همشهری آنلاین- محمد سرابی: این روزها اردوگاه به شلوغی چند ماه قبل نیست اما باز هم جمعیت قابل‌توجهی از اینجا به سمت مرز افغانستان فرستاده می‌شوند.
بیرون در و درون حیاط، بچه‌ها و پیرها دیده می‌شوند اما بیشتر جوان‌ترها هستند که یکی، دو ساک سنگین با خود آورده‌اند. سن بعضی از آنها از سابقه کار این اردوگاه کمتر است. اینجا از سال‌ها قبل، کار اعزام به مرز را انجام داده و برای اتباع شناخته شده است.
به اردوگاه خاوران رفتیم. دوران اوج مراجعه داوطلبانه گذشته و حالا ازدحام و شلوغی‌ای درون اردوگاه دیده نمی‌شود. حسن محمدی، سرپرست مرکز بازگشت خاوران، بخش‌های مختلف و فعالیت‌های آن را برای ما شرح داد.
بیشتر بخوانید: اردوگاه داوطلبان بازگشت
بدون مدرک‌ها وارد شوند
مرحله اول ورود به اردوگاه، ثبت‌نام است. شرط ثبت‌نام، نداشتن مدارک معتبر و تاریخ‌دار است. در ابتدای ورودی دستگاه فلزیاب و ایکس‌ری قرار دارد. همراه بردن برخی اقلام ممنوع است؛ مثلا اتباع اجازه خارج کردن شیر خشک یا داروهای یارانه‌ای را ندارند.
بعد از ورودی، مراجعان به سالن بیومتریک هدایت می‌شوند. تا کسانی که مدارک ندارند با استفاده از اثر انگشت در سامانه تأیید شوند. تعداد گیشه‌های سفید رنگ بخش بیومتریک زیاد است و به سرعت مشخصات مراجعان را در سامانه‌ها جست‌وجو می‌کند.
جدایی مجردها و خانواده‌ها
درون سوله اصلی اردوگاه، مردان مجرد در سمت چپ و خانواده‌ها در سمت راست مستقر شده‌اند. تعداد بچه‌های کوچک که به هر سمتی می‌دوند، زیاد است و در سمت خانواده‌ها، یک اتاق مادر و کودک ساخته شده است. با اینکه سالن صندلی‌های زیادی دارد، مراجعان بیشتر میل دارند که روی زمین استراحت کنند. تعداد مجردها خیلی بیشتر از خانواده‌هاست. محمدی می‌گوید: «زنانِ تنهایی را که به اینجا می‌آیند، نمی‌توانیم اعزام کنیم. اگر هم کسی را به‌عنوان همراه معرفی کنند باید سفارت، نسبت میان آنها را تأیید کند.»
مجردها اسکناس‌هایی را دست به‌دست می‌کنند. یک نفر پیر و تنهاست و هرکدام از جوان‌ها قسمتی از کرایه او را گردن گرفته‌اند. محمدی درباره هزینه‌های اعزام می‌گوید: « ۱.۵میلیون تومان هزینه سفر تا اردوگاه سفید سنگ فریمان در خراسان است. ۱.۵میلیون تومان نیز عوارض خروج که حکم مالیات دارد و خزانه‌داری کشور آن را دریافت می‌کند. ۳۶۰هزار تومان هم هزینه ثبت بیومتریک است.»
در محوطه وسیع مقابل سوله اصلی اردوگاه، داربست‌هایی با توری آفتابگیر و دستگاه مه‌پاش نصب شده است.
اتوبوس‌ها آماده است
اتوبوس‌هایی که در حیاط اردوگاه صف کشیده‌اند همان «وی‌ای پی» های رایج در پایانه‌ها هستند که برای رفت‌وآمد بین شهری استفاده می‌شوند و ۲۵یا ۳۲صندلی دارند. راننده‌ها در حال استراحت قبل از سفر طولانی به مشهد هستند.
اعزام از ساعت ۲ظهر شروع می‌شود و حداکثر تا ۱۲شب ادامه دارد. اردوگاه ساعت کار طولانی‌ای دارد و زمانی که جمعیت داوطلبان زیاد باشد به‌صورت ۲۴ ساعته هم فعالیت می‌کند. اعزام‌ها از روزی حداقل ۱۵- ۱۰اتوبوس شروع می‌شود.
محمدی می‌گوید: «بعضی اتباع با اتوبوس و سواری از پایانه جنوب به مشهد می‌روند. این کار چند اشکال دارد. یکی ثبت نشدن مشخصات برای خروج است و در ایست بازرسی‌ها ممکن است، دستگیر شوند. دیگر اینکه اتوبوس‌های پایانه، مسافران خود را در مشهد پیاده می‌کنند و آنها باید برای هر قسمت باقیمانده، دوباره کرایه بپردازند.»
