به گزارش اقتصادنیوز، تا پایان مهلت فعالسازی مکانیسم ماشه زمان زیادی باقی نمانده است. یکی از پیشنهادهایی که در برابر ایران قرار گرفته، تمدید مهلت زمان بازگشت تحریم‌هاست.
اگرچه تمدید این زمان می‌تواند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را به تعویق بیندازد، اما به معنای کشدار کردن وضعیت کنونی است. همچنان که امروز این سوال به میان آمده که «تحریم‌ها برمی‌گردند یا نه؟» اقتصاد کشور ممکن است چندین ماه در سردرگمی و وضعیت بلاتکیف قرار بگیرد.
موضوع دیگری که در این میان نادیده گرفته شده است، دیپلماسی اقتصادی است. آیا اگر دیپلماسی اقتصادی با تکیه بر بخش خصوصی در کشور فعال بود عبور از شرایط کنونی راحت‌تر نبود؟
در این باره اقتصادنیوز نظر محمدحسین عادلی، دیپلمات و رئیس پیشین بانک مرکزی را جویا شده است.
او که سفیر سابق ایران در کشورهایی مثل ژاپن، کانادا و انگلستان بوده معتقد است: در نبود روابط سیاسی عادی با کشورها دیپلماسی اقتصادی ممکن نیست؛ وقتی کشوری تحریم می‌شود ریسک آن کشور بالا می‌رود و کشورها و یا بنگاه‌ها نمی‌توانند ریسک همکاری با کشور تحت تحریم را بپذیرند.
این چهره سیاسی - اقتصادی معتقد است چون در ایران اساسا توسعه اقتصادی جایگاهی ندارد نمی‌توان انتظار دیپلماسی اقتصادی داشت. به تعبیر او، برای برخی از سیاست‌گذاران بحث توسعه یک بحث لوکس و رفاه‌گرایی به شمار می‌رود و به همین خاطر در اولویت نیست.
مشروح گفتگوی اقتصادنیوز با این دیپلمات سابق را در ادامه بخوانید؛
****
* آقای عادلی! با توجه به پیشنهادی که برای تمدید مکانیزم ماشه مطرح شده، ارزیابی شما از مزایا و معایب این ایده چیست؟ آیا این شرایط نوعی تعلیق و بلاتکلیفی برای بخش‌های اقتصادی ایجاد نمی‌کند؟
هنوز مهلت اسنپ‌بک تمدید نشده است. تا 28 سپتامبر یا 6 مهرماه 1404 زمان برای فعال شدن اسنپ‌بک مانده است. ولی با توجه به توافقی که وزیر خارجه در قاهره با آژانس کرده است احتمال تمدید مهلت اسنپ وجود دارد. برای ارزیابی و قضاوت در باره تمدید و یا عدم تمدید باید شرایط در هرسه گزینه احتمالی را به طور واقعی به تصویر کشید.
گزینه اول گزینه تمدید است. در صورت تمدید مهلت، شش قطعنامه تحریمی که بین سال‌های 1386 و 1391 بر علیه ایران به تصویب رسید قطعنامه‌ها کماکان لغو شده تلقی می‌شود و تحریم‌های سازمان ملل بر ایران وارد نمی‌شود. در این فرصت 6ماهه امکان دیپلماسی فراهم می‌شود و احتمال دارد که در پایان مدت تمدید اروپا و ایران به توافق برسند و قطعنامه‌ها برای همیشه لغو شوند و ایران طبق برجام با سپری شدن مدت 10ساله آن شرایط عادی پیدا کند.
گزینه دوم عدم تمدید و اجرای اسنپ‌بک است. در این گزینه کلیه شش قطعنامه شورای امنیت برمی‌گردد. این قطعنامه‌ها دارای آثار سوء امنیتی، سیاسی و اقتصادی است. کشور با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شود.
گزینه سوم این است که وزارت خارجه در زمان باقی مانده و به دنبال توافق با آژانس با اروپا و آمریکا نیز به توافق برسند و کلا اروپایی‌ها اسنپ‌بک را پس بگیرند و بگذارند مدت برجام تمام شود و قطعنامه‌ها برای همیشه لغو شوند. اگر چه احتمال این گزینه بسیار کم است ولی واقعیت این است که حق ایران همین است. یعنی اروپایی‌ها که ناقض تعهدات خودشان در برجام بودند حق ندارند از ایران شاکی شوند و بر علیه ایران اسنپ‌بک را فعال کنند. اما شورای امنیت ارگانی سیاسی است و نه حقوقی و این مسائل صرفا با نظریات سیاسی کشورها مطرح و حل‌وفصل می‌شود.
بنابراین اگر به شرایطی که این سه گزینه ایجاد می‌کند توجه کنیم، منطقا گزینه اول که تمدید مهلت اسنپ‌بک برای شش‌ماه است و فرصت خوبی برای دیپلماسی می‌دهد و احتمال توافق را بالا می‌برد گزینه بهتری است. نکته این است که اگر قرار است تحریم‌ها برگردد چرا عجله کنیم. به دیپلماسی و مذاکره فرصت اقدام بدهیم و اگر دیپلماسی اثر نداشت آن‌وقت خود‌به‌خود اسنپ‌بک انجام می‌شود.
