به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان، حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده مردم شاهین‌شهر، میمه و برخوار در مجلس شورای اسلامی و بهرام نادی استاد دانشگاه در برنامه گفتگوی ویژه خبری، فرونشست زمین در اصفهان را بررسی و درباره آن بحث و تبادل نظر کردند. متن کامل این برنامه به شرح زیر است:
مقدمه: گفتگوی خبری امشب را همزمان با رویداد «ایران‌جان» که در ایستگاه سوم به اصفهان رسیده؛ اصفهان ایران تقدیم می‌کنیم و طبیعی است که به مهمترین موضوعات مرتبط با استان اصفهان و شهر اصفهان بپردازیم. یکی از مهمترین موضوعات؛ بحث فرونشست است که البته منحصر به اصفهان نیست، ولی اصفهان جزو رتبه‌های برتر در تبعات ناشی از فرونشست است. فرونشست از بحران‌های زیست محیطی کشور است که در سال‌های اخیر هم تشدید شده و گفته می‌شود الان ۳۰۰ دشت درگیر این پدیده است و آن چه کارشناسان مطرح می‌کنند؛ اصفهان بالاترین نرخ خطرپذیری فرونشست زمین را دارد و به این معناست که اصفهان از نظر تعداد شهرها و میزان بافت فرسوده در پهنه‌بندی فرونشست جزو اولین‌ها در کشور است و حتی گفته می‌شود در برخی از مناطق استان اصفهان، نرخ فرونشست به بیش از ۱۵ سانتی‌متر در سال می‌رسد. تلاش می‌کنیم به یک سری راهکار‌های اجرایی و عملیاتی کوتاه‌مدت و البته بلندمدت نه تنها در سطح محلی و استان، بلکه در سطح ملی برسیم برای این که به نوعی از این بحران حداقل در اصفهان به عنوان یک راهکار و الگو برای دیگر نقاط کشور مورد استفاده اگر قرار بگیرد، بتواند از این بحران عبور کند.
سؤال: بحث فرونشست شاید بحث تلخی باشد راجع به چالش‌های آن بخواهیم صحبت کنیم، پیش از این که به این ماجرا بپردازیم، چون بالأخره رویداد ایران جان است و الان موضوعات اصفهان در سطح ملی مطرح می‌شود و به همین دلیل این گفت‌و‌گو را تقدیم مخاطبین می‌کنیم، از هفته دولت هم خیلی فاصله‌ای نگرفتیم، راجع به مهمترین اقدامات دولت به ویژه در استان اصفهان، کار‌هایی که اتفاق افتاده و مهمترین برنامه‌هایی که پیش رو دارید بفرمایید.
مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان: بله دقیقاً هفته دولت امسال متفاوت بود، تمام همکاران و دستگاه‌های اجرایی اصفهان و همه شهرداران و دهیاران ما هم‌قسم شده بودیم هم برای دهه فجر، هم برای هفته دولت اتفاقات متفاوتی را رقم بزنیم. سال گذشته همین دهه مبارکه فجر بیش از هزار و ۱۵۸ پروژه را ما افتتاح و کلنگ‌زنی کردیم؛ این عدد بی‌نظیر است. ۵۶ همت ما هزینه کردیم. یک زمانی واحد‌ها ریال، تومان، هزار تومان و میلیون بود، حالا همت است؛ ۵۶ همت سال گذشته هزینه کردیم و امسال هفته دولت ما متفاوت بود؛ بیش از هزار پروژه را افتتاح و کلنگ‌زنی کردیم و مبلغ بیش از ۲۷ تا ۲۸ همت؛ فکر می‌کنم اینها به نوعی می‌تواند رضایتمندی ایجاد کند، پروژه‌هایی بود که فوق‌العاده مطالبه مردم در شهرستان‌های ما بود، به ویژه در شهرستان‌های کمتر برخوردار ما و فکر می‌کنم کار جدیدی بود که توانستیم آن پرژه‌هایی که بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی بود را هم‌قسم شویم و تمام کنیم؛ مصوبات سفر‌های قبل را؛ چه ریاست جمهوری، چه استانداری، آمده بودیم اینها را احصاء کرده بودیم، شهرستان به شهرستان و شهر به شهر آنهایی که بیشترین میزان پیشرفت فیزیکی داشت را به اتمام رساندیم و فکر می‌کنم خبر میمونی بود.
