به نقل از نشنال نیوز، توافق امضا‌شده بین ایروان و باکو برای ایجاد یک شبکه جاده‌ای و ریلی جدید که آذربایجان را از طریق جنوب ارمنستان به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند، نشان‌دهنده چالش‌هایی برای تهران در منطقه قفقاز جنوبی است. این پروژه، که با حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا پیش می‌رود، نه‌تنها روسیه را کنار می‌گذارد، بلکه ایران را نیز به حاشیه می‌راند.
پیروزی دیپلماسی غرب یا معامله‌ای ژئوپلیتیکی؟
این توافق که به نام عجیب «مسیر ترامپ برای صلح» نام‌گذاری شده، شامل ایجاد یک بزرگراه و خط راه‌آهن استراتژیک است که از جنوب ارمنستان عبور کرده و آذربایجان را به نخجوان و در ادامه به ترکیه متصل می‌کند. این پروژه، که با حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا پیش می‌رود، به‌عنوان یک پیروزی برای تعامل غرب در منطقه قفقاز جنوبی تلقی می‌شود. با این حال، برخی منتقدان این توافق را صرفاً یک حرکت ژئوپلیتیکی غرب به رهبری دونالد ترامپ می‌دانند که بیشتر شبیه یک معامله املاک و مستغلات است تا گامی برای صلح پایدار بین ارمنستان و آذربایجان.
اهمیت استراتژیک مسیر ترانزیتی
پس از جنگ ۲۰۲۰ و پیروزی نظامی آذربایجان که نقشه ژئوپلیتیکی منطقه را بازتعریف کرد، این توافق بازگشت به دیپلماسی را به‌جای تهدید به زور نشان می‌دهد. این امر برای ارمنستان، که پس از مذاکرات دشوار و اغلب متوقف‌شده باکو، به دنبال امنیت و ثبات است، یک دستاورد مهم است. همچنین این پروژه گامی به‌سوی تحقق چشم‌انداز استراتژیک باکو برای تبدیل شدن به دروازه‌ای منطقه‌ای به آسیای مرکزی و فراتر از آن است.
پیامدهای ژئوپلیتیکی برای ایران
از منظر ایران، این توافق چالش‌های متعددی ایجاد می‌کند که فراتر از یک تغییر دیپلماتیک ساده است. این پروژه نه‌تنها به لحاظ جغرافیایی ایران را دور می‌زند، بلکه تأثیرات عمیقی بر جایگاه منطقه‌ای تهران دارد.
۱. تغییر جهت‌گیری شرق-غرب و تضعیف محور شمال-جنوب: این توافق یک جهت‌گیری شرق-غرب را تقویت می‌کند که با منافع ایران در محور شمال-جنوب (از طریق ارمنستان و گرجستان به روسیه) در تضاد است. این تغییر، پتانسیل ایران برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای در قفقاز جنوبی را کاهش می‌دهد. مسیر جدید، که از جنوب ارمنستان عبور می‌کند، عملاً ایران را از معادلات ترانزیتی منطقه حذف می‌کند.
۲. محاصره ایران: توافق ارمنستان-آذربایجان به محاصره ژئوپلیتیکی ایران دامن می‌زند. پس از کاهش قدرت مقاومت در خاورمیانه حضور برنامه‌ریزی‌شده ایالات متحده در جنوب ارمنستان، آسیب‌پذیری ایران در مرزهای شمالی را افزایش می‌دهد. با توجه به اینکه ارمنستان تنها همسایه دوست و پایدار ایران در منطقه است، این توافق محاصره ایران را کامل می‌کند.
۳. کاهش قدرت‌نمایی ایران: ایجاد زیرساخت‌های دائمی جاده‌ای و ریلی در جنوب ارمنستان، که تحت نظارت ایالات متحده خواهد بود، توسعه‌ای غیرقابل‌برگشت است که در برابر فشار یا نفوذ ایران مقاوم است. این امر توانایی ایران برای بازیابی قدرت و نفوذ در قفقاز جنوبی را به‌شدت محدود می‌کند.
واکنش‌های ایران: دیپلماسی و تلاش برای حفظ جایگاه
با وجود این پیامدهای منفی، ایران رویکردی دوگانه اتخاذ کرده است: تلاش برای حفظ روابط با ارمنستان و همزمان ابراز نگرانی از حضور نیروهای خارجی در نزدیکی مرزهایش.
تنها ۱۰ روز پس از نشست کاخ سفید رئیس‌جمهور ایران، به ارمنستان سفر کرد تا نگرانی‌های تهران را درباره حضور نیروهای خارجی در نزدیکی مرزهای مشترک ابراز کند. او در تماس تلفنی بعدی با همتای روس خود، مخالفت ایران با «برون‌سپاری مسائل منطقه‌ای» را تکرار کرد و از نقش ایالات متحده در مدیریت مسیرهای ترانزیتی انتقاد کرد.
همچنین آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان، به تهران سفر کرد تا به مقامات ایرانی اطمینان دهد که هیچ نیروی خارجی نمی‌تواند روابط دوستانه و استراتژیک دو کشور را مختل کند. این اشاره‌ای به شایعات غیرمحتمل درباره حضور نظامی ایالات متحده برای تأمین امنیت مسیرهای ترانزیتی بود.
اخیراً هم مسعود پزشکیان اعلام کرده که دولت ایران از اطمینان‌های ارمنستان رضایت دارد و رویکردی آشتی‌جویانه‌تر اتخاذ کرده است. با این حال، به نظر می‌رسد ایران ناگزیر بودن این توافق را پذیرفته و به دنبال حفظ چهره خود است.
استراتژی جدید ایران: تکیه بر روسیه
ایران، از موضع کنونی خود آگاه است و اکنون استراتژی جدیدی را بر اساس شرط‌بندی پرریسک بر روی روسیه دنبال می‌کند. این رویکرد به دنبال استفاده از حمایت روسیه برای بازیابی نفوذ ازدست‌رفته است.اما ناکامی مسکو در حمایت از ایران طی حملات اسرائیل-ایالات متحده در ژوئن ۲۰۲۵ و حواس‌پرتی آن به دلیل جنگ در اوکراین، محدودیت‌های این انتظار را نشان می‌دهد. با این حال، روسیه احتمالاً فعال‌ترین و شاید مؤثرترین عامل برای تضعیف این توافق تحت حمایت آمریکا است، که برای ایران وسوسه‌انگیز است.
منبع: خبر فوری