* با توجه به احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و تشدید فشارهای بین‌المللی، ضرورت تقویت «دیپلماسی اقتصادی» را در شرایط کنونی چطور ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط فعلی باید دیپلماسی را بسیار فعال کرد. در مورد اقتصاد چالش در این است که همواره اقتصاد قربانی سیاست شده است. این در حالی است که کشورهای جهان هدف سیاست و تعامل با کشورهای دیگر را تامین منافع اقتصادی و توسعه‌ای خود قرار داده اند.
دیپلماسی اقتصادی یعنی استفاده از روابط سیاسی، امنیتی و بین‌المللی برای تامین منافع اقتصاد ملی و توسعه ملی. اما نکته مهم این است که در نبود روابط سیاسی عادی با کشورها نمی‌توان دیپلماسی اقتصادی داشت. وقتی کشوری تحریم می‌شود ریسک آن کشور بالا می‌رود و کشورها و یا بنگاه‌ها نمی‌توانند ریسک همکاری با کشور تحت تحریم را بپذیرند. اینجاست که دیپلماسی اقتصادی کارآیی ندارد. بنابراین ابتدا باید به دنبال عادی‌سازی روابط بین‌المللی کشور بود و سپس در فضای روابط خوب، دیپلماسی اقتصادی می‌تواند موثر باشد. دیپلماسی اقتصادی بدون روابط سیاسی مناسب کارآیی ندارد.
* تجربه‌های گذشته نشان داده است که تمرکز صرف بر دیپلماسی سیاسی چندان نمی‌تواند منافع اقتصادی کشور را به همراه داشته باشد تأمین کند. چرا به نظر شما دیپلماسی اقتصادی در ایران هنوز جایگاه بایسته پیدا نکرده است؟ برای آن چه می‌توان کرد؟
در کشور ما دیپلماسی اقتصادی جایگاه پیدا نکرده است چون اقتصاد و توسعه اقتصادی جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند. اولویت‌های کشور مسائل دیگر بوده است. اقتصاد در کشور ما در حد گذران معیشت تلقی شده است و به نظر می‌رسد به تامین معیشت اکتفا شده است و آن را برای جامعه کافی دانسته اند.
برای برخی از سیاست‌گذاران بحث توسعه یک بحث لوکس و رفاه‌گرایی به شمار آمده است و لذا در اولویت قرار نداشته است. ولی اگر ما توسعه پیدا نکنیم نمی‌توانیم معیشت خود را تامین کنیم؛ هر سال از کشورهای دیگر عقب می‌افتیم و تهدیدات امنیتی ما زیاد می‌شود.
ایران زمانی بالاترین تولید ناخالص داخلی بین کشورهای منطقه را داشت و از ترکیه و عربستان بالاتر بود. اکنون نه فقط از این دو کشور بلکه از امارات متحده عربی نیز پایین‌تر شده و اگر روند جاری ادامه پیدا کند از قطر هم عقب خواهد ماند. حال تصور کنید که تعامل ما در منطقه با داشتن اقتصاد اول منطقه راحت‌تر و عزت مند‌تر خواهد بود یا اینکه اقتصاد کشور 90 میلیونی ما در رتبه‌های پایین‌تر قرار گیرد.
* به نظر شما بخش خصوصی چه ظرفیتی در این زمینه دارد و برای عبور از این وضعیت چطور می توان از آن بهره برد؟
بخش خصوصی در کشور هرگز فرصت عرض اندام پیدا نکرده است. اگر ساختار اقتصاد ما به گونه‌ای متحول شود که به مالکیت خصوصی احترام گذاشته شود و مقررات مختلف نتواند بر آن خدشه وارد کند و بخش خصوصی امنیت پیدا کند مسلما اقتصاد شکوفا می‌شود. لذا مشکل این است که بخش خصوصی قدرتمند نداریم. انواع محدودیت‌ها اجازه قدرتمند شدن و بزرگ شدن بخش خصوصی را نداده است. بخش خصوصی درقید و بند سیاست‌های متغیر و ناپایدار و ملاحظات امنیتی و سیاسی- جناحی نمی‌تواند رشد کند.
اگر شرایط برای بخش خصوصی فراهم بود مسلما بخش خصوصی قدرتمند ما می‌توانست هم از وضعیت سخت اقتصادی جلوگیری کند و هم می‌توانست در چنین شرایط ویژه‌ای به دولت و کشور کمک کند.
در حال حاضر بخش خصوصی اگر بتواند با هزینه‌های بسیار متعدد و بالای تحریم‌ها از یک سود و مقررات دست و پاگیر و نیز اخیرا شیوه‌های اخذ مالیات، سر پا بماند و به حیات خود ادامه دهد شاهکار کرده است.