سؤال: الان وضعیت استان اصفهان و شهر اصفهان در حوزه فرونشست چیست و این که الان در چه مرحله‌ای قرار گرفتیم و چقدر فوریت دارد رسیدگی به این ماجرا؟
جمالی‌نژاد: بحث فرونشست در همه جای دنیا هست ولی حد استاندارد فرونشست هم در دنیا بر اساس مطالعات بین‌المللی حدود چهار میلی‌متر در سال است که فرونشست کمتر از این را بحران حساب نمی‌کنند و طبیعی است و در هر جای جهان رخ می‌دهد. ولی در اصفهان در برخی مناطق به ویژه در جا‌هایی که نزدیک شهر است این عدد بسیار بالا می‌رود. چون با دوستان‌مان در سازمان نقشه‌برداری بحث می‌کردم؛ فرونشست در نقاط مختلف ایران هم هست، ولی خیلی نقاط ایران در داخل دشت، کویر، جنگل و مناطقی است که کمتر نقاط شهر را شاهد هستیم. متأسفانه در استان اصفهان در یک نقطه شهری حادث شده است. در برخی مناطق تاریخی ما حتی نشست چهار تا پنج سانتی‌متر در سال می‌شود، این تا ۱۵ سانتی‌متر و حتی برخی از نقاط به ۱۸ سانتی‌متر می‌رسد. پهنه‌های فرونشست ما که پهنه‌های معمول هستند حدوداً صدهزار هکتار هستند، پهنه‌هایی با نرخ بالای فرونشست ما ۲۰۶ هزار هکتار هستند و جا‌هایی با بالاترین نرخ فرونشست حدود سه‌هزار و ۵۰۰ هکتار. برخی نقاط ما مثل دولت‌آباد، حبیب‌آباد، شرق دستگرد، دشت برخوار، مناطق ۱۵، ۱۴، ۷، ۸، ۱۲، ۲، ۹ و ۱۱ تماماً این نوار شمالی اصفهان درگیر این قضیه است و بسیار قضیه جدی است. از فرونشست به عنوان یک زلزله خاموش در اصفهان ما تعبیر نمی‌کنیم، قبلاً می‌گفتند زلزله خاموش اصفهان؛ همین فرونشست است، ولی در حال حاضر دیگر خاموش نیست، مثل آتشفشانی است که فوران کرده، مثل زلزله‌ای است که حادث شده است. این غول خفته در اصفهان بیدار شده و در حال بلعیدن یک تمدن چندهزار ساله است که در سه دوره پایتخت کشورمان بوده است. در استان اصفهان حدوداً ۲۲ تا ۲۳ هزار جاذبه تاریخی داریم؛ این کم نیست. برخی از کشور‌ها حتی برخی از شهرهایشان یکی هم ندارند، ۲۲ تا ۲۳ هزار جاذبه تاریخی کم نیست، حدود دو هزار و ۳۰۰ تا ثبت ملی است، حدود ۱۷ تا ثبت جهانی است، بسیاری از اینها داخل محدوده شهر اصفهان است، متعلق به فقط مردم اصفهان هم نیست، فقط هم متعلق به مردم ایران نیست، متعلق به جهان است و یک تمدن ارزشمندی را برای کل ایران رقم زده است. حفظ این تمدن، آسان نه فقط برای مردم اصفهان که برای کل جهان لابد و نیاز است. از نظر پهنه فرونشست جزو استان‌های با درجه بالاست و متأسفانه در کلان‌شهر اصفهان است و بعضاً شهر‌های اطراف.
سؤال: الان هم متوقف نیست؛ یعنی هر سال به آن اضافه می‌شود؟
جمالی‌نژاد: دقیقاً، بله.
