همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: از یک‌میلیون چاه عمیق در هر هکتار اراضی آبی تا مصرف ۸۰ درصدی آبهای زیرزمینی و غفلت از بازچرخانی و آبخیزداری، همه نشان می‌دهد که آنچه امروز کشور را به مرز فرونشست و کسری ۱۵۰ میلیارد مترمکعبی رسانده، بیشتر از «کمبود آب»، نتیجه حکمرانی ناکارآمد آب بوده است. در سومین نشست گفتمان پردیسان سازمان حفاظت محیط زیست، به بحران آب و راه حل‌های آن پرداخته شد. سخنرانان این نشست، متولیان پیشین و مشاوران کنونی در حوزه آب و کشاورزی بودند. به جز سخنگوی صنعت آب، مابقی سخنرانان در مورد آنچه موضوع آب را به بحران رسانده توضیحاتی ارائه دادند و در مرز پذیرش مسئولیت و انکار و فرافکنی سخن راندند.
بیشتر بخوانید:
مرحله نخست طرح انتقال آب سد طالقان به تهران انجام شد
جیره بندی آب صحت دارد؟ | خط و نشان وزارت نیرو برای پرمصرف ها | پیش بینی برای آینده آبی ایران چیست؟
هر هکتار یک چاه
حمیدرضا جانباز، مشاور پیشین معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و کارشناس حوزه آب و کشاورزی با اشاره به اینکه آب کالایی تجدیدپذیر است، گفت: اگر بگوییم بحران آب داریم به معنای رفع مسئولیت است. سالانه ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب در کشور تولید می‌شود و ما هزاران سال است که با قنات و کاریز می‌دانیم که در منطقه خشک و کم‌آب زندگی می:نیم. هم اکنون در کشور ۸ میلیون هکتار اراضی آبی داریم و ۱ میلیون چاه ۸۰ تا ۲۰۰ متری حفر کرده‌ایم و این بدان معناست که در هر هکتار از سطح زیر کشت آبی کشور، یک چاه وجود دارد.
محمد ابراهیم رئیسی، پژوهشگر و کارشناس حوزه ذخیره سازی اقتصاد آب و انرژی و محیط زیست در ادامه این نشست با رد این ادعا که ایران ظرفیت‌های آبی خود را کشف و استفاده نکرده گفت: ۸۰ درصد از آبهای زیر زمینی خود را استفاده کرده ایم و تنها کاری که نکرده‌ایم مدیریت مصرف است. وزارت نیرو در تمام این سال‌ها مدیریت کمبود آب کرده و هرگز به مولفه جمعیت توجه نکرده است. جمعیت هر چقدر باشد این وزارتخانه موظف به تامین آب است. می‌توانیم با یک بازگشت ۲۵ ساله، شرایط پایدارتری برای کشاورزی کشور رقم بزنیم.
هنوز دیر نشده ولی کسی عصای جادویی ندارد
بهیه جعفری بی‌بالان، معاون دفتربرنامه ریزی کلان منابع آب و تلفیق وزارت نیرو در اداه این نشست گفت: ۴۲۷ محدوده ممنوعه برای کشت وجود دارد که جز برای شرب به هیچ عنوان نمی‌توانیم از منابع آب زیرزمینی‌اش استفاده کنیم. ۳۵۹ محدوده دچار فرونشست شده و آبخوان‌هایش دیگر قابل بازگشت به شرایط قبل را ندارد. ۱۵۰ میلیارد متر مکعب کسری تجمیعی داریم. جمعیت کشور از ۱۹ میلیون نفر سال ۱۳۳۵ به بیش از ۸۵ میلیون نفر رسیده است. و بدتر اینکه هرجا که کمبود ذاتی آب داشتیم بازگذاری جمعیت بیشتر بوده است. جمعیت بیشتر غذا بیشتری هم می‌خواهد.
او با اشاره به اینکه تنش آبی وجود دارد و بخشی از آن ناشی از تغییر اقلیم و سیاست‌گذاری نامناسب است، گفت: به نظرم هنوز به نقطه بی‌بازگشت نرسیده ایم و هنوز می‌توان طبق آمایش سرزمین برای ۸۰ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب آب مصرفی برنامه ریزی صحیحی کرد. او در بخش دیگری از صحبت‌هایش البته تاکید کرد که مسائل مربوط به بحران آب راه حل‌های یک خطی ساده ندارند و همین پیچیدگی کار را سخت می‌کند ولی تا زمانی که نمایندگان مجلس دنبال ساختن سد و شبکه انتقال آب و ... برای رای هستند اوضاع همین خواهد بود. هیچ‌کس عصای جادویی ندارد.
