.
نماینده مردم ایلام مهمترین چالش اجرای این طرح را تأمین منابع مالی دانست و گفت: برآورد کارشناسان نشان می‌دهد که برای تکمیل راه‌آهن ایلام ۸ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است. پیشنهاد داده‌ایم که این پروژه در فهرست طرح‌های اولویت‌دار تهاتر نفت قرار گیرد که با توجه به مجوز مقام معظم رهبری، می‌تواند منابع مورد نیاز را به‌طور جدی تأمین کند.
همتی تاکید کرد: با بهره‌برداری از راه‌آهن ایلام، استان فعال‌تر شده، صادرات رونق می‌گیرد و مسیر تردد زائران و کالا ایمن و سریع خواهد شد. در صورت تأمین اعتبار، این طرح ظرف چند سال آینده قابل بهره‌برداری است.
برنامه‌ریزی برای تبدیل مرز مهران به قطب صادرات غیرنفتی کشور
استاندار ایلام نیز از تدوین برنامه‌ای جامع برای ارتقای جایگاه مرز مهران به‌عنوان یکی از مهمترین گذرگاه‌های صادرات غیرنفتی ایران خبر داد.
احمد کرمی با اشاره به ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک استان با عراق اظهار کرد: افزایش تعداد گذرگاه‌ها و بازارچه‌های رسمی مرزی، یکی از کلیدی‌ترین راهکارهای توسعه صادرات و تسهیل فعالیت تجار است.
به گفته وی، در حال حاضر ۱۷ شرکت فعال در حوزه صادرات غیرنفتی در استان مشغول به کار هستند و با برگزاری نشست‌های تخصصی، موانع پیش‌روی آن‌ها به‌طور هدفمند شناسایی و برای رفعشان اقدام خواهد شد. کرمی افزود: اصلاح قوانین، حذف مقررات زائد و فراهم‌کردن زیرساخت‌های نوین از جمله گمرک و پایانه مدرن، بخش مهمی از برنامه‌های پیش‌رو است.
استاندار ایلام با اشاره به سابقه صادرات نزدیک به دو میلیارد دلار از مرز مهران در سال‌های گذشته تأکید کرد: با برنامه‌ریزی علمی و هدف‌گذاری دقیق، افزایش چشمگیر صادرات از این مرز قابل تحقق است.
وی همچنین از برگزاری نشست مهمی در تهران برای تعیین تکلیف پروژه‌های نیمه‌تمام پایانه و گمرک مهران خبر داد و افزود: هدف ما طراحی و اجرای جاده ترانزیت استاندارد بین دو بخش مسافری و کالا و ارتقای این پایانه به سطح گمرکات مدرن کشور است.
کرمی منطقه آزاد تجاری و اقتصادی مهران را یکی از پیشران‌های توسعه اقتصادی استان دانست و گفت که پیگیری تصویب این طرح در دستور کار ویژه استانداری است. وی همچنین از پیشرفت پروژه‌های زیرساختی بازارچه‌های مرزی چیلات و هلاله شمالی خبر داد و توجه به این گذرگاه‌ها را گامی در جهت افزایش فرصت‌های تجارت فرامرزی برای استان‌های غربی کشور عنوان کرد.
به گفته استاندار ایلام، بهبود مبادلات اقتصادی مرزی افزون بر رونق معیشت مردم، نقش بسزایی در ارتقای امنیت پایدار استان دارد و همکاری اقتصادی با طرف عراقی می‌تواند این روند را تقویت کند. او از تشکیل «کمیته تخصصی تجارت مرزی» با حضور دستگاه‌های اجرایی، اقتصادی و امنیتی خبر داد که وظیفه آن تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به‌ویژه برای منطقه آزاد مهران است.
کرمی خاطرنشان کرد: هدف ما رفع ریشه‌ای مشکلاتی چون زیرساخت‌های فرسوده، انبارهای ناکافی، ضعف در سیستم تخلیه و بارگیری و چالش‌های گمرکی است تا مرز مهران به‌طور کامل با ظرفیت واقعی خود در خدمت صادرات کشور قرار گیرد.
گمرک مهران؛ گرانیگاه استراتژیک تجارت و زائرپذیری
مرز مهران از میان ۱۰۸ گمرک فعال کشور، رتبه هشتم صادرات را به دست آورده است؛ جایگاهی که بدون دسترسی به خطوط ریلی و در شرایط رقابت شدید میان مرزهای رسمی کشور، ارزش دوچندان پیدا می‌کند. صادرات ۸۶۱ هزار تن کالا به ارزش ۵۰۷ میلیون دلار در پنج‌ماهه نخست سال، هرچند نسبت به سال گذشته افت نشان می‌دهد، اما همچنان این مرز را در زمره بازیگران اصلی صادرات به عراق قرار می‌دهد.
با تمرکز بر کالاهای غیرنفتی، مهران عملاً مکمل استراتژی تنوع‌بخشی به صادرات و کاهش وابستگی به نفت است. در ایام اربعین امسال، بیش از سه میلیون زائر از مرز مهران تردد کرده‌اند. این حجم جابه‌جایی در بازه‌ای کوتاه، مدیریت لجستیکی پیشرفته می‌طلبد.
ورود موقت خودروهای خارجی و پتانسیل جذب گردشگران نشان می‌دهد که مرز مهران عملاً فراتر از یک گذرگاه صرفاً صادراتی عمل می‌کند. این تنوع فعالیت، امنیت اقتصادی و فرهنگی استان را افزایش داده و موجب شکل‌گیری زنجیره‌های ارزش محلی از حمل‌ونقل تا خدمات گردشگری می‌شود.
گمرک مهران یک دارایی ملی با دو کارکرد شریان مهم صادرات غیرنفتی به عراق و مرکز اصلی تردد زائران عتبات عالیات است.
ترکیب این دو مأموریت، زیرساختی می‌طلبد که هم در سرعت و امنیت جابه‌جایی کالا و هم در پذیرش انبوه مسافران، بالاترین استانداردها را رعایت کند. سرمایه‌گذاری در هوشمندسازی کنترل مرزی، توسعه محوطه‌های گمرکی و اتصال به شبکه‌های حمل‌ونقل سراسری (به‌ویژه راه‌آهن) نه‌تنها کارایی را افزایش می‌دهد، بلکه جایگاه بین‌المللی مرز مهران را تثبیت می‌کند.
ایلام با دارا بودن مرز مهران به‌عنوان ریه تنفسی صادرات غیرنفتی کشور و گره‌گاه عبور میلیونی زائران، در نقطه‌ای حساس از جغرافیای اقتصادی ایران ایستاده است. اما تا زمانی که پروژه‌هایی چون راه‌آهن، بازارچه‌های مرزی و منطقه آزاد مهران به سرانجام نرسند، این ظرفیت عظیم همچنان در حاشیه خواهد ماند. آینده توسعه استان، در گرو تصمیمات جسورانه، سرمایه‌گذاری هدفمند و استفاده درست از فرصت‌های ژئواکونومیک است که هر تعلل در آن، هزینه‌ای سنگین بر اقتصاد و معیشت مرزنشینان تحمیل خواهد کرد.