سؤال: آقای حاجی دلیگانی در مجلس شما به عنوان نماینده‌ای که از اصفهان حضور دارید، چقدر ماجرا را پیگیری کردید و قوانینی که الان در دست داریم، آیا پاسخگو هست برای این که این مشکل را حل کرد؟
حاجی دلیگانی: از جهت قانون‌گذاری، ما خیلی خلائی نداریم، اما نکته‌ای که فکر می‌کنم در این ساعات و در این زمان لازم است به ملت بزرگ ایران عرض کنم، این است که اگر ما واقعیت تلخی که امروز اتفاق می‌افتد را برای ملت ایران و حتی جهان بیان نکنیم، چون اصفهان و استان اصفهان که متعلق به فقط خودش نیست، تمام مردم ایران اصفهان و استان اصفهان را دوست دارند، همان‌طور که ما بقیه کشورمان و همه استان‌هایمان را دوست داریم، بنابراین آن چه اتفاق می‌افتد را باید بگوییم. اگر نگوییم فردا مسئول هستیم. مشاهدات خود را عرض می‌کنم؛ بنده متولد ۱۳۴۱ هستم، سال ۱۳۵۳ در هر خانه‌ای از مناطق ما که ما در روستایی بودیم به نام دلیگان که الان جزو شهر خورزوق از شهرستان برخوار است و بقیه نقاط استان هم همین‌طور بود، روی شش متری آب داشتیم، یعنی هر خانه‌ای برای مصرف آب بهداشتی‌اش از شش متری نگاه می‌کردی آب پیدا بود، برمی‌داشتیم. الان واقعیت تلخی که وجود دارد؛ زمین‌شناسان می‌گویند که اگر زمین زیر شهر اصفهان و دشت برخوار که جزو شهر اصفهان است یک کاسه‌ای در نظر بگیریم؛ مثل یک کاسه آب، آن نقطه‌ای که گودترین است؛ حبیب‌آباد ماست، این نقطه سنگ بستری که وجود دارد که بعد از آن شرایط دیگری دارد، ولی هر چه آب برمی‌داریم و بحث فرونشست مال همین سفره اول است؛ تا آنجا حدود ۲۸۰ متر عمق وجود دارد، چاه‌هایی که الان آب برداشت می‌کند، از ۲۵۰ متری است. حساب کنید در این ۵۰ سال، وضعیت سفره آب زیرزمینی ما که زیر اصفهان و دشت برخوار است چه شده است؟
سؤال: شما در مجلس گفتید خلأ قانونی نداریم، وظایف نمایندگان که صرفاً تقنین و قانون‌گذاری نیست، پیگیری و نظارت، پیگیری شما به کجا رسید؟
حاجی دلیگانی: از باب نظارتی، اقداماتی صورت گرفته، مثلاً طرح الگوی کشت؛ که وزارت جهاد چرا نمی‌آیی اجرا کنی، یا گزارشی آماده است، کمیسیون اصل ۹۰ بیاید در مجلس قرائت کند و اتفاقاً بیشترین نقاطی که در این گزارش آمده، مربوط به نقاطی است که بیشترین فرونشست را دارد که از جمله نقاطی از اصفهان است. اینها در مجموع هست، هشدار‌ها و پیگیری‌ها همه صورت گرفت، ولی واقعیت این است که روند فرونشست کند شده ولی متوقف نشده است. ما الان در شمال اصفهان که همان دشت برخوار و بقیه نقاط می‌شود، میزان فرونشستی که داریم؛ ۱۶ و نیم سانتی‌متر در سال است؛ یعنی هر سال ۱۶ و نیم سانتی‌متر زمین به قول اصفهانی‌ها، روی هم چلیده می‌شود؛ فرو می‌رود. این واقعیت تلخی است وجود دارد. اگر این روند را متوقف نکنیم....
سؤال: شما در مجلس توانستید در سطح ملی وضعیت این ماجرا را مطرح کنید که بقیه پای کار بیایند؟
حاجی دلیگانی: الان این نشست برای همه در جلساتی که در مجلس؛ چه جلسات علنی و چه کمیسیون‌های تخصصی، این بحث کاملاً ملموس شده و نقاط مختلف کشور که دچار این فرونشست هستند، الان مطرح است. همان‌طور که آقای جمالی‌نژاد فرمودند، بعضی از جاها؛ مثلاً نقاط خارج از شهرهاست ولی ویژگی که ما در استان اصفهان داریم، این است که بیشترین فرونشست‌ها مربوط به نقاط شهری است و از این بابت نگرانی‌ها بیشتر شده است. ساختمان‌های عمومی ما مثل درمانگاه ها، مدارس و دیگر مراکزی که خدماتی هستند الان آسیب می‌بینند، البته بحث نصب کنتور هوشمند و کنترل برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی کار مثبتی بوده که اتفاق افتاده، البته یک سری اشکالاتی هم در آن هست.
