خبرگزاری مهر - گروه استانها: مسئله جوانی جمعیت و فرزندآوری در ایران عوامل و ریشه‌های چند بُعدی اعم از اقتصاد، فرهنگ، سیاستگذاری غلط و … دارد. جامعه‌ای که روزگاری فرزندآوری در آن یک ارزش والا محسوب می‌شد امروز با بحران روبرو شده و این معضل پیچیده به مرحله‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان آن را تنها برخواسته از تأخیر در ازدواج جوانان، مشکلات معیشتی و اقتصادی یا تغییر سبک زندگی دانست. بسیاری از کارشناسان به خاستگاه عمیق‌تر و ریشه‌دارتر مشکل جمعیت اذعان دارند که در لایه‌های روانی جامعه ریشه دوانده و جای تأمل را باقی گذاشته است.
کوچک شدن ابعاد خانواده و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند یا بدون فرزند در کنار تأثیرات آماری منفی، پیامدهای روانی منفی نیز به دنبال دارد و افراد تربیت یافته در این خانواده‌ها اغلب از بسیاری تجربه‌های رشد دهنده و تعالی‌بخش که در خانواده‌های گسترده‌تر فراهم می‌شود، محروم می‌مانند و مستعد رشد خودمحورانه‌تر با آستانه تحمل کمتر نسبت به ناکامی هستند.
آنان همچنین وابستگی بیشتر به مراقبت‌های والدین دارند و در مواجهه با دنیای واقعی آسیب‌پذیرتر هستند.
تاب‌آوری، مسئولیت‌پذیری، ارتباط و تعامل مؤثر با اطرافیان، قدرت پذیرش و حل مسئله و نیز قدرت تصمیم‌گیری از مهم‌ترین مهارت‌هایی هستند که فرزندان باید در بستر خانواده و مدرسه و جامعه بیاموزند تا نسلی قوی و توانمند برای تصمیمات بزرگ پرورش یابد و در آینده بتوانند خانواده و جامعه‌ای سالم و شاداب را شکل دهند.
فرزندآوری انگ نیست
احمد کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه جامعه از تجمع خانواده‌ها تشکیل می‌شود به اهمیت جمعیت جوان به‌عنوان عامل راهبردی پیشرفت یا انحطاط جوامع انسانی پرداخت و اظهار کرد: نبود جمعیت جوان ارائه دهنده خدمت، باعث خواهد شد اقشار سالمند و کودک خدمات کافی را دریافت نکنند و دچار مشکل شوند و چنین جامعه‌ای محکوم به شکست و نابودی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد با ذکر اینکه موانع فراوان از جمله در حوزه روانشناختی بر سر راه فرزندآوری وجود دارد، ادامه داد: یکی از موانع، فضای روانی حاکم بر جامعه است که طی سال‌های متمادی پررنگ‌تر شد مبنی بر اینکه داشتن فرزند بیشتر یک انگ به‌شمار رفته و مایه شرمساری تلقی شده است. یعنی در برخی مناطق متأسفانه زن و مردی که بیش از یک یا ۲ فرزند بیاورند، احساس گناه و شرمندگی داشته و سرافکنده می‌شوند.
کرمی یادآور شد: این تلقی و فشار روانی جامعه به مرور در سال‌های متمادی باعث شد خانواده‌ها حتی باوجود تمایل قلبی برای داشتن فرزندان متعدد، از فرزندآوری امتناع و به داشتن یک یا دو فرزند اکتفا کنند.
بنابراین برای افزایش میزان فرزندآوری لازم است این انگ روانی به مرور زمان با انجام کارهای تبیینی و فرهنگ‌سازی برداشته شود.
فرزندان مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم
این مدرس دانشگاه عدم مسئولیت‌پذیر ساختن فرزندان را دیگر عامل روانی کاهش فرزندآوری عنوان کرد و افزود: در یک خانواده با ثبات و سالم از حیث روانی، فرزندانی پرورش می‌یابند که هم برای خود حقوقی قائلند و هم وظایفی را در قبال خود و خانواده و جامعه تعریف کرده و انجام می‌دهند.
کرمی با تأکید بر اینکه برای مسئولیت‌پذیر کردن، کودکان باید به‌گونه‌ای تربیت شوند که صرفاً گیرنده خدمت نباشند، افزود: پذیرش نقش مادری یا پدری به مثابه پذیرش مسئولیتی خطیر و دشوار است و پسر و دختری که حس مسئولیت و انجام وظیفه را تمرین نکرده و یاد نگرفته باشند، از این مسئولیت شانه خالی خواهند کرد.
