به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، بیماری‌های قلبی ـ عروقی (CVDs) به عنوان گروهی از شایع‌ترین اختلالات انسانی شامل بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی، سکته و آریتمی‌ها هستند که بر اساس آخرین داده‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO, 2023)، سالانه موجب مرگ بیش از ۱۷.۹ میلیون نفر در سراسر جهان می‌شوند. این آمار معادل تقریباً یک‌سوم کل موارد مرگ‌ومیر جهانی است. نکته قابل توجه این است که بخش عمده‌ای از این مرگ‌ها با شناسایی زودهنگام و مداخلات قابل پیشگیری، قابل اجتناب‌اند.
سبک زندگی، نقشی اساسی در شکل‌گیری یا پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارد. سبک زندگی نه تنها شامل عادات غذایی، بلکه دربرگیرنده میزان تحرک، کیفیت خواب، نحوه مدیریت استرس، مصرف دخانیات و الکل و ارتباطات اجتماعی است. در عصر جدید، عواملی مانند مصرف گسترده غذاهای فرآوری‌شده، کاهش تحرک بدنی، افزایش فشارهای روانی و اختلالات خواب، الگوی زندگی بسیاری از افراد را به شکلی ناسالم تغییر داده‌اند. گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که بیش از ۱.۴ میلیارد نفر در دنیا فعالیت فیزیکی کافی ندارند و نرخ چاقی در کودکان و بزرگسالان همچنان سیر صعودی دارد. این روند به‌طور مستقیم با افزایش شیوع بیماری‌های قلبی مرتبط است.
شناخت علائم اولیه بیماری قلبی در پیشگیری از عوارض جدی بسیار حیاتی است. شایع‌ترین علائم شامل احساس فشار یا درد در قفسه سینه، تنگی نفس در زمان فعالیت سبک یا حتی در حال استراحت، خستگی مزمن یا ضعف بی‌دلیل، تپش قلب یا ضربان‌های نامنظم و ورم در پاها یا مچ پاهاست. اگرچه این علائم ممکن است در برخی موارد خفیف یا متناوب باشند، اما نباید نادیده گرفته شوند و نیازمند پیگیری پزشکی فوری‌اند.
عوامل خطر بیماری قلبی به دو نوع غیرقابل کنترل مانند سن، جنس و سابقه خانوادگی و نوع قابل کنترل تقسیم می‌شوند. عوامل قابل کنترل عمدتاً شامل فشار خون بالا، کلسترول LDL بالا و HDL پایین، دیابت نوع ۲، چاقی شکمی (دور کمر بالا)، کم‌تحرکی، رژیم غذایی ناسالم، مصرف دخانیات و مصرف الکل می‌شوند. همچنین شواهد بالینی ثابت کرده‌اند که استرس مزمن و اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی، با افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و افزایش التهاب، در بروز بیماری‌های قلبی مؤثرند.
در گام نخست برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، باید بر اصلاح تغذیه تأکید کرد. رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب باید کم‌نمک، کم‌چرب و سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا ۳ باشد. الگوهای تغذیه‌ای توصیه شده توسط انجمن قلب آمریکا و مؤسسات معتبر مانند NIH شامل مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، انتخاب غلات کامل به جای غلات تصفیه‌شده، مصرف منظم حبوبات و مغزها، استفاده از ماهی‌های سالم و جایگزینی چربی‌های اشباع با چربی‌های غیراشباع مانند روغن زیتون است. در مقابل، باید میزان مصرف نمک به کمتر از ۵ گرم در روز کاهش یابد و استفاده از شکرهای افزوده و غذاهای فرآوری‌شده به شدت محدود شود.
فعالیت فیزیکی منظم از دیگر ارکان پیشگیری محسوب می‌شود. بر اساس توصیه‌های جهانی، حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط (مانند پیاده‌روی سریع) یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید (مانند دویدن) به صورت هفتگی توصیه می‌شود. ترکیب این ورزش‌ها با تمرینات مقاومتی برای تقویت عضلات، تأثیر بیشتری در کنترل فشار خون، وزن بدن، و سلامت قلب دارد. در عین حال، حفظ وزن مناسب از طریق ترکیب تغذیه سالم و فعالیت بدنی، به ویژه کاهش چربی احشایی (چربی تجمع‌یافته در اطراف اندام‌های داخلی شکم)، در کاهش خطر بیماری‌های قلبی بسیار مؤثر است.
مدیریت استرس نیز از عوامل مغفول‌مانده اما حیاتی در راهبردهای پیشگیرانه محسوب می‌شود. مطالعات اپیدمیولوژیک و انسانی نشان داده‌اند افرادی که دچار استرس مزمن هستند، سطح بالاتری از کورتیزول دارند و این مسئله با ایجاد التهاب مزمن، افزایش فشار خون، اختلال خواب و تغییر در ضربان قلب همراه است. کنترل استرس، خواب کافی و منظم (۷ تا ۹ ساعت شبانه) می‌تواند نقش محافظتی مهمی ایفا کند.
در کنار آن، لازم است بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا و اختلالات چربی خون به صورت منظم مانیتور و کنترل شوند. توصیه می‌شود افراد بزرگسال از ۴۰ سالگی به بعد حداقل سالی یک بار چکاپ کامل قلبی - عروقی انجام دهند. مصرف داروهای مورد نیاز نیز باید تحت نظر پزشک و به‌طور مداوم ادامه یابد، زیرا قطع ناگهانی داروهایی چون استاتین‌ها یا داروهای ضد فشار خون می‌تواند عواقب جدی برای قلب داشته باشد.
در این مسیر، ترک کامل دخانیات اهمیت بسیار بالایی دارد. تأثیر نیکوتین و سایر مواد سمی موجود در دخانیات بر آسیب به دیواره‌های داخلی رگ‌ها (اندوتلیوم) و افزایش خطر آترواسکلروز کاملاً ثابت شده است. سیگارهای الکترونیکی و قلیان نمی‌توانند به عنوان جایگزین بی‌خطر معرفی شوند. مصرف الکل نیز با افزایش فشار خون، آسیب عضله قلب و اختلالات ریتمی همراه است و باید حذف شود.
متاسفانه بر خلاف این توصیه‌ها، داده‌های مطالعات گسترده مانند Global Burden of Diseases (2022) نشان می‌دهد سبک زندگی بسیاری از افراد در سراسر جهان، به ویژه در جوامع شهرنشین و کشورهای در حال توسعه، به سمت تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی، مصرف فست‌فود، نوشابه‌های قندی، الکل و کم‌خوابی رفته است. افزایش روزانه زمان نشستن، ساعات کاری طولانی، و وابستگی به فناوری دیجیتال، از جمله دلایل عمده کاهش تحرک و افزایش عوامل خطر هستند.
در نهایت، باید تأکید کرد که سلامت قلب تنها با یک یا دو تغییر زودگذر در رفتار حاصل نمی‌شود. پیشگیری مؤثر از بیماری‌های قلبی، مستلزم انتخاب آگاهانه و پایدار سبک زندگی سالم در بلندمدت است. به بیان روشن‌تر، قلب سالم نتیجه تداوم در تغذیه علمی، فعالیت فیزیکی پویا، مدیریت استرس، و پرهیز آگاهانه از رفتارهای پرخطر است. آموزش همگانی، پایش منظم شاخص‌های سلامت، و حمایت اجتماعی از تغییر رفتارهای سالم، از ارکان اصلی ارتقاء سلامت قلبی - عروقی در مقیاس فردی و جمعی محسوب می‌شوند.