سؤال: آقای نادی راجع به این که چرا فرونشست شکل گرفته و تقریباً وضعیتی که الان وجود دارد صحبت و در هم گزارش به آن اشاره شد، سؤال اصلی این است که آیا در این مرحله، اقدام فوری؛ یعنی به صورت کوتاه‌مدت و بعد در ادامه، به لحاظ کارشناسی اقدام بلندمدت می‌شود انجام داد یا خیر؟
بهرام نادی؛ استاد دانشگاه: بحثی که در فرونشست وجود دارد؛ چرا به این‌جا رسیدیم؟ یک سری مواردی وجود دارد؛ مثل قوانینی که وجود دارد که در جهت تخلیه آب‌خوان بوده تا به حال، و این قوانین هم همچنان ادامه دارد مثل قانون توزیع عادلانه آب؛ این قانون سال ۱۳۶۱ است که این قانون منجر می‌شود به این که ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز، مجاز شود. وقتی ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز، مجاز می‌شود، مفهوم این است که ما به سمت تخلیه آب‌خوان پیش می‌رویم. تخلیه آب‌خوان، مختص اصفهان نیست، کل ایران این تخلیه اتفاق می‌افتد و طبق آماری که وزارت نیرو داده، ۱۴۷ میلیارد مترمکعب ما کسری آب‌خوان را در کشور داریم؛ یعنی تهران، البرز، قزوین، همدان، اصفهان؛ همه دچار فرونشست هستند. مشهد، حتی گلستان و حتی مازندران متأسفانه فرونشست را دارند، ولی اصفهان به صورت خاص، شهر اصفهان در گل فرونشسته است و تنها دشت نیست. چه اتفاقی می‌افتد؟ قاعدتاً می‌بایست ما یک بازنگری در قوانین کنیم، و یک قانون جامعی داشته باشیم که بتوانیم متولی آب و کنترل آب شویم.
سؤال: الان که حاجی دلیگانی می‌گویند ما خلأ قانونی نداریم که بخواهیم قانون جدید وضع کنیم؟
نادی: قانون توزیع عادلانه آب اتفاق افتاده؛ یعنی ۱۵۰ هزار چاهی که سال ۶۱ غیرمجاز شده که منحنی آب و افت تراز آب را نگاه کنیم، از سال ۶۱ فوق‌العاده شدیدتر است. قانون بعدی که آمده؛ بحث بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی است که اجازه می‌دهد برداشت همچنان اتفاق بیفتد، ولی مشروط به الگوی کشت است و وزارت کشاورزی را آن موقع مکلف می‌کند که ظرف یک سال الگوی کشت را انجام دهند. ولی همین الان هم الگوی کشت به صورت فراگیر انجام نمی‌شود.
سؤال: آقای نادی این قوانینی که اشاره می‌فرمایید بالأخره اجرای آن تا به نتیجه برسد زمان‌بر است، آیا اقدام فوری که بتواند به عنوان مسکن عمل کند و فعلاً یک مقداری این بحران را کند‌تر کند و بعد با این قوانینی که اشاره فرمودید، یک اتفاق پایداری بیفتد، آیا راهکاری می‌شود پیشنهاد داد یا خیر؟
نادی: هر کدام از این قوانین، چون حجم زیادی از آب را مصرف می‌کنند، بسیار دخیل است. مثلاً قانون بعدی طرح طوبی است، در طرح طوبی چه اتفاقی افتاده؟ ۲۲۰ هزار هکتار به باغات آذربایجان غربی اضافه شده که شده خشکی دریاچه ارومیه و بیش از ۳۰ هزار هکتار به باغات اضافه شده است؛ حداقل ۳۰ هزار هکتار و بالاتر. وقتی که ما در این طرح طوبی که قانونی هم هست و ما اجازه دادیم که باغات بالادست اضافه شود، سؤال حقیقی این است؛ آیا باغات مهم است یا فرهنگ یک کشور؟ اگر آن باغات مهم است که باغات باید بماند، ولی اگر شهر مهم است و احیای یک شهر؛ بایستی زاینده‌رود احیا شود. این که چه کسی تصمیم می‌گیرد که این باغ مهم است یا یک شهر مهم است؛ آن در حوزه اختیار یک کارشناس نیست، بایستی یک متولی بیاید و به صورت جامع این موضوع را نگاه کند.