وی فرزندآوری و برآوردن نیازهای فرزندان را امری بسیار دشوار و سخت خاصه در عصر حاضر دانست و افزود: اگر انجام کاری برای انسان دشوار و مستلزم زحمات زیاد باشد کمتر به آن تن می‌دهد و خواسته یا ناخواسته به سمت آن نمی‌رود. به‌ویژه اینکه پدر و مادرها گاه نیازهای غیرواقعی و خیالی مانند خرید فلان اسباب‌بازی یا رفتن به فلان کلاس و … برای کودکان خود ترسیم می‌کنند و به علت عدم توانایی در برآورده ساختن آنها، خود را از داشتن فرزند محروم می‌سازند.
کرمی با تأکید بر اینکه برآورده کردن تمام خواسته‌های کودک و نوجوان نه تنها سودمند نیست بلکه آفات و مضراتی هم دارد، افزود: فرزندان ما بیشتر از اینکه نیازهای اقتصادی و مالی داشته باشند، نیازمند توجه، حمایت و محبت پدر و مادر هستند که متأسفانه بسیاری از پدر و مادرها از این مهم غفلت می‌کنند.
تک‌فرزندی الزاماً یک نسخه باطل نیست
این نویسنده و پژوهشگر در استان تک‌فرزندی را از دیگر مولفه‌های روانی برای بارآمدن مردان و زنان ضعیف در جامعه عنوان و یادآوری کرد: فرزندآوری یک نسخه از پیش نوشته برای همه خانواده‌ها نیست و هر خانواده باید بتواند با توجه به شرایط خود در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، روانی و … تصمیم بگیرد که توان تربیت و پرورش چند فرزند را دارد یا ندارد.
کرمی ادامه داد: بر این اساس، نمی‌توان تک‌فرزندی را الزاماً یک نسخه باطل فرض کرد بلکه باتوجه به شرایط برخی خانواده‌ها ممکن است غیر قابل اجتناب باشد. گاه چه بسا یک خانواده پرجمعیت به علت عدم توانایی و ثبات، حمایتگری و توانمندی پدر و مادر توفیق چندانی در تربیت فرزندان کسب نکنند اما پدر و مادر دیگری با داشتن توانمندی‌های اقتصادی، اجتماعی و سلامت روانی قادر باشد تک‌فرزند خود را در شرایطی پرورش دهد که به اوج بلوغ فکری برسد.
وی با تأکید بر اینکه نمی‌توان تک‌فرزندی را به‌طور کامل رد کرد، توضیح داد: اصل مهم این است که فرزند یا فرزندان در کانون خانواده این شانس را داشته باشند که روابط اجتماعی را تمرین و تجربه کنند و در فضایی سالم از لحاظ جسمی و روحی و روانی رشد یابند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد افزود: یقیناً چنین افرادی در آینده انسان‌های سالم و کارآمد برای جامعه خواهند شد و می‌توانند در امر تشکیل خانواده و فرزندآوری سیر طبیعی را با موفقیت و آرامش طی کنند.
کرمی تأکید کرد: وجود دو فرزند در خانواده، تجربه‌های مقایسه و مسابقه را در سنین کودکی برای فرد فراهم خواهد کرد و با آمدن فرزند سوم، کودکان کار گروهی و تشکیل تیم و یارگیری را تجربه می‌کنند که در رشد و تعالی آنها بسیار اثرگذار است.
وی با بیان اینکه چند فرزندی در خانواده زمینه تمرین و یادگیری کارهای مشارکتی و گروهی، مشورت، تقسیم کار، تعاون و همکاری و … را فراهم می‌کند، بیان کرد: کودکان و نوجوانان در چنین فضایی یاد می‌گیرند برای رسیدن به خواسته‌های خود با دیگران ارتباط بگیرند و برای جبران کمبودها تلاش و کوشش کنند؛ چنین افرادی در آینده نیز افراد توانمند و پدران و مادران با گذشت و فداکاری خواهند بود.
تاب‌آوری؛ نیاز امروز خانواده‌ها
اشرف کبیری‌پور در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه مسئله جمعیت و فرزندآوری موضوع مبتلابه جهانی است، اظهار کرد: تمام کشورهای دنیا تلاش دارند که در گرداب کاهش جمعیت گرفتار نشوند لذا ساز و کارهای افزایش جمعیت را دنبال می‌کنند.
کارشناس فرهنگی امور بانوان اداره‌کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری با ذکر اینکه کشور با جمعیت پیر دچار انواع مشکلات و معضلات است، ادامه داد: کم شدن جمعیت مولد کار، افزایش تعداد سالمندان و معضلات و هزینه‌های نگهداری از آنان و انواع مشکلات در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، روانی، سیاسی و … از جمله مهم‌ترین معضلات است.
کبیری‌پور با اشاره به مسئله تاب‌آوری به‌عنوان نیاز امروز جوامع، توضیح داد: آموزه‌های اسلامی فرزندان را نسبت به نیکی به پدر و مادر توصیه می‌کند اما پرسش اینجاست که آیا جوانان امروز این حد از تاب‌آوری را برای مراقبت از پدر و مادر سالمند خود دارند.