۲۵ سال است به نقطه بحران رسیده‌ایم؛ وقت کاهش سطح زیرکشت است
نیازعلی ابراهیمی، رئیس بخش آبیاری مؤسسه تحقیقات خاک و آب با اشاره به اینکه ۲۵ سال است که به این نقطه بحرانی در حوزه آب رسیده‌ایم، گغت: برداشت بیش از ۴۰ درصد از منابع تجدید پذیر باید ممنوع شود. در همین سال آبی پیش رو باید ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار سطح زیر کشور به ۵ میلیون متر مکعب برسانیم و امینت غذایی را از ۵۸۰۰ کیلومتر سواحل باید تامین کنیم. ۳ میلیارد متر مکعب آب سبز در کشور وجود دارد که برای آن هیچ برنامه‌ریزی نکرده‌ایم.
کشاورز مقصر است یا سیاست‌گذار؟ من بلد نبودم، شما چرا جلوی من را نگرفتید!
مهمانان این نشست از فعالان محیط زیست، نمایندگان بخش کشاورزی فرصت طرح مسائل مربوط به آب در حوزه خود را یافتند. عطاالله هاشمی، رییس بنیاد گندم‌کاران کشور در سومین نشست پردیسان گفت: روزگاری عمق چاهی که کشاورز با سطح ایستایی ۱۵ متر می‌زد ۸۰ متر بود. الان عمق چاه‌ها به ۳۰۰ متر رسیده و دبی آب بین ۸ تا ۱۰ لیتر رسیده است. درست است که من کشاورز در ایجاد بحران کنونی شریکم و برداشتم بیش از ۹۵ درصد است، ولی من بلد نبودم که چه کار کنم، شما که متخصص‌هستید چرا جلوی کشاورزان را نگرفتید. من به شما اعتماد داشتم که به عنوان ناظر و کارشناس عالم از نظر کیفی به عملکرد من نظارت می‌کنید.
در کنار این بخش از اعترافات و شاید بتوان گفت تلاش برای رفع مسئولیت، حمیدرضا جانباز مشاور پیشین معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و کارشناس حوزه آب و کشاورزی نیز گفت: در وزارت نیرو کارهای بسیاری انجام دادیم که بخشی از آنها شیرین کرن آب دریا و انتقال به فلات مرکزی هنوز به نتیجه نرسیده است ولی چند تا کار را انجام ندادیم اولین و مهمترین آن، مسئولیت پذیری است. کار کردیم و جوابگویی نداشتیم. مشارکت را جدی نگرفتیم. گفتیم ما کار را بلدیم و خیرخواه هم که هستیم، خودمان کار را انجام می‌دهیم. کار دیگری که انجام ندادیم بازچرخانی آب و آبخیزداری و آبخوان داری بود. ۹۵درصد اعتبارات را صرف آبهای سطحی و فقط ۱درصد را صرف آبهای زیرزمینی کردیم. ۵۵ سال پیش مطالعات شرکت بوکرز نشان داد که منابع ایران ظرفیت تامین ۵۰ میلیون نفر را درارد و ۲۵ درصد این جمعیت باید در سواحل مکران سکونت داده شوند. فرض دوم مطالعات بوکرز نیز تاکید کرده بود ایران فقط می‌تواند یا غلات و یا گوشت خود را تولید کند نه هر دو را. این در حالی است که ما فقط برای دو قلم یونجه و گندم سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کنیم.
بحران آب ایران جراحی قلب باز می‌خواهد
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در این نشست هیچ نگاهی به گذشته نداشت و و به سخنرانان این نشست و مدعوین گفت: نقدهایتان به جا و درست است ولی باید نگاهیمان به آینده و ارائه راه حل باشد. مشکل آب ایران مانند بیماری است که جراحی قلب باز لازم دارد. مشکل اصلی کشور، بارگذاری آبی فراتر از مرزهای تاب‌آوری محیط‌زیست است. راه حل هم در کاهش بارگذاری است هیچ راه‌حل دیگری وجود ندارد. با سخنرانی و تصمیمات مقطعی ممکن نیست بحران را حل کرد. بلکه ما نیازمند کاهش سطح زیر کشت، بازتعریف مصرف و اصلاح حکمرانی آب هستیم. هر پروژه جدید باید مشروط به مدیریت منابع آبی باشد. برای مثال، مجتمع‌های مسکونی در کلان‌شهرها تنها زمانی مجوز بگیرند که آب مصرفی آنها از طریق بازچرخانی محلی یا آزادسازی منابع از دشت‌های ممنوعه تأمین شود.
او گفت: از سال ۱۳۴۰ تا کنون به انواع مختلف به دنیال کاهش بارگذاری بوده‌ایم با عناوینی مثل مدیریت مصرف و تقاضا، طرح‌های احیا و تعادل بخشی، آب قابل برنامه ریزی، سازگاری با کم آبی، برنامه کاهش مصرف آب، نقشه راه آب، ماه ۳۷ برنامه هفتم ... همه اسم‌هایی است برای کاهش بازگذاری آبی فراتر از مرزهای تاب‌آوری محیط زیست. هر حکمرانی سه بخش دولت (State) بازار و اجتماع دارد. حرف‌های دیگر غلط نیست ولی حرف اصلی نیست.