سؤال: الان سهم هر کس از بخش‌ها؛ مثلاً حوزه کشاورزی و حوزه‌های مختلف در برداشت از آب مشخص است که ببینیم کجا بیشتر باید تمرکز کرد؟
جمالی‌نژاد: برای این که شرایط سخت را تداعی کنم؛ شما بشوی استاندار اصفهان و اولین گزارش روی شما بیاید که ۹ ایستگاه اصلی اصفهان در شرایط فرونشست بحرانی است؛ ۲۷۴ فلکه اصلی آتش‌نشانی ما متأسفانه در پهنه بالای نرخ فرونشست است. همان روز اول به من گزارش دادند و بیشتر هم شده؛ ۳۲۸ مسجد در پهنه بالای نرخ فرونشست نه نرخ معمولی وجود دارد. ۳۷ کتابخانه؛ که شش تا هفت کتابخانه در پهنه ماست؛ با نرخ بالای فرونشست بوده، واقعاً ۳۷ کتابخانه عدد کمی نیست. سه بیمارستان اصلی در پهنه بالای فرونشست، هتل‌های ما هم همین‌طور، تعداد ۲۵۸ مدرسه در پهنه بالای فرونشست است. خیلی از مدارس؛ ۷۰ تا ۸۰ مدرسه را متأسفانه تخلیه کردیم، خیلی‌ها متأسفانه اخیراً خراب شد. ۱۹ پمپ بنزین و ۱۹ پردیس فرهنگی مراکز فرهنگی ما، ۱۴ مرکز توریستی ما، ۳۷۱ مرکز آموزش که آن ۲۵۸ مدرسه هم جزو آن است. ۷۷ مرکز دولتی ۳۶ مرکز صنعتی، ۱۱۸ مرکز پزشکی ما، خیلی زیاد است؛ دقیقاً حدود یک میلیون و ۲۴۲ هزار و ۶۰۲ نفر؛ این آمار سال ۱۳۹۵ است؛ دقیقاً در این مناطق با فرونشست بالا قرار گرفتند. الان می‌فرمایند یک تمدن قرار است از بین برود؛ تمدن خیلی مهم است، یک میلیون و ۲۴۲ هزار نفر هم روی پهنه‌ای قرار گرفتند که هر آن ممکن است ریزش کند و فرو برود و دفن شود. ۳۷۸ هزار و ۷۷۱ واحد مسکونی؛ عدد قابل توجهی است، به نظرم نیاز است که واقعاً یک تدبیر جدی کنیم و خیلی زود دیر می‌شود.
سؤال: تدبیر در کجا؟
جمالی‌نژاد: این یک کار ترکیبی و پازل است. هر کس سهم خود را انجام دهد، چه کار کردیم و چه اشتباهاتی را در گذشته رقم زدیم که به این جا رسیدیم، یقیناً بسیار مفصل است. این حاجی بزرگوار فرمودند این که در اصفهان افت آب‌های زیرزمینی را به جد داریم که فرمودند اصلاً قبلاً به راحتی به آب دسترسی پیدا می‌کردی، الان در ۱۰۰ متر می‌رسی، متأسفانه نمی‌شود، افت سطح آب زیرزمینی در اصفهان که عنوان می‌کنند دو علت اصلی دارد؛ اولی خشک شدن زاینده‌رود به عنوان شاهرگ و آب‌خوان اصلی اصفهان. تنها تغذیه کننده آب‌خوان؛ اگر رودخانه زاینده‌رود نباشد، آب‌خوانی نیست و یقیناً این فرونشست هم کند نخواهد شد. از آن طرف چا‌ه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز آب‌خوان‌های فعلی را هم تخلیه می‌کند، آن طرف هم که کشاورز است، درختانی دارد...
ادامه دارد