وی مسئولیت‌پذیری را دیگر الزام و نیاز فرزندان دانست و توضیح داد: تک‌فرزندی در خانواده‌ها باعث می‌شود که فرزند احساس کند همه فضا و امکانات متعلق به اوست زیرا روحیه تعاون و همکاری و همدلی با دیگران را به خوبی تمرین نمی‌کند.
کبیری‌پور ادامه داد: کودکی که در خانه یاد می‌گیرد همه امکانات متعلق به خودش باشد در بزرگسالی با این طرحواره‌های ذهنی، در هر منصب و جایگاهی نمی‌تواند به خوبی به مردم خدمت کند و کارایی لازم را داشته باشد ضمن اینکه در تشکیل خانواده و زندگی مشترک نیز ممکن است با مشکلاتی مواجه شود.
این کارشناس جمعیت با تأکید بر اینکه فرزندان در خانه یاد می‌گیرند برای شخصیت خود بجنگند و تربیت شوند، ادامه داد: از محاسن فرزندان متعدد این است که کودک و نوجوان یاد می‌گیرند برای خواسته‌های خود تلاش کنند و قهر و آشتی‌ها یا صبوری و هر گونه تعامل با برادر و خواهر باعث شکل‌گیری شخصیت فرد می‌شود.
پدر و مادرهای آینده در خانواده تربیت می‌شوند
کبیری‌پور آموزش را مسئله مهم در موضوع جمعیت و فرزندآوری عنوان و اظهار کرد: آموزش و نهادینه‌سازی فضائل باید از کودکی در خانواده و مدرسه شکل بگیرد همچنان که ما برای فرا گرفتن حل مسئله تصمیم کبری را می‌خواندیم و برای مهربانی و مهمان‌نوازی کوکب خانم یا برای یادگیری شجاعت و ایثار، دهقان فداکار را می‌خواندیم.
وی تأکید کرد: بازی‌های کودکانه نیز درواقع کلاس تربیتی است و ما باید از امروز فرزندانی را تربیت کنیم که در آینده به میل خودشان ازدواج کنند و صاحب فرزند شوند؛ آموزش و نشان دادن سبک زندگی اسلامی به فرزندان باید سرلوحه خانواده‌ها باشد.
کبیری‌پور فضاسازی سمعی و بصری شهرها و معابر و اماکن عمومی را از دیگر راهکارهای فرهنگ‌سازی در حوزه فرزندآوری دانست و گفت: باید مطابق با ذائقه مردم عصر حاضر، تبلیغات و فضاسازی صورت بگیرد.
این کارشناس روانشناسی با تأکید بر اینکه بسیاری از جوانان امروز از لحاظ ذهنی آماده ازدواج و فرزندآوری نیستند، افزود: پدر و مادر در نهاد خانواده علاوه بر اهتمام بر تربیت صحیح فرزندان، خود نیز باید با رفتار و تعامل صحیح لذت زندگی مشترک و همدلی و همراهی زن و مرد برای آرامش و رفاه خود و فرزندان را حس کنند تا خودشان مایل به داشتن زندگی مشترک در آینده باشند.
کبیری‌پور با یادآوری اینکه عشق، دوست داشتن و دوست داشته شدن باید در خانواده‌ها ساری و جاری باشد، تصریح کرد: پدر و مادر در اغلب موارد، فرزندان را برای پزشک و معلم شدن تربیت می‌کنند در حالی که باید پسران و دختران را برای تجربه حس خوب پدری و مادری و همسری تربیت کنند.
این بانوی فعال فرهنگی با تصریح اینکه اکثر طلاق‌ها به علت نبود مسئولیت‌پذیری و مهارت‌های زندگی در زوجین اتفاق می‌افتد، ادامه داد: در خانه‌ای که پدر و مادر تمام امور فرزندان را مهیا کرده و بار کوچک‌ترین کارهایشان را هم به دوش می‌کشند طبیعی است که فرزندان مهارت زندگی را کسب نکنند و آماده و توانمند نشوند.
توجه به لایه‌های ناپیدای روانشناختی جامعه
کبیری‌پور یادآور شد: در کنار سیاستگذاری جمعیتی و در نظر گرفتن این یا آن مشوق فرزندآوری، توجه به این لایه‌های ناپیدای روانشناختی و بازسازی فرهنگی و روانی جامعه ضرورت دارد تا تجربه زیسته «داشتن فرزند» مانند گذشته به تجربه‌ای خواستنی، شیرین و لذت‌بخش برای پدر و مادرها تبدیل شود.
این روانشناس در پایان گفت: احیای سرمایه روانی جامعه و گسترش حس امنیت، امید و معنا در زندگی فردی و جمعی در شرایط فعلی باید در اولویت متولیان باشد که نقش نظام سلامت و فعالان بهداشت روان بسیار حیاتی است که بتوانند نقشه‌ای واقع‌گرا و زیبا برای آینده با وجود فرزندان سالم و کارآمد ترسیم کنند.
