تهران در محاصره تشنگی؛ سد کرج، شریان حیاتی پایتخت، تنها با ۳۵ میلیون متر مکعب آب، زنگ خطر کمبود آب را به صدا درآورده است؛ رقمی که بخش عمده آن “حجم مرده” و غیرقابل استفاده است و تنها ۲۰ میلیون متر مکعب آب قابل برداشت باقی مانده است.
حجم مرده یا غیرمفید مخزن در سدهای بزرگ، به حجمی از آب گفته می‌شود که مابین تراز کف مخزن (بستر رودخانه) و رقوم کف پایین‌ترین تخلیه‌کننده قابل مانور قرار می‌گیرد. این آب به دلیل قرار گرفتن در پایین‌ترین نقطه مخزن و عدم امکان تخلیه از طریق سیستم‌های اصلی، عملاً بلااستفاده باقی می‌ماند. در سد کرج، با ظرفیت ذخیره‌سازی کل ۲۰۵ میلیون متر مکعب، حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون متر مکعب آب به عنوان حجم مرده و غیرقابل برداشت قلمداد می‌شود. این وضعیت در شرایط فعلی به معنای آن است که از مجموع ذخیره فعلی سد کرج که تنها ۳۵ میلیون متر مکعب است، تنها حدود ۲۰ میلیون متر مکعب آب قابل برداشت و مصرف است.
سد کرج، که با نام رسمی سد امیرکبیر نیز شناخته می‌شود، یکی از پنج سد تأمین‌کننده آب شهر تهران و از سدهای حیاتی برای استان البرز محسوب می‌شود. این سد که به‌عنوان نخستین سد چندمنظوره ایران در سال ۱۳۴۰ شمسی به بهره‌برداری رسید، اکنون در یکی از بی‌سابقه‌ترین بحران‌های آبی خود در طول ۶۴ سال عمر بهره‌برداری به سر می‌برد. میزان کم‌آبی در این سد به وضعیتی رسیده که در طول تاریخ فعالیت آن، مشابهی نداشته است.
سد کرج با سطح حوزه آبریز به مساحت ۷۶۴ کیلومترمربع و متوسط جریان آب سالانه ۴۷۲ میلیون مترمکعب، نقشی حیاتی در تأمین آب شرب و کشاورزی منطقه ایفا می‌کند. این سد در استان تهران و در فاصله ۶۳ کیلومتری شمال‌غربی پایتخت، در کیلومتر ۲۳ جاده کرج ــ چالوس، در شمال شهرستان کرج واقع شده است. موقعیت جغرافیایی این سد، آن را به یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب تهران و استان البرز تبدیل کرده است.
اما در حالی که ذخیره فعلی آب این سد به رقم نگران‌کننده ۳۵ میلیون متر مکعب رسیده است، مقایسه با سال گذشته تصویر تلخ‌تری را نمایان می‌سازد. در همین بازه زمانی در سال گذشته، این سد ۱۳۴ میلیون متر مکعب آب ذخیره داشت. این بدان معناست که سد کرج با افت ۷۳ درصدی ذخایر آبی نسبت به زمان مشابه سال قبل مواجه است. علاوه بر این، میانگین بلندمدت ذخیره آبی این سد در نیمه شهریورماه، ۱۳۸ میلیون متر مکعب بوده است. این مقایسه‌ها نشان می‌دهد که امسال، خشک‌ترین وضعیت سد کرج در ۶۴ سال گذشته رقم خورده و بحران آب، به جدی‌ترین شکل ممکن، خود را نشان می‌دهد.
این افت شدید ذخایر آبی، زنگ خطر جدی را برای تأمین آب شرب پایتخت و استان البرز به صدا درآورده است. با توجه به حجم مرده قابل توجه در مخزن و میزان بسیار کم آب قابل برداشت، پیش‌بینی می‌شود که در صورت عدم بارش کافی و مدیریت صحیح مصرف، شهروندان تهران و کرج در ماه‌های پیش رو با محدودیت‌های شدیدی در مصرف آب مواجه شوند. کارشناسان هشدار می‌دهند که این وضعیت، تنها نتیجه خشکسالی‌های پی در پی و تغییرات اقلیمی نیست، بلکه مدیریت نادرست منابع آبی و الگوی مصرف نامناسب نیز در تشدید این بحران نقش داشته است.
مسئولان وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای تهران، هرچند نسبت به وضعیت سد کرج ابراز نگرانی کرده‌اند، اما راهکارهای عملیاتی و کوتاه مدت برای مقابله با این بحران هنوز به طور شفاف اعلام نشده است. در چنین شرایطی، مسئولیت همگانی برای صرفه‌جویی در مصرف آب بیش از پیش احساس می‌شود. هر قطره آب، ارزشمند است و در شرایطی که شریان حیاتی پایتخت در حال خشک شدن است، بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. آینده تأمین آب تهران، بیش از هر زمان دیگری به مدیریت بحران، همکاری شهروندان و البته، نزول رحمت الهی بستگی دارد.