ظرفیت کافی است
امکانات و ظرفیت اردوگاه ۳هکتاری خاوران در اوج کار خود که اعزام‌های تیر و مرداد ۱۴۰۴بود به‌کار گرفته شد. محمدی می‌گوید: «در طول روز حدود ۶۰۰نفر از اینجا به خراسان فرستاده می‌شوند اما در اوج فعالیت که چندماه پیش بود به روزی ۳هزار نفر هم می‌رسیدیم.»
او با ذکر اینکه اردوگاه در ابتدای کار خود در سال۸۰ فقط شامل چند کانکس در دامنه کوه بود، بیان می‌کند: «در طرح توسعه این اردوگاه قصد داریم بخش بیومتریک را به تجهیزات اسکن شبکیه چشم مجهز کنیم. گاهی افرادی به اینجا می‌آیند که دستگاه‌ها اثرانگشت آنها را تشخیص نمی‌دهند؛ به همین دلیل به اسکن شبکیه نیاز داریم. زیرساخت‌های دیگر مانند آب و گاز و برق هم باید توسعه پیدا کند تا همیشه آماده ارائه خدمات به مهاجران باشیم.»
با نزدیک شدن به ساعت ۲بعدازظهر، اتوبوس‌ها آماده حرکت هستند و دروازه بزرگ اردوگاه باز می‌شود؛ فردا همه مسافران در مرز افغانستان خواهند بود.
اعزام در چند ساعت
سوله‌های بزرگ اینجا حکم اتاق انتظار را دارد. بین مراجعه و اعزام نصف روز بیشتر طول نمی‌کشد و در فاصله صبح تا عصر، همه مراجعان به سمت مرز فرستاده می‌شوند. به همین دلیل هم پخت و توزیع غذا انجام نمی‌گیرد و فقط یک بوفه در محوطه وجود دارد. بیشتر مراجعان اتباع برای چند ساعت اقامت، مواد غذایی را همراه خود می‌آورند.
۵اردوگاه از شرق تا غرب تهران
تهران دارای ۵اردوگاه اتباع است. ۲اردوگاه کار اعزام اتباع به مرز را انجام می‌دهند و ۳اردوگاه خدمات مربوط به اتباع را ارائه می‌کنند. هیچ‌یک از این اردوگاه‌ها برای اقامت کوتاه یا طولانی اتباع، طراحی نشده و صرفا محل انجام امور اداری است. پس از تهران شهرهای مشهد، قم، اصفهان و... و. بزرگ‌ترین اردوگاه‌ها را دارند اما این اردوگاه‌ها هم برای جمع‌آوری و اعزام است نه اقامت.
عکس‌ها: محمد عباس نژاد
۲اردوگاه اعزام
اردوگاه خاوران - محل: گردنه تنباکویی - مخصوص مراجعه داوطلبانه و خودمعرف اتباع و خانواده‌های آنهاست.
اردوگاه عسگرآباد - محل: پیشوا ورامین - به اتباعی اختصاص دارد که از سوی پلیس جمع‌آوری شده‌اند و مدارک قانونی همراه نداشته‌اند.
۳اردوگاه خدمات
اموری مانند شناسایی نوزاد، همسر ایرانی، ادغام یا تفکیک پرونده‌ها، صدور برگه‌های تردد، ثبت فوت و... در این مرکز انجام می‌شود.
اردوگاه سلیمان‌خانی (خلیج‌فارس) - محل: تهرانسر - امور اتباع شهرستان‌های تهران، رباط‌کریم، شهریار، اسلامشهر، شهرری، شمیرانات، فیروزکوه و دماوند را انجام می‌دهد.
اردوگاه گل‌تپه - محل: جاده قلعه نو - امور اتباع دارای کارت معتبر مقیم ورامین را انجام می‌دهد.
اردوگاه پاکدشت - میدان مادر پاکدشت - امور اتباع دارای کارت معتبر مقیم پاکدشت را انجام می‌دهد.
بیشتر بخوانید: اردوگاه خاوران خالی شد | بلیت یکطرفه به افغانستان چند؟
گمشده‌ها در راه مهاجرت غیرمجاز
حسن محمدی، سرپرست مرکز بازگشت خاوران
- موارد زیادی داشتیم که یک خانواده به‌دنبال فرزند جوانش می‌گشت. تصور می‌کردند که دستگیر شده و در اردوگاه است اما هرچه جست‌وجو کردند اثری از او پیدا نشد. مدتی بعد مشخص شد که از طریق مرز ترکیه به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج شده و در راه مهاجرت اروپاست.
- اتفاق افتاده که یک تبعه غیرمجاز به اینجا مراجعه کرده و با اعلام اینکه مدارک ندارد، درخواست بازگشت کرده اما در بررسی بیشتر متوجه شدیم که به‌دلیل جرمی مانند سرقت تحت تعقیب است و نیروی انتظامی او را بازداشت کرد. هموطنان باید مراقب به کارگیری اتباع غیرمجاز باشند.
